قرآن، درباره «مسجد» در اسلام، چه تأکیدی دارد؟

قرآن، درباره «مسجد» در اسلام، چه تأکیدی دارد؟

* تأکید و اهمیت «مسجد»، از منظر قرآن، از چند جهت قابل ملاحظه است:
1. بدون شک، خلقت انسان بیهوده نیست و قرآن کریم، هدف از خلقت انسان را رشد و تکامل معنوی او دانسته است و راه رسیدن به این تکامل را در «بندگی» خداوند متعال معرفی کرده، میفرماید: من جن و انس را نیافریدم، جز برای این که مرا عبادت کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)(ذاریات، آیه56). از طرفی دیگر، خداوند متعال در قرآن، «مسجد» را کانون و پایگاهی برای عبادت ذکر کرده، میفرماید: (مَسَـجِدُ یذْکَرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثِیرًا) (1) ؛ مساجدی که نام خدا در آن بسیار برده میشود. پس مسجد پایگاهی برای عبادت و یاد خداوند متعال است و در آیه دیگری میفرماید: توجه خویش را در هر مسجد (و هنگام عبادت) به سوی او کنید، و او را بخوانید در حالی که دین (خود) را برای او خالص گردانید(اعراف، آیه29).
2. هر چند تمامی آسمانها و زمین از آن خداست، لیکن به خاطر توجه و اهمیتی که خداوند به «کعبه» دارد و با توجه به شرافتش، «خانه خدا» (بیت الله) از آن تعبیر شده است؛ از طرفی، بر طبق آموزههای حدیثی ما، هر مسجدی نیز خانه خداست؛ امام صادق(علیه السلام)میفرمایند: (عَلَیکُم بِاِیتَانِ المَساجِدِ فَاِنَّها بیوتُ اللهِ فِی الاَرضِ)؛ بر شما باد به رفتن مساجد، زیرا مساجد خانههای خدا در روی زمینند (2).
3. قرآن کریم، کسانی را که از بردن نام خدا در مساجد، جلوگیری میکنند، ستمکارترین مردم معرفی کرده، میفرماید: (وَمَنْ أَظْـلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَـجِدَ اللَّهِ أَن یذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَسَعَی فِی خَرَابِهَآ) (3) ؛ کیست ستمکارتر ازآن کسانی که از بردن نام خدا در مساجد او جلوگیری کردهاند و سعی در ویرانی آنها دارند؟! بنابراین هر کس و هر گروهی که به نوعی در تخریب مساجد الهی کوشش کند و یا مانع از آن شود که نام خدا و عبادت او در آن جا انجام گیرد، مشمول همین حکم است، بلکه هر عملی که نتیجه آن تخریب مساجد و از رونق افتادن آن باشد نیز همچنین است، چرا که جلوگیری از مراکز توحید، نتیجهای جز سوق مردم به بیدینی نخواهد داشت (4).
4. ممنوعیت مشرکان از تعمیر مساجد: خداوند میفرماید: (مَا کَانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَن یعْمُرُوا مَسَـجِدَ اللَّهِ شَـهِدِینَ عَلَی أَنفُسِهِم بِالْکُفْر) (5)؛ مشرکان حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند، در حالی که به کفر خویش گواهی میدهند.
پس مشرکان و بتپرستان، نه حق شرکت در مساجد را دارند و نه حق تعمیر و بنای ساختمان آن را، چرا که همان طوری که «شرک» با «توحید» قابل جمع نیست، اعمال مشرکان، با ساختن مراکز توحیدی یا رونق بخشیدن به آن نیز غیر قابل جمع است.
در مقابل، خداوند متعال، صفات عمران کنندگان مساجد را چنین بر میشمرد: مساجد خدا را تنها کسی آباد میکند که ایمان به خدا و روز قیامت آورده است و نماز را برپا دارد و زکات را بپردازد و جز از خدا نترسد(توبه، آیه18).
این دو آیه شریف، حکایت از قداست بالای مساجد نزد خداوند متعال دارد که عمران و آبادانی مسجد را در صلاحیت هر کسی نمیداند (6).
5. در اهمیت «مسجد» همین مقدار بس که دو مسجد بزرگ و با اهمیت در اسلام، سکوی معراج پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) قرار میگیرد؛ خداوند میفرماید: (سُبْحَـنَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الاَْقْصَا الَّذِی بَـرَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیهُ مِنْ ءَایـتِنَآ) (7)؛ پاک و منزه است خدایی که بندهاش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی ـ که گرداگردش را پر برکت ساختهایم ـ برد، تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم.
6. «مسجد»، جهت قبله برای عبادت همه مسلمانان عالَم میگردد، در یک زمان «مسجد الاقصی» و در زمانی «مسجد الحرام»: (فَلَنُوَلِّینَّکَ قِبْلَهً تَرْضَـهَا فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیثُ مَا کُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَه) (8) ؛ اکنون تو را به سوی قبلهای که از آن خشنود باشی، باز میگردانیم، پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن، و هر جا باشید روی خود را به سوی آن بگردانید.
7. دو پیامبر الهی مسئول طهارت خانه خدا میگردند: و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: خانه مرا برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنید.
و این آیه نشان عظمت و شرافت «مسجد» به خصوص مسجد الحرام است که خادمان آن از وارستهترین افراد زمان خود، انتخاب میشوند؛ کما این که خدمتگزاری در مسجد الحرام یکی از افتخارات مهم عرب جاهلی (9) بوده است .
8. به دلیل قداست و اهمیتی که اسلام به مسجد میدهد، قرآن میفرماید: (یـبَنِیءَادَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِد) (10)؛ ای فرزندان آدم! زینت خود را هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید. که از این آیه، ضرورت نظافت و بهداشت و زینت کردن هنگام رفتن به مسجد، استفاده میشود.
9. در بلندی و عظمت و منزلت مساجد همین بس که خداوند میفرماید: (فِی بُیوت أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَیذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ…) (11)؛ [این چراغ پرفروغ الهی] در خانههایی قرار دارد که خداوند اذن فرموده دیوارهای آن را بالا ببرند [تا از دستبرد شیاطین و هوسبازان در امان باشد]؛ خانههایی که نام خدا در آنها برده میشود. با توجه به این که مراد از «بیوت» هر کانونی است که به فرمان خدا برپا شده است، و نام خدا در آن برده میشود و هر صبح و شام مردانی با ایمان در آن خانهها مشغول ذکر خدایند. به تعبیر مرحوم علامه طباطبایی، «از مصادیق یقینی این «بیوت» مساجد است» که به اذن خداوند منزلت و عظمت بلندی یافتهاند(12). و این همه، تنها بخشی از آیاتی بود که اهمیت «مسجد» را میتوان از آن استفاده کرد، اما در روایات، که دریایی از کلمات نورانی امامان میباشد، وادی دیگری است که مجال آن نیست (13).
———————————————————————-
1. حج، آیه40.
2. شیخ صدوق، أمالی صدوق، ص293، ح8؛ همان، تفسیر المیزان، ج20، ص49.
3. بقره، آیه114.
4. همان، تفسیر نمونه، ج1، ص411.
5. توبه، آیه17.
6. ر.ک: همان، ج7، ص314.
7. اسراء، آیه1.
8. بقره، آیه144.
9. ر.ک: توبه، آیه19.
10. اعراف، آیه31.
11. نور، آیه36.
12. تفسیر المیزان، ج15، ص126؛ ر.ک: تفسیر نمونه، ج14، ص481.
13. ر.ک: محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ترجمه حمید رضا شیخی، ج5، ص2390؛ خسرو تقدسینیا، مسجد در آینه قرآن و روایات.