چرا امامت بر نبوت برتری دارد؟
یکی از شبهات مطرح در میان اهل سنت علیه تشیع اعتقاد شیعیان بر برتری مقام امامت بر مقام نبوت است که بر اساس آن شیعیان معتقدند مقام و منزلت امامان از مقام و مرتبه پیامبران الهی بالاتر است.
تحلیل و بررسی
بحث در تعریف نبوت و امامت و فرق آن دو یک بحث قرآنی و کلامی است که هر مکتب و فرقه‌ای می تواند دیدگاه و نظر خود را طرح و تبیین کند، لکن باید هر نظر و مبنایی بر مبنای دینی مانند کتاب و سنت مستند گردد.
با نگاه به آرای اهل سنت و تشیع در تعریف امامت ما به اختلاف مبنایی آن دو پی می‌بریم. عالمان اهل سنت در کتب کلامی امامت را به ریاست دنیوی ناظر بر امر حکومت و سیاست تفسیر کرده‌اند که نهایت حاکم نیز متکفل اجرای امور دینی نیز می‌گردد.
با این نگاه به تعریف امام و امامت روشن می‌شود اهل سنت تعریف عام عام از امامت در قرآن و روایات اراده و ارائه نموده‌اند،۱ چرا که در قرآن و امام و امامت هم بر مقام نبوت و بالاتر از آن و هم برای غیر مقام نیوت مانند حکومت و رهبری جامعه حتی از جنس کفر و الحاد نیز استعمال شده است، مانند: «وَ جَعَلْنَاهُمْ أَئمَّهً یَدْعُونَ إِلىَ النَّارِ»۲، «ْ فَقَاتِلُواْ أَئمَّهَ الْکُفْرِ»۳. پس از این منظر باید گفت اهل سنت می‌توانند امامت و امام را مادون نبوت و نبی توصیف کنند، لکن حق ندارند و منطقی هم نیست که آنان تعریف و رویکرد شیعه به مسئله امامت ر به صرف مخالفت با مبنای خود، مخالف قرآن و اسلام معرفی کنند، چرا که تعریف شیعه از امامت بر قرآن مستند است، توضیح اینکه: تعریف امامت از منظر امامیه و تفاوت آن با رویکرد اهل سنت بحث مفصلی دارد۴ که مهم‌ترین مختصات تعریف شیعه عبارت است از: الف. مشروعیت الهی امامت؛ ب. صفات خاص (علم و عصمت)؛ ج. مرجعیت علمی و دینی؛ د. واسطه فیض و قطب (ولایت عامه)؛ هـ. برخورداری از الهام.
بر اساس این تعریف و ویژگی‌ها هر شخصی ولو حاکم عادل نمی‌تواند «امام» و حائز صفت امام گردد، چرا که جمع صفات فوق در انسان‌های عادی مشکل بلکه ممتنع است و فقط انسان‌های محدود با فضل الهی و مورد نص خداوند و رسولش می توانند چنین ادعایی را مطرح کنند.
با توجه به تعریف خاص امام و امامت از سوی شیعه – البته در روایات نیز آمده است – معلوم می‌شود دارنده صفات فوق نه پیامبر بلکه در ردیف پیامبران و فرق آن دو تنها در اخذ وحی و کتاب آسمانی است، اما ممکن است مقام دارنده صفات امامت از بعض پیامبران نیز بیشتر شود، بلکه از آیه ذیل نیز می‌توان به طور قطع این ادعا (برتری امامت بر نبوت) را ثابت کرد:
وَ إِذِ ابْتَلىَ إِبْرَاهِمَ رَبُّهُ بِکلَِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنىِّ جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَ مِن ذُرِّیَّتىِ قَالَ لَا یَنَالُ عَهْدِى الظَّالِمِینَ۵
با نگاهی به شأن نزول آیه و تاریخ آن روشن می‌شود اعطای مقام امامت به حضرت ابراهیم بعد از اعطای نبوت و در اوخر عمر شریفش و بعد از آزمایش و امتحان‌های متعدد انجام گرفته است. از آن بر می‌آید که مقام امامت با مقام نبوت متفاوت و متمایز و از آن برتر و بالاتر نیز است، چرا که اعطای امامت بعد از مقام نبوت بوده است و اگر عین نبوت بود سخن از اعطای آن و تفرع آن بر ابتلاء به کلمات الهی لازم و وجهی نداشت.
از اینجا روشن می‌شود دیدگاه امامیه در برتری مقام امامت بر مقام نبوت بر قرآن کریم مستند است.
امام رضا(ع) ضمن تصریح به محدودیت اذهان مردم در نیل به حقیقت امامت تصریح می کند که امامت بالاتر از نبوت است و برای این ادعا حضرت به اعطای مقام امامت بعد از نبوت به حضرت ابراهیم استدلال می‌کند.
