خَتَمَ اللَّهُ عَلَی قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَی أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَهٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ (بقره، ۷)
خداوند بر دلها و برگوش آنان مهر زده است و در برابر چشمانشان پردهاى است و براى آنان عذابى بزرگ است.
مراد از قلب در قرآن، روح و مرکز ادراکات است. سه نوع قلب را قرآن معرّفى می کند:
۱. قلب سلیم، ۲. قلب منیب، ۳. قلب مریض.
ویژگى هاى قلب سلیم
الف) قلبى که جز خدا در آن نیست. «لیس فیه احد سواه» «۱»
ب) قلبى که پیرو راهنماى حقّ، توبه کننده از گناه و تسلیم حقّ باشد. «۲»
ج) قلبى که از حبّ دنیا، سالم باشد. «۳»
د) قلبى که با یاد خدا، آرام گیرد. «۴»
ه) قلبى که در برابر خداوند، خاشع است. «۵»
البتّه قلب مؤمن، هم با یاد خداوند آرام می گیرد و هم از قهر او می ترسد. «اذا ذُکر اللّه وَجِلَت قلوبهم» «۶»
همانند کودکى که هم در کنار پدر و مادر آرامش دارد و هم از آنان حساب می برد.
و)قرآن درباره روز قیامت می فرماید: «یَومَ لایَنفَعُ مالٌ و لا بَنُونَ الّا مَن اتَى اللّهَ بِقَلبٍ سَلِیمٍ» «۷»
روزى که مال وفرزند به درد انسان نمی خورد وتنها وسیله نجات او قلب سلیم است.
براى آشنایى و شناخت قلب سالم و روح پاک، ابتدا شناخت بیمارى هاى آن و دورى از آنها لازم است، یعنى قلب سلیم، ثمره جهاد اکبر و مبارزه با نفس و امراض نفسانى است. لذا قرآن درباره منافقان و شهوترانان و بهانهگیران با جمله «فی قُلُوبِهِم مَرَضٌ» «۸» از نداشتن قلب سالم آنان سخن به میان آورده است.
ویژگى قلب منیب
قلب منیب، آن است که بعد از توجّه به انحراف و خلاف، توبه و انابه کرده، به سوى خدا باز گردد. از ویژگى بارز آن، تغییر حالات در رفتار و گفتار انسان است.
خداوند در آیات قرآنى، نُه صفت براى قلب کفّار بیان کرده است:
الف) انکار حقایق. «قُلوبُهم مُنکِره» «۹»
ب) تعصّب نابجا. «فى قلوبهم الحَمیّه» «۱۰»
ج) انحراف و گمراهى. «صَرفَ اللّه قُلوبهم» «۱۱»
د) سنگدلى و قساوت. «فَویلٌ لِلقاسیَه قلوبهم» «۱۲»
ه) بی خاصیتى و مرگ. «لاتَسمعُ المَوتى» «۱۳»
و) آلودگى و زنگار. «بَل رانَ على قلوبهم» «۱۴»
ز) بیمار و مریض. «فى قلوبهم مَرض» «۱۵»
ح) کم ظرفیتى. «یجعلْ صَدره ضَیّقاً» «۱۶»
ط) کوردلى و نفهمی. «طَبع اللّه علیها بکفرهم» «۱۷»
ویژگى هاى قلب مریض
الف) قلبى که از خدا غافل است ولایق رهبرى نیست. «لاتُطِع مَن اغفَلنا قَلبه» «۱۸»
ب) دلى که دنبال فتنه و دستاویز شبهه ها می گردد. «فامّا الذّین فى قلوبهم زَیغ فَیَتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنه» «۱۹»
ج) دلى که قساوت دارد. «جعلنا قلوبهم قاسیه» «۲۰»
د) دلى که زنگار گرفته است. «بل ران على قلوبهم ما کانوا یکسبون» «۲۱»
ه) دلى که مهر خورده است. «طبع اللّه علیها بکفرهم» «۲۲»
قلب انسان، متغیّر و تأثیرپذیر است؛ لذا مؤمنان اینچنین دعا می کنند: «رَبّنا لاتُزغ قلوبنا بعد اذ هَدیتنا» «۲۳»
خدایا! دلهاى ما را بعد از آنکه هدایت نمودى، منحرف مساز.
امام صادق علیه السلام فرمودند: این دعا (آیه) را زیاد بگویید و خود را از انحراف در امان ندانید. «۲۴»
در سوره بقره می خوانیم: «واتّقوا اللّه و یعلّمکم اللّه» «۲۵»
تقوا پیشه کنید و خدا به شما تعلیم می دهد. آرى، قلب انسان همچون آئینه است که اگر غبار آن را برطرف کنیم، نور خدا در آن جلوه می کند. شناخت و معرفت هم دل پاک و روحیه سالم می خواهد تا چه رسد به وحى که عالی ترین مقام است
پس مواظب قلب های پاکمان باشیم!
_________________________________________________
پی نوشت:
(۱). نورالثقلین، ج ۴، ص ۵۷.
(۲). نهج البلاغه، خطبه ۲۱۴.
(۳). تفسیر صافى.
(۴). فتح، ۴.
(۵). حدید، ۱۶.
(۶). انفال، ۲.
(۷). سوره شعراء، آیه ۸۸ و ۸۹
(۸). سوره بقره، آیه ۱۰
(۹). نحل، ۲۲.
(۱۰). فتح، ۲۶.
(۱۱). توبه، ۱۲۷.
(۱۲). زمر، ۲۲.
(۱۳). روم، ۵۲.
(۱۴). مُطفّفین، ۱۴.
(۱۵). بقره، ۱۰.
(۱۶). انعام، ۱۲۵.
(۱۷). نساء، ۱۵۵.
(۱۸). کهف، ۲۸.
(۱۹). آلعمران، ۷.
(۲۰). مائده، ۱۳.
(۲۱). مطففین، ۱۴.
(۲۲). نساء، ۱۵۵.
(۲۳). آلعمران، ۸.
(۲۴). تفسیر نورالثقلین.
(۲۵). سوره بقره، آیه ۲۸۲