آیا انسان در عالم برزخ با نزدیکان خود ملاقات می کند؟ و آیا در عالم برزخ می داند در دنیاى دیگرى زندگى می کرده است؟
از ظاهر برخى آیات می توان فهمید، انسان ها در عالم برزخ، خویشان و غیرخویشان خود را می شناسند و با آنها ملاقات می کند؛ از جمله:
خداوند متعال، در آیات 169 ـ 171 آل عمران، درباره شهیدان می فرماید: هرگز کسانى را که در راه خدا کشته شده اند، مرده مپندار، آنها زنده اند که نزد پروردگارشان روزى داده می شوند. به آن چه خدا از فضل خود به آنان داده است شادمانند و براى کسانى که از پى ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته اند، شادى می کنند که نه بیمی برایشان است و نه اندوهگین می شوند؛ بر نعمت و فضل خدا و این که خداوند پاداش مؤمنان را تباه نمی گرداند، شادى می کنند.
این آیات شریفه بر زندگى شهدا در برزخ به طور خاص و زندگى دیگران به طور عام دلالت دارد. با اثبات این موضوع در می یابیم که برزخیان هم دیگر را می شناسند و با هم ملاقات می کنند و خوشبختى و بشارتى که در این آیات اشاره شده، حاکى از شناخت و ملاقات مجاهدان با یک دیگر و مؤمنان با قوم خویش است.
در حدیثى امام على(ع) به اصبغ بن نباته، درباره مؤمنان در عالم برزخ می فرماید: … اگر پرده از مقابل چشم شما برداشته شود، ارواح مؤمنان را می بینید که در این جا حلقه حلقه نشسته و یک دیگر را ملاقات می کنند و سخن می گویند: این جا جایگاه مؤمنان و وادى برهوت جایگاه کافران است.[8]
حضرت على(ع) هنگامی که با عده اى