انسان در همه کارهای زندگی به اسباب و وسایل توسل می جوید. هنگامی که مریض می شود به دکتر مراجعه می کند، هنگامی که روزی می خواهد، به سراغ کشاورزی و دامداری می رود و … و این لازمه نظامی است که خدای متعال در هستی حاکم کرده است.
امام صادق(ع) می فرماید:«ابی الله أن یجری الاشیاء الا بالأسباب؛[۱] خداوند امور و اشیا را از طریق علل و سببش جاری می سازد.»
خداوند برای اعطای فیض معنوی خویش نیز راه‌ها و اسبابی را مشخص کرده است، مانند نماز، روزه نیکی به یتیم و خدمت به مردم. و از جمله اسباب و عوامل نزول فیض و رحمت الهی وجود انسان‌های به حق رسیده (اولیاء الهی) هستند.
امام علی (ع) در یک روایت وسائلی ذکر کرده که برای نزدیک شدن انسان به خدا می توان از آنها بهره جست، مانند ایمان به خدا و پیامبر و جهاد در راه خدا و کلمه اخلاص (لا اله الا الله) و نماز و زکات و روزه و حج و عمره و صله رحم و انفاق و کارهای نیک.[۲] همان طوری که امور برشمرده وسیله نزدیکی به خداوند هستند، استمداد از ارواح مطهر پیامبران و اولیای الهی نیز وسیله تقرب به خداوند است که در قرآن و روایات بدان اشاره شده است. قرآن مجید می فرماید:
«وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا؛[۳] اگر به هنگام ستم برخویش نزد تو آیند «اى پیامبر» واستغفار کرده و تو نیز براى آنان استغفار کنى، خدا را توبه پذیر و مهربان خواهند یافت».
و امام صادق (ع) می فرمایند: ما وسیله بسوى خدائیم و رساننده برضوان اوئیم عصمت و خلافت و هدایت متعلق بما است نبوت و امامت و ولایت در میان ما است.[۴]
بنابراین توسل لازمه زندگی انسان در جهان هستی است که بر آن قانون اسباب و عوامل حکمفرما است. در این میان پیامبران و امامان به جهت نزدیکی و قرب به خداوند و نیز به خاطر این که صفات الهی در آنان به گونه کامل تر از دیگر موجودات تجلی یافته است مورد توسل قرار می گیرند. اینان تجلی گاه صفات خداوندند، یعنی همان گونه که خداوند رحمان و رحیم و جبار و سمیع و علیم است در حد نازل تر صفات و اسمای الهی در این انسان‌های به خدا پیوسته تجلی یافته است. پس شایسته ترین افراد برای توسل و شفاعت و رسیدن به خداوند اینان هستند. البته در توسل، نگاه به اولیاء الهی، تنها از این جهت صحیح است که آنان را فانی در خدا و نشان دهنده خدا ببینیم و نباید هرگز نقش مستقلی برای آن ها قائل شویم.
و باید توجه داشت که انسان می تواند مستقیماً از خداوندحاجت خود را بخواهد ولى اگر بتواند در این مسیر دعاى دیگران به خصوص مقربان به درگاه الهى را همراه خودسازد احتمال تأثیر فزونترى در کار خواهد بودو خدای تعالی نیز به ما دستور داده است این کار را انجام دهیم:
«وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَهَ؛[۵] به سوى خداوند وسیله برگیرید.»
در قرآن آیات دیگری نیز در مورد توسل به اولیا آمده است. مانند بحث فرزندان یعقوب هنگام پشیمانى از گناه خود به یعقوب(ع) گفتند: «قَالُواْ یَأَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا؛[۶] اى پدر! براى ما طلب آمرزش نما.»
[۱].کافی، ج۱، ص ۱۸۳.
[۲]. نهج البلاغه، خطبه ۱۰۹، فیض الاسلام.
[۳]. نساء(۴)، آیه ۶۴.
[۴]. بحار الأنوار ، ج۲۵، ص: ۲۲.
[۵]. مائده، آیه ۳۵
[۶]. یوسف(۱۲) آیه ۹۷