نماز از چه زمانى به وجود آمد؟

نماز از چه زمانى به وجود آمد؟ آیااز اول خلقت برانسان واجب بوده یا تنها مسلمانان مأمور به آن بودهاند، اگر وجود داشته کیفیت وکمیت آن چگونه بوده است؟

* یکى از چیزهایى که همه پیامبران الهى به آن دعوت میکردند «پرستش خداوند» است. قرآن کریم از زبان پیامبران نقل میکند که به امّتهایشان میگفتند: (اعبدوا الله)؛ خدا را پرستش کنید (مائده، آیه72 و 117؛ اعراف، آیه59 و 65 و 73 و 85؛ هود، آیه50 و 61 و 84 و…). اصل عبادت و پرستش خداوند در همه شریعتهاى الهى وجود داشته، ولى شکل و کیفیت آن متفاوت بود.
از قرآنکریم استفاده میشود کهنماز در امّتهاى پیشین هم بوده است؛ همه پیامبران از حضرت آدم تا حضرت خاتم نماز می خواندند،اما از چگونگى آن اطلاع دقیقى در دست نیست. خداوند متعال خطاب به حضرت موسى(علیه السلام)میفرماید: (إنّنى أنا اللَّه لآ إلـهَ إلاّ أنا فاعبدنى و أقم الصّلوه لذکرى) (1) ؛ من «الله» هستم، معبودى جز من نیست؛ مرا بپرست و نماز را براى یاد من بر پادار.
همچنین قرآن کریم به نقل از حضرت عیسى(علیه السلام) میفرماید: (و جعلنِى مبارَکًا أینَ ما کُنتُ و أوصَنى بالصّلوه و الزَّکوه مادُمتُ حیا) (2) ؛ و مرا وجودى پر برکت قرار داده، در هر کجا باشم و [خداوند] مرا به نماز و زکات توصیه کرده مادامی که زندهام.
از این آیات شریف روشن میشود که نماز در مکتب دو پیامبر بزرگ الهى ـ موسى و عیسى(علیهما السلام) ـ وجود داشته همانگونه که در مکتب دیگر پیامبران بوده است، چنانکه درباره حضرت شعیب(علیه السلام) آمده است: (قالوا یـشعیب أصلوتکَ تأمرک أن نَّترک ما یعبد ءابآؤنآ) (3) ؛ گفتند: اى شعیب! آیا نمازت به تو دستور میدهد که آنچه را پدرانمان میپرستیدند، ترک کنیم… . و نیز از زبان حضرت اسماعیل، میفرماید: (وَکَانَ یأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَوهِ وَالزَّکَوهِ وَکَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیا) (4) ؛ او همواره خانواده خود را به نماز و زکات دعوت میکرد و همواره مورد رضایت پروردگارش بود.
بنابراین هیچ شریعت و دینى، از نماز جدا نبوده، گرچه صورت ظاهرى آن، تفاوت داشته است. زرتشتیان، پنج نماز دارند که در هنگام طلوع آفتاب و ظهر و عصر و اوّل شب و هنگام خواب، بپا میدارند (5). یهودیان در ساعت سوم و ششم و نهم روز و اوّل و آخر شب و هنگام تناول غذا، دعاهایى دارند (6).مسیحیان، روز یکشنبه و برخى روز شنبه در کلیسا جلسه دعاى دستهجمعى تشکیل میدهند.
اما باید توجه داشت که آنچه امروزه، پیروان حضرت موسى(علیه السلام)(یهودیان) و پیروان حضرت عیسى(علیه السلام)(مسیحیان) به عنوان نیایش در کلیسا و کنیسه به جاى میآورند، با مناسکى که به وسیله این پیامبران الهى آورده شده بود، بسیار متفاوت است، زیرا آیین و کتابهاى آسمانى این دو پیامبر الهى دچار تحریف و دستخوش انحرافات پیروان آنها شده است(7). در واقع نماز فعلى یهودیان و مسیحیان به دعا، نزدیکتر است تا به مجموعهاى از اعمال.
از اینرو کیفیت و کمیت نماز در شریعت اسلام با شرایع پیشین متفاوت است، لکن در بیشتر آن آیینها، سجدهجزئى از این عبادت محسوب میشود.
علاوه بر تشریع نماز در ادیان الهى، بتپرستان نیز در برابر بتهایشان، وِردهایى میخواندهاند (8). اعراب جاهلى هم در مقابل کعبه میایستادند و باکفزدن و صوتکشیدن اظهار عبادت میکردند: (وَمَا کَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَیتِ إِلاَّ مُکَآءً وَتَصْدِیهً)(9) و نماز و دعاى آنان نزد آن خانه جز سوت کشیدن و کف زدن نیست (10).
——————————————————————————-
1. طه،آیه14.
2. مریم،آیه31.
3. هود،آیه87.
4. مریم،آیه55.
5. محمدخزائلى، همان، ص40
6. ر.ک: محمدخزائلى، همان، ص40.
7. ر.ک: آیتالله مکارم شیرازى و دیگران، تفسیر نمونه، ج 14، ص 163 و 164.
8. راغب اصفهانى، مفرداتالفاظ القرآن، ص491.
9. انفال،آیه35.
10. عزیزالله محمدى، نماز معراج خاکیان، ص 16 ـ 18.