با توجّه به آیه 85 سوره نساء: شفاعت حسنه و شفاعت سیئه یعنى چه؟ این آیه چه پیامی دارد و آیا براى طایفه و قومی هشدار می دهد یا پیامش جنبه عمومی دارد؟
خداوند در این آیه می فرماید: کسى که به کار نیکى شفاعت [تشویق و کمک] کند، نصیبى از آن براى او خواهد بود و کسى که شفاعت [ تشویق و کمک] به کار بدى کند، سهمی از آن خواهد داشت و خداوند حساب رس و نگهدار هر چیز است.
کلمه «شفاعت» در اصل از ماده «شفع» (بر وزن نفع) به معنى «جفت» است؛ بنابراین، ضمیمه شدن هر چیز به چیز دیگر شفاعت نامیده می شود؛ البته گاهى این ضمیمه شدن در مسئله راهنمایى و ارشاد و هدایت است [مانند این آیه] که در این صورت به معناى «امر به معروف و نهى از منکر است [و شفاعت سیئه به معناى امر به منکر و نهى از معروف است] ولى اگر در مورد نجات گنه کاران از سرانجام اعمالشان باشد، به معناى کمک به افرادى است که شایستگى و لیاقت شفاعت را دارا هستند؛ به عبارت دیگر، شفاعت گاهى قبل از انجام عمل است که به معناى «راهنمایى» است و گاهى بعد از انجام عمل است که به معانى «نجات از عواقب عمل» می باشد و هر دو، مصداق ضمیمه شدن چیزى به چیز دیگر است.
مفهوم آیه کلى است و هرگونه دعوت به کار نیک و بد را شامل می شود، ولى در عین حال چون در زمینه آیات جهاد وارد شده [با توجّه به سیاق آیات]، منظور از «شفاعت حسنه» تشویق پیامبر(ص) به جهاد و هدف از «شفاعت سیئه» تحریک منافقان براى ترک جهاد است، که هر کدام سهمی از نتیجه این کار خواهند برد.
آیه یاد شده یکى از منطق هاى اصیل اسلامی را در مسائل اجتماع روشن می سازد و تصریح می کند که مردم در سرنوشت اعمال یک دیگر از طریق شفاعت و تشویق و راهنمایى شریکند؛ بنابراین، هرگاه سخن یا عمل و یا حتى سکوت انسان سبب تشویق جمعیتى به کار نیک یا بد شود، تشویق کننده سهمی از نتایج آن کار خواهد داشت، بدون این که از سهم فاعل اصلى کاسته شود.[11]
—————
[11] ر.ک: تفسیر نمونه، ج 4، ص 37 ـ 39.