نامه اعمال چگونه است؟

نامه اعمال چگونه است؟ آیا واقعاً نامه است یا نوعى تشبیه می باشد؛ در این صورت دادن نامه اعمال به دست راست و چپ چه معنایى پیدا می کند؟ آیا دادن نامه اعمال به دست راست و چپ بیانى از «تجسم اعمال» است؟

بى شک نامه اعمال در قیامت چیزى مانند ورق هاى کاغذ و دفتر و کتاب معمولى نیست، بلکه نقش هایى است گویا که هیچ کس را یاراى نفى آن نمی باشد. شاهد این سخن این است که اگر به شکل دفتر و اوراق معمولى باشد، هزاران برگ لازم است که اعمال یک عمر را در آن بنویسند و چنین کتابى براى همه به آسانى قابل مطالعه نیست و نمی تواند مایه رسوایى بدکاران و افتخار نیکوکاران گردد. به علاوه خطوط و نقش هاى معمولى چنان نیست که قابل انکار نباشد، در حالى که از آیات[1] و روایات به خوبى برمی آید که خطوط این کتاب قابل انکار نیست و سندى زنده و روشن براى همه و صاحبان آن است.
در تفسیر نامه عمل چند دیدگاه وجود دارد:
1. دیدگاه ملا محسن فیض(ره): «نامه عمل عیناً همان روح آدمی است که آثار عمل در آن رسوخ می کند؛ به گونه اى که با آن نقش گرفته است».[2] بنابراین تفسیر «نامه عمل» کنایه از روح آدمی است که آثار عمل در آن نقش می بندد.
2. دیدگاه مرحوم علامه طباطبائى(ره) ایشان با استفاده از آیه: (یوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْس مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیر مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوء …)[3] می فرماید: نامه عمل هر کس، حقایق تمامی اعمال او را در بر دارد، بدون آن که کوچک ترین عملى را از قلم انداخته باشد؛ چنان که آیه ذیل می فرماید:
(وَ وُضِعَ الْکِتَـبُ فَتَرَى الْمُجْرِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمَّا فِیهِ وَ یقُولُونَ یـوَیلَتَنَا مَالِ هَـذَا الْکِتَـبِ لاَ یغَادِرُ صَغِیرَهً وَلاَ کَبِیرَهً إِلاَّ أَحْصَهَا …)[4]؛ و کارنامه عمل شما در میان نهاده می شود، آن گاه بزه کاران را از آن چه در آن است بیمناک می بینى و می گویند: اى واى بر ما، این چه نامه اى است که هیچ کار کوچک و بزرگى را فرو نگذاشته، جز این که همه را به حساب آورده است.
نامه عمل نفس اعمال انسان است که خداوند آدمی را آشکارا بر آن آگاه می کند و هیچ دلیلى بهتر از مشاهده نیست.
این کتاب در دنیا از درک انسان پنهان است و حجاب و غفلت روى آن را پوشانده. در قیامت خداوند آن را می گشاید و پرده هاى غفلت را کنار می زند و آدمی را از آن باخبر می سازد: (لَّقَدْ کُنتَ فِى غَفْلَه مِّنْ هَـذَا فَکَشَفْنَا عَنکَ غِطَـآءَکَ فَبَصَرُکَ الْیوْمَ حَدِیدٌ)[5]ظاهراً منظور علامه طباطبائى از تفسیرى که براى نامه اعمال ارائه می دهد، همان صورت ملکوتى اعمال است.[6]
3. دیدگاه تفسیر نمونه؛ اعمال انسان، همان گونه که در درون جان او اثر می گذارد، در عالم بیرون، در فضا و هواى اطراف، در زمینى که بر آن زندگى می کند و در همه چیز اثر دارد؛ گویى بر آن نقش می بندد، نقش هاى طبیعى و غیر قابل انکار، نقش هایى که به وسیله قوا و نیروهاى عالم هستى و فرشتگان در دل این موجودات ثبت می شود و در قیامت پرده از آن برداشته می شود و آشکار می گردد. این آثار از تمام محیط بیرون جمع آورى می شود و فشرده می گردد و به دست هر کس داده می شود و با یک نگاه در آن حال هر کس معلوم است.[7]
از این سه دیدگاه در مورد نامه اعمال، دیدگاه علامه طباطبائى که نامه اعمال را نفس اعمال آدمی می داند، ارجح و بهتر است. این آیه گواه بر ارحجیت است: (هَـذَا کِتَـبُنَا ینطِقُ عَلَیکُم بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ)[8]؛ این است کتاب ما که علیه شما به حق سخن می گوید. ما از آن چه می کردید، نسخه برمی داشتیم.
ظاهر آیات قرآن (حاقه، 19 و 25؛ انشقاق، 7 و 10) این است که نامه اعمال افراد نیکوکار به دست راستشان داده می شود و نامه اعمال افراد بدکار به دست چپ شان، ولى نظر دیگرى هست که می گوید: راست و چپ دو امر اعتبارى است، در قیامت اصحاب یمین هر دو دستشان راست است؛ هم چنان که در مورد خدا گفته می شود کلتا یدیه یمین[9] و اصحاب شمال هر دو دستشان چپ است.
هیچ چیز قیامت با دنیا قابل مقایسه نیست، لذا کیفیت نامه اعمال و گرفتن و خواندن آن براى ما قابل درک نیست و تنها آن چه در آیات و روایات بیان شده می توان بازگو کرد.
—————
[1] کهف، آیه 49؛ حاقه، آیه 25 ـ 29؛ اسراء، آیه 14.
[2] ر.ک: ملا محسن فیض، تفسیر صافى، ج 3، ص 182، ذیل آیه 13 اسراء.
[3] آل عمران، آیه 30.
[4] کهف، آیه 49.
[5] ق، آیه 22.
[6] المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوى همدانى، ج 13، ص 95.
[7] تفسیر نمونه، ج 12، ص 55؛ ناصر مکارم شیرازى و همکاران، پیام قرآن، ج 6، ص 105؛ ناصر مکارم شیرازى، یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص 374.
[8] جاثیه، آیه 29.
[9] شیخ حر عاملى، وسائل الشیعه، ج 24، ص 260.