چرا خداوند متعال نزول قرآن را در ماه رمضان و شب قدر دانسته است
با توجه به آغاز بعثت پیامبر (ص) در ۲۷ ماه رجب و نزول آیات ابتدایی سوره علق در این روز و نزول تدریجی قرآن در طی رسالت پیامبر(ص) در ایام و ماه های مختلف سال، چرا خداوند متعال نزول قرآن را در ماه رمضان و شب قدر دانسته است؟
مفسران و دانشمندان علوم قرآنی در باب جمع بین این دو مسئله، آراء و نظرات متعددی ارائه نموده اند (۱) و ما در اینجا به سه دیدگاه مهم اشاره می کنیم:
دیدگاه اول:
این دیدگاه که با الهام از روایات، به ویژه از سوى مفسران صدر اسلام و محدثان مطرح شده، این است که قرآن دو نزول داشته است: نزول دفعى که از ناحیه ذات مقدس الهى یا لوح محفوظ، به وسیله جبرئیل بر سفیران گرامی و نیکوکار خدا به بیت المعمور در آسمان دنیا بوده و در ماه رمضان و شب قدر اتفاق افتاده است، و نزول تدریجى از بیت المعمور و سفیران گرامی خدا، بر پیامبر گرامی(ص) در طول مدت نبوت به صورت تدریجی نازل شده است.(۲)
دیدگاه دوم:
علامه طباطبایى(ره) به دو نزول دفعى و تدریجى به شرح ذیل قائل شده است.
قرآن مجید، داراى دو وجود است: یک وجود بسیط که در آن تکثر، بخشها و اجزا (آیات و سور و کلمات) نیست و در لوح محفوظ است و به صورت دفعى بر قلب مقدس پیامبر(ص) نازل شده، و یک وجود تفصیل یافته و داراى اجزا که به صورت تدریجى، در ظرف بیست و سه سال بر پیامبر(ص) فرود آمده است. آنچه در ماه رمضان نازل شده همان وجود بسیط قرآن است و آنچه در ظرف بیست و سه سال و به صورت تدریجی نازل شده همان وجود تفصیلی قرآن است.(۳)
دیدگاه سوم:
آیت الله معرفت در التمهید می نویسد (۴) که براساس روایات اهل بیت بعثت در ماه رجب اتفاق افتاده، ولى نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانى و قانون جاودانه الهى پس از سه سال فاصله بر پیامبر نازل گشته است. در این سالها پیامبر دعوت مخفیانه داشته که روایات فراوانى در این زمینه وجود دارد. پس از گذشت سه سال از بعثت، آیات ۹۴ و ۹۵ سوره حجر، نازل گردید و از این زمان به بعد، نزول پیوسته قرآن آغاز گردید.
از طرف دیگر روایاتى وجود دارد که مدّت نزول قرآن را بیست سال ذکر نموده است. نتیجه می گیریم که آغاز نزول قرآن از آغاز بعثت، سه سال فاصله داشته و در شب قدر ماه رمضان بوده است. طبق این دیدگاه باید گفت:
۱. هیچ ارتباطى میان مسأله بعثت و نزول قرآن وجود ندارد.
۲. آیات اولیه سوره علق در آغاز بعثت، جنبه بشارت داشته به عنوان نزول به حساب نمی آید.
۳. آغاز نزول پیوسته قرآن به عنوان کتاب آسمانى از ماه رمضان و پس از سه سال از بعثت پیامبر بوده است.
۴. مدت نزول قرآن بیست سال بوده است و روایات آن را تأیید می کند.
۵. مراد از نزول قرآن در ماه رمضان، آغاز نزول است؛ چرا که مبدأ تاریخ در وقایع مهمی که امتداد زمانى دارند از همان آغاز، ثبت می شود.(۵)
پی نوشت ها:
۱. ر.ک: طاهری، حبیب الله، درسهایى از علوم قرآنى، قم، اسوه، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص ۲۷۴ و آیت الله مصباح یزدی، قرآنشناسى، قم، موسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی(ره)، ۱۳۸۰ ش، ج۱، ص ۹۰.
۲. حفص بن غیاث میگوید: از امام صادق پرسیدم: قرآن چگونه میفرماید: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ» در حالى که در طول بیست سال از اول تا آخر آن نازل شده است؟
امام فرمود: نزل القرآن جمله واحده إلى البیت المعمور ثم نزل فی طول عشرین سنه؛ قرآن یک مرتبه به بیت المعمور نازل شده، سپس نزولش در طول بیست سال بوده است.(ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ ه ق، ج۲، ص ۶۲۸).
۳. علامه طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص ۱۵.
۴. آیت الله معرفت، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۱۰۸.
۵. جوان آراسته،حسین، درسنامه علوم قرآنى، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش، ص ۸۲.