از کدام آیه قرآن کریم، حکم وجوب نماز استفاده میشود؟

از کدام آیه قرآن کریم، حکم وجوب نماز استفاده میشود؟ به چه نحو میتوان از حکم وجوب نماز آگاهی یافت؟

* خداوند در آیههای مختلف قرآن، بر وجوب نماز تصریح فرموده: (و أقیموا الصّلوه و ءاتوا الزکوه و أطیعوا الرسول لعلّکم ترحمون) (1) ؛ و نماز را به پا دارید و زکات بدهید و پیامبر [خدا]را فرمان برید، تا در رحمت قرار گیرید. «اقیموا» صیغه امر است و امر نیز بر وجوب دلالت میکند و نیز میفرماید: (إِنَّ الصَّلَوهَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَـبًا مَّوْقُوتًا) (2) ؛ … همانا نماز بر مؤمنان، در اوقات معین مقرر شده است.
درباره علت وجوب نماز هم، مطالبی در روایات اسلامی آمده است؛ از جمله امام رضا(علیه السلام) فرمود: علت تشریع نماز، توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار و مبارزه با شرک و بتپرستی و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش از گناهان گذشته و نهادن پیشانی بر زمین همه روز برای تعظیم خداوند است و نیز اینکه انسان همواره هوشیار و متذکر باشد که گرد و غبار فراموشی بر دل او ننشیند و مغرور نشود. خاشع و خاضع باشد، … و همین توجه به خداوند متعال و قیام در برابر او، انسان را از گناهان باز میدارد و از انواع فساد جلوگیری میکند (3).
* چرا خواندن قرآن واجب نیست، ولی نماز خواندن همیشه واجب است؟
* قرائت قرآن واجب نیست، ولی در آیات و روایات سفارش فراوانی بر آن شده است؛ برای مثال در آیه 20 سوره مزمل میخوانیم: (… فاقرءُوا ما تیسَّر من القرءان…)؛ آنچه برای شما میسر است قرآن بخوانید. در روایتی از امام صادق(علیه السلام) آمده است: قرآن عهد و فرمان خداوند به بندگانش میباشد، شایسته آن است که انسان مسلمان در پیمان خود نظر کند و هر روز پنجاه آیه از آن بخواند (4).
از این نکته نباید غفلت شود که هر حکم واجبی، حکمت یا حکمتهایی دارد، ولی چنین نیست که هر چه فایده و حکمتی هر چند بسیار و مهم داشته باشد، واجب شود؛ یعنی این رابطه حالت عکس ندارد، زیرا علاوه بر لزوم وجود حکمت و فایده، در واجب شدن یک حکم توان مخاطب نیز لحاظ میشود و چه بسا حکم با فایدهای که اگر برای همه مردم مشقّتبار نبود، واجب میشد، ولی به جهت رعایت حال مردم واجب نشده، لیکن بر آن، تأکید فراوان شده است؛ مانند مسواک کردن. قرائت قرآن نیز برای همه ممکن نیست و مقدماتی نیاز دارد؛ مانند: سواد و توانایی قرائت مصحف، برای کسانی که حافظ قرآن نیستند (به ویژه در گذشته که آموختن قرائت و تهیه مصحف (قرآن) چندان ساده نبود). بنابراین، نباید به احکام یک سویه نگریست.
افزون بر آنچه گذشت، در نماز -که از مهمترین واجبات است- قرائت قرآن جزء واجب آن است. سوره «حمد» و سوره «توحید» یا غیر آن از سورههایی است که هنگام قرائت نماز، بارها خوانده میشوند و اساساً نماز بدون قرائت سوره حمد، صحیح نیست، امّا این که چرا نماز واجب شده، باید گفت:
1. «نماز» از واجباتی که در قرآن کریم و روایات اسلامی بیشترین تأکید و سفارش بر آن شده و تنها واجبی است که مکلف ـ حتی در حال احتضار ـ باید آن را به جا بیاورد و تحت هیچ شرایطی نباید ترک شود و توصیه تمام انبیای الهی به امتهایشان بوده و در روز حسابرسی نیز اگر این عمل (نماز) مورد قبول واقع شود، سایر اعمال نیز مقبول میافتد. خداوند در آیههای مختلف قرآن، بر وجوب نماز تصریح فرموده: (و أقیموا الصّلوه و ءاتوا الزکوه و أطیعوا الرسول لعلّکم ترحمون) (5) ؛ و نماز را به پا دارید و زکات بدهید و پیامبر [خدا] را فرمان برید تا مورد رحمت قرار گیرید. «اقیموا» صیغه امر است و امر نیز بر وجوب دلالت میکند و… .
2. در روایات اسلامی هم، مطالبی درباره علت وجوب نماز آمده است؛ از جمله امام رضا(علیه السلام)است که در صفحه پیشین آمد(6). همچنین نماز، غفلت زدا بوده و خودبینی و کبر را از بین میبرد و پردههای غرور و خودخواهی را کنار میزند و وسیله پرورش فضایل اخلاقی و تکامل معنوی انسان است(7).
———————————————————————
1. نور،آیه56.
2. نساء،آیه103.
3. شیخ حرعاملی، وسایلالشیعه، ج4، ص8 و 9.
4. کلینی، اصول کافی، ج2، ص609؛ برای آگاهی بیشتر از فضائل قرآن ر.ک: اصول کافی، ج2، کتاب فضل القرآن؛ علیاکبر تلافی، فضائل القرآن.
5. نور،آیه56.
6. همان، وسایلالشیعه، ج4، ص8 و 9.
7. ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج16، ص289ـ294.