شرح دعای روز هشتم ماه رمضان از آیت الله مجتهدی تهرانی
ای خدا در این روز مرا ترحم به یتیمان و اطعام به گرسنگان و افشاء و انتشار سلام در مسلمانان و مصاحبت نیکان نصیب فرما به حق انعامت ای پناه آرزومندان عالم.
متن:
اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ رَحْمَهَ الْأَیتَامِ وَ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِفْشَاءَ السَّلاَمِ وَ صُحْبَهَ الْکرَامِ بِطَوْلِک یا مَلْجَأَ الْآمِلِین [1]
ترجمه
ای خدا در این روز مرا ترحم به یتیمان و اطعام به گرسنگان و افشاء و انتشار سلام در مسلمانان و مصاحبت نیکان نصیب فرما به حق انعامت ای پناه آرزومندان عالم.
اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ رَحْمَهَ الْأَیتَامِ
خدایا در این ماه رمضان به من توفیق بده و روزی من کن که نسبت به ایتام رحمت داشته باشم رحمت به ایتام امر مطلوب و پسندیده ای می باشد؛ اگر قلب انسان زنگ بزند چند امر باعث جلای آن است؛ یکی:تلاوت قرآن [2]؛ دوم: استغفار در سحر ها و یکی هم رحمت بر ایتام و دستگیری از ایشان. این سه امر قلب را جلا میدهد. [3]
وَ إِطْعَامَ الطَّعَامِ
خدایا روزی من کن در ماه رمضان اطعام طعام کنم؛ سفره افطاری داشته باشم
خاطره:
حاج محمد کاظم قندی ( ره ) ( جد پدر مرحوم شهید قندی که وزیر مخابرات بود ) شب های ماه رمضان افطاری درست می کرد و به فقراء اطعام میکرد همچنین حاج محمد کاظم جعفری ( ره ) ایشان چند شب افطاری می داد ولی یک شب مخصوص فقراء و مستمندان اطعام می کرد؛ حاج محمد حسین سعیدیان صبح ها مجلس روضه بر پا میکرد و اطعام طعام میکرد به فقراء و نیازمندان! اطعام طعام خودش یک برنامه و مطلب مهمی است.
وَ إِفْشَاءَ السَّلاَمِ
خدایا در این ماه روزی من کن تا افشاء سلام کنم؛ بلند سلام کنم
خاطره:
تاجری ( حاج آقا مصطفی اشتری ) بود که خیلی به من علاقه داشت؛ آن ایام من در قم درس می خواندم و بچه سال هم بودم ایشان همان موقع ماهی سی تومان برای من می فرستادند و آن زمان سی تومان خیلی بود، شهریه ما پانزده تومان بود ایشان سی تومان برای من می فرستاد. ایشان وقتی وارد منزل می شد از همان جلوی در منزل با صدای بلند به اهل منزل سلام می کردند.
سلام کردن ثواب زیادی هم دارد؛ سلام کردن مستحب است ولی جواب سلام دادن واجب است؛ همچنین جواب سلام دادن به طوری که طرف بشنود هم واجب است. البته بعض جاها باید سلام نظامی داد؛ اگر شخصی که سلام میکند دور هست در اینجا دست تکان بده سلام نظامی کن و به نحوی بفهمان که جواب سلام او را داده ای.
مسئله شرعی در باره سلام:
اگر در یک مکانی دو نفر به هم برخورد کردند و هم زمان به هم سلام کردند؛ این جا بر هر دو لازم است که جواب سلام همدیگر را بدهند سعی کنید در جواب سلام؛ جواب را چرب تر از سلام شخص سلام کننده بدهید؛ اگر دوست شما گفت «سلام علیکم»شما بگو «علیک السلام و رحمت الله» و همینطور. ..
حکایت:
شخص مسیحی بود؛ شغل کفاشی داشت بعدها در همان محل کارش هم وفات کرد؛ ایشان از مریدان آیت الله لنگرودی بود و مسلمان هم شده بود من صبح گاه بود که از جلوی مغازه ایشان عبور می کردم و وقتی ایشان را دیدم گفتم « صبحکم الله »؛ ایشان در جواب من گفت « مساء کم الله » من با تعجب گفتم الان که صبح است شما چرا عصر بخیر میگویید! ؟ ایشان گفتند: تا امام زمان حضرت مهدی ( علیه السلام ) تشریف نیاورند صبح نیست؟! من منقلب شدم. و واقعا هم همینطور است تا امام زمان تشریف نیاورده اند؛ صبح نیست این قضیه مربوط به شصت؛ هفتاد سال پیش بود که برای شما نقل کردم.
