فلسفه نماز در قرآن و اسلام چیست؟
* عبادت، وسیله تکامل و سعادت ماست و دستور خداوند به نماز، نوعی لطف و رحمت و راهنمایی است که ما را به کمال میرساند؛ مثلا وقتی پدر و مادر، فرزندشان را به درس خواندن امر میکنند، به سود خود فرزند است و سعادت او را میخواهند و این امر از روی محبّت به فرزند است و گرنه به درس خواندن او نیازی ندارند.
آیات و روایات، فلسفه و حکمت تشریع نماز را بیان کردهاند:
1. یاد خدا: (وَأَقِمِ الصَّلَوهَ لِذِکْرِی)(1) ؛ نماز را برپا دار تا به یاد من باشی.
2. بازداشتن از گناه و زشتیها: (إِنَّ الصَّلَوهَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَآءِ وَالْمُنکَر) (2) ؛ همانا نماز [انسان را در دنیا]از زشتیها و گناه باز میدارد.
3. پاکیزگی روح: (…إِنَّمَا تُنذِرُ الَّذِینَ یخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیبِ وَأَقَامُواْ الصَّلَوهَ وَمَن تَزَکَّی فَإِنَّمَا یتَزَکَّی لِنَفْسِهِی وَإِلَی اللَّهِ الْمَصِیرُ) (3) ؛ … [تو] تنها کسانی را که از پروردگارشان در نهان میترسند و نماز برپا میدارند، هشدار میدهی و کسی پاکیزگی جوید تنها برای خود پاکیزگی میجوید، و فرجام [کارها] به سوی خداست.
4. یاری جستن از نماز در مسیر تکامل: (وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلَوهِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَهٌ إِلاَّ عَلَی الْخَـشِعِینَ) (4) ؛ از شکیبایی و نماز یاری جویید، و به راستی این کار گران است، مگر بر فروتنان.
5. پاک شدن از کبر و غرور؛ حضرت فاطمه(علیها السلام) میفرماید: (…و الصلاه تنزیهاً من الکبر…(5) ؛…خداوند نماز را واجب کرد تا مردم از کبر و غرور پاک شوند… .
6. رستگاری: (قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون * الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاَتِهِمْ خَـشِعُونَ)(6) ؛ به راستی که مؤمنان رستگار شدند؛ همانان که در نمازشان فروتنند.
در حدیثی آمده است: نقش نمازهای پنجگانه برای امت من همانند نهر آب زلالی است که از مقابل خانه آنان میگذرد، اگر کسی روزانه پنج بار در این نهر شستوشو کند، آیا به گمان شما باز هم بر بدن او آلودگی و پلیدی خواهد ماند؟! (7).
و در حدیثی دیگر امام باقر(علیه السلام) میفرماید: هنگامی که نمازگزار به سمت قبله برای نماز میایستد، خداوند رحمان و رحیم به او توجه ویژه میکند (8).
نماز روزانه انسان، اظهار تشکر و سپاس دائمی او از این همه نعمت و خوبیهایی است که خداوند به او داده است و نیز ثناگویی و تمجید انسان از این همه زیبایی و عظمت است که خداوند متعال دارد. هیچ کس برای تعریف و تمجید از یک گل زیبا که در طبیعت روییده است به شما اعتراض نمیکند، امّا اگر زیبایی آن را نبینی، نابینایت میشمرند و اگر ببینی و واکنش نشان ندهی و ستایش نکنی سرزنشت میکنند که چرا ذوق و احساس نداری و چقدر بددلی!
در مضمون بعضی احادیث آمده است که: «انسان در حال نماز با خدای خود نجوا و گفتوگو میکند و اگر انسان لذت این گفتوگو را بچشد، هیچگاه از حال نماز خارج نمیشود (9).
راستی چقدر لذتبخش است با خدای جهان آفرین به گفتوگو و مناجات پرداختن! و روحی به عظمت تمام هستی یافتن و با خدای هستی هم سخن شدن!
———————————————————–
1. طه،آیه14.
2. عنکبوت،آیه45.
3. فاطر،آیه18.
4. بقره،آیه45.
5. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج6، ص107.
6. مؤمنون،آیه1ـ2.
7. محمد محمدی ریشهری، میزان الحکمه، ج5، ص372، حدیث10259.
8. همان، ص376، حدیث10279.
9. همان، حدیث10280.