و ان الامامه خص الله بها ابراهیم الخلیل(ع) بعد النبوه و الخلّه مرتبه ثالثه و فضبله شرّفه بها.۶
حضرت در ادامه تأکید می‌کند چنین مقامی تنها به نسل علی(ع) اختصاص یافته است.
امام صادق(ع) در مقام توصیف اوصاف و مقامات حضرت ابراهیم به ترتیب به مقام‌های: ۱. عبد ۲. نبی ۳. رسول ۴. خلیل ۵. امام، اشاره و تأکید می‌کند این مقام‌ها به ترتیب بوده یعنی اول عبد بعد نبی بعد رسول بعد خلیل و در آخر به امامت نائل می‌آید.
إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى اِتَّخَذَ إِبْرَاهِیمَ عَبْداً قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ نَبِیّاً وَ إِنَّ اَللَّهَ اِتَّخَذَهُ نَبِیّاً قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ رَسُولاً وَ إِنَّ اَللَّهَ اِتَّخَذَهُ رَسُولاً قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ خَلِیلاً وَ إِنَّ اَللَّهَ اِتَّخَذَهُ خَلِیلاً قَبْلَ أَنْ یَجْعَلَهُ إِمَاماً فَلَمَّا جَمَعَ لَهُ اَلْأَشْیَاءَ قَالَ «إِنِّی جٰاعِلُکَ لِلنّٰاسِ إِمٰاماً۷
امام سجاد(ع) بعد از توصیف خود به ائمه مسلین خودشان را «حجج الله»، «أمان اهل الأرض»، «بنا یمسک الله السماء»، «بما یترل الغیث و ینشر الرحمه و یخرج برکات الأرض» و «لولا ما فی الأرض منا لساخت باهلها» توصیف می‌کند که نگاه بلند و ژرف آنان به امامت را می‌رساند.۸
این اوصاف از اوصاف اختصاصی امامان است که پیامبران پیشین – جز پیامبر اسلام – بر آن‌ها متصف نبودند.
حاصل آنکه اختلاف شیعه و اهل سنت در تعریف امامت اختلاف مبنایی و به نوعی قابل اغماض می‌باشد؛ مورد مناقشه اصلی در این مبحث در رهاورد مبنای فوق است که شیعه با توجه به تعریف خاص خود از امامت آن را بر دوازده امام خود تطبیق داده و در نتیجه مقام ائمه را بالاتر از مقام پیامبران جز پیامبر اسلام می‌دانند که در اینجا اهل سنت شیعیان را متهم به غلو و افراط نموده‌اند.
به دیگر سخن آیا علاوه بر پیامبران انسان‌های دیگر نیز بر مقام امامت نائل آمده‌اند یا نه؟ امامیه بر این سؤال پاسخ مثبت می‌دهد و معتقد است مطابق آیات و روایات دوازده امام شیعیان به مقام امامت نائل آمده است و آیات و روایات مثبت این ادعا در مطالب مذکور گذشت.۹
پی‌نوشت‌ها
ر.ک: تفسیر کبیر/فخر رازی/ج ۴/ص ۴۴/ذیل آیه ۱۲۴ سوره بقره.
قصص/آیه ۴۱.
توبه/ آیه ۱۲.
شما می‌توانید این بحث را در ابتدای فصل اول کتاب منبع مطالعه نمایید.
بقره/آیه ۱۲۴.
عیون اخبار الرضا/ج ۲/صص ۶-۱۹۵؛ الکافی/ج ۱/ص ۱۹۹؛ الحجه/ب نادر جامع/ح ۱.
کافی/ج۱/ص۱۷۵.
نحن أئمه المسلمین و حجج اللّه على العالمین، و ساده المؤمنین، و قاده الغرّ المحجّلین و موالی المؤمنین، و نحن أمان أهل الأرض، کما أن النجوم أمان لأهل السماء، و نحن الذین بنا یمسک اللّه السماء أن تقع على الأرض إلاّ باذنه، و بنا یمسک الأرض أن تمید بأهلها ١و بنا ینزل الغیث و ینشر الرحمه، و یخرج برکات الأرض، و لو لا ما فی الأرض منا لساخت بأهلها. (فرائد السمطین/ج ۱/ص ۴۵؛ موسوعه نصوص اهل السنه/ج ۵/ص ۲۸۶.)
منبع: پاسخ به شبهات کلامی، دفتر چهارم: امامت/دکتر محمد‌حسن قدردان قراملکی/تهران/سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی/چاپ اول/۱۳۸۸ هـ.ش/صص ۹۷-۹۳؛ با تشکر از کتابخانه دیجیتال نور.