شعر:
منتظرم تا که فصل دی به سر آید ****باغ شود سبز و باغبان ز در آید [4]
خیلی شعر پر معنایی هست؛ دعا کنیم تا زند ه هستیم حضرت را ملاقات کنیم
افضل الاعمال انتظار الفرج [5]
وَ صُحْبَهَ الْکرَامِ
خدایا در این ماه به من توفیق بده که با انسانهای پاک و متدین و اهل کرامتت همنشین شوم؛ خدایا مرا با نیکان همنشین کن
شعر
با بدان کم نشین که چو صحبت بد ****گر چه پاکی تو را پلید کند [6]
آفتاب بدین بزرگی را ****لکه ابر ناپدید کند[7]
با سیگاری اصلا رفیق نشوید؛ سعی کنید دوستانتان از لحاظ امور معنوی یک درجه از شما بالاتر باشند؛ اگر دوستت یک ربع زودتر از تو برای نماز شب بلند می شود با او هم هجره شو؛ با کسی رفیق شو که کمی از شما جلوتر هست. رفیق خوب بسیار در پیشرفت انسان موثر است. یکی از رموز موفقیت بنده این بوده که دوستان خوب انتخاب می کردم.
بِطَوْلِک یا مَلْجَأَ الْآمِلِین
خدایا این دعا های مرا مستجاب کن به نعمت هایی که به ما دادی این چهار دعا را در حق ما مستجاب کن ای کسی پناه آرزومندان هستی.
پی نوشت ها:
[1] – إقبال الأعمال ص : 134 با اندکی تفاوت
اللهم ارزقنی فیه رحمه الأیتام و إطعام الطعام و إفشاء السلام و مجانبه [و جنبنی فیه صحبه] اللئام و ارزقنی فیه صحبه الکرام بطولک [بعزتک] یا ملجأ أمل الآملین [برحمتک یا أرحم الراحمین]
[2] – -« ارشاد القلوب-ترجمه رضایى ج 1 ص 191 »
رسول خدا فرمود که همانا این دلها زنگار میگیرد همان طورى که آهن زنگار میگیرد و همانا جلای دلها بخواندن قرآنست.
[3] – «نصایح ص 219» ؛ آیت الله مشکینی ؛ ترجمه احمد جنتی
پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ): پنج چیز دل را صفا دهد و سختى قلب را برطرف کند: همنشینى علما، دست به سر یتیم کشیدن، نیمه شب استغفار کردن، و کم خوابیدن شب و روزه
[4] – منیع یافت نشد
[5] – بحارالأنوار ج : 75 ص : 208
[6] – منبعی یافت نشد
حکیم سنایی غزنوی در مثنوی حدیقه الحقائق گفته است :
با بدان کم نشین که بد مانی ****خوپذیر است نفس انسانی
خوش خو از بدخوان سترگ شود **** میش چون گرگ خورد گرگ شود
صحبت نیک را ز دست مده **** که مه و به شوی ز صحبت مه
[7] – حکیم سنای غزنوی در دیوان اشعارش آورده است
آفتاب ار چه روشن است او را ****پاره ای ابر نا پدید کند
شرح دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان از جواد محدثی
أَللّـهُمَّ ارْزُقْنى فیهِ رَحْمَهَ الاَْیْتامِ وَ اِطْـعـامَ أَلطَّـعـامِ
وَ اِفْشـآءَ السَّــلامِ وَ صُـحْبَـهَ الْکِـرامِ بِطَوْلِکَ یا مَلْجَأَ الاْمِلینَ.
فرازهای این دعا عبارت است از:
یتیم نوازی
اطعام
سلام آشکار
همنشینى نیکان
یتیم نوازى
یتیم، کسى است که پدر از دست داده و بى سرپرست شده است، یا بازمانده شهید است، که نیاز به کمک هاى مادى و عاطفى و تربیتى دارد.
بر یتیمان باید ترحّم و مهرورزى نمود، به زندگیشان رسید، به وضع تحصیلى آنان باید رسیدگى کرد، وضع تربیتى و اخلاقى و فرهنگى آنان را مورد دقّت قرار داد، نیاز عاطفى شان را برآورد.
دستى از مهر بر سرشان کشید، نگاهى از لطف، به صورتشان انداخت،
در حقّ آنان پدرى باید کرد، تا درد بى پدرى را احساس نکنند و دچار خلأ عاطفى نگردند.
قرآن می گوید: «یتیم را با قهر، طرد نکن» (سوره ضحى آیه 9)
و: «چرا یتیم را اکرام نمی کنید».(سوره فجر آیه 17)
على علیه السلام در آخرین وصایایش دربستر شهادت، سفارش رسیدگى به یتیمان را دارد که مبادا در کنار شما و در حضور شما، یتیمان تباه و فاسد و ضایع شوند.
(اللّه اللّه فِى الأیتام…).
اطعام
گرسنگان و تهیدستان جامعه، در میان ما زیادند. کسانى پیدا می شوند که مدّتها می گذرد ولى غذایى گرم و مطبوع نمی یابند، همواره درد گرسنگى را می چشند. روزه، ما را به یاد گرسنگان تهیدست می اندازد و زمینه انفاق و صدقه را پیش می آورد که در این ماه، ثواب بیشترى دارد. وقتى از پیامبر خدا صلى الله علیه و آلهمی پرسند: کدام صدقه برتر است؟ می فرماید: «صَدَقَهٌ فى رَمَضان».[1]
خوراک دادن به گرسنگان و سیر کردن روزه داران، پاداشى بزرگ و ثوابى عظیم دارد.[2] البتّه وقتى این کار، ارزش خواهد داشت، که با مسأله «اطعام»، عده اى گرسنه و نیازمند، سیر شوند و به نوایى برسند، وگرنه بساط سفره هاى رنگین و سورهایى که همه از دوستان و سرمایه داران و طبقات مرفّه دعوت شود و گرسنه اى نیازمند و فردى از طبقات پایین و محروم جامعه بر سر آن سفره نباشد، چنین سفره اى قابل تمجید و ستایش نیست.
سلام آشکار
سلام دادن، یک دستور اخلاقى اسلام و یک سنّت نبوى است.
بهتر است که کوچک به بزرگ، سواره به پیاده، فرد به جمع، ایستاده به نشسته، سلام دهد.
سلام را باید آشکار گفت. همچنین جواب سلام را باید روشن و آشکار گفت.
سلام، دلیل تواضع و فروتنى انسان و نشانه سخاوت است. چرا که پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: «البَخیلُ مَن بَخِلَ بِالسَّلام». بخیل، کسى است که ازسلام دادن بخل ورزد.
به برادر دینى باید سلام داد، میان فقیر و غنى، در سلام دادن نباید فرق گذاشت، به کسى بخاطر ثروت و موقعیّت، سلام کردن نکوهیده است، چون دین را به تباهى می کشد. براى مقابله با غرور و کبر و خودخواهى، باید از شیوه «سلام کردن» استفاده نمود.
پیامبر اسلام، به همه سلام می کرد، حتّى به کودکان! و در سلام دادن، بر دیگران سبقت می گرفت.
جواب سلام دادن، واجب است و اگر کسى بر انسان سلام کرد، فورى باید به آن پاسخ داد.
در حدیث است: هر که قبل از سلام شروع به سخن نمود، پاسخش ندهید (مَن بَدءَ بِکَلامٍ قَبلَ سَلامٍ فَلاتُجیبُوهُ).
امّا در مورد «افشاء سلام» که در دعاى امروز خواسته ایم:
همچنانکه گذشت، هم سلام و هم جواب را باید آشکار و روشن ادا کرد. امام صادق علیه السلام فرموده است:
«هرگاه یکى از شما سلام کرد، آشکارا سلام دهد، و نگوید که: سلام دادم ولى جوابم ندادند! شاید سلام داده اید و طرف نشنیده است. و همچنین هرگاه جواب سلامی را خواستید بدهید آشکارا جواب دهید، تا یک مسلمان که سلام داده است نگوید که: سلام دادم، ولى جواب ندادند…»[3]
همنشینى نیکان
چهارمین خواسته امروز ما، توفیق براى همنشینى با نیکان است. انسان را با دوست و همنشین می شناسند. دوست، در رفتار و اخلاق و روحیه انسان تأثیر می گذارد.
تو اوّل بگو با کیان زیستىپس آنگه بگویم که تو کیستى؟
باید با نیکان، با صالحان، با کریمان، با بزرگان، با تقواپیشگان، با مخلصین، با دانشمندان نشست و برخاست کرد. مصاحبت با اینان، در روح و دانش و اخلاق انسان تأثیر می گذارد و زندگى را از ابتذال، نجات می دهد و انسان را با ارزشهاى متعالى تر آشنا می کند و به «قرب خدا» می رساند.
به فرموده پیامبر خدا صلى الله علیه و آله، دوست و همنشین خوب مثل عطّار است که اگر هم به انسان عطر نزند، بوى خوش او انسان را معطّر می سازد:«مَثَلُ الجَلیسِ الصّالِحِ مَثَلُ العَطّارِ، اِنْ لَم یُصِبْکَ مِن عِطرِهِ اَصابَکَ مِن ریحِهِ».[4]
همنشین تو، از تو بِهْ بایدتا تو را عقل و دین بیفزاید
مصاحبت نیکان، و رفاقت و دوستى با انسان هاى نیک و شایسته، نعمتى است بزرگ که باید از خدا خواست تا روزیمان کند.
دوستى که عیوب انسان را بگوید، همنشینى که چون آینه، ما را آنچنانکه «هستیم» به ما بنمایاند و از تملّق و چاپلوسى و دروغ، دور باشد.
چنین دوستانى، موهبتى هستند که باید قدرشان را شناخت.
اینها خواسته هایى از درگاه پروردگار است که آستانش محل امید بستن و نیاز خواستنِ آرزومندان است.
[1] ـ شهراللّه ، ص 190.
[2] ـ امام صادق علیه السلام: مَن فطّر صائماً فَلَهُ مثلُ اَجرِه شهراللّه ، ص 188.
[3] ـ الأخلاق، شبّر، ص 103.
[4] ـ کنزالعمّال، ج 9 حدیث 24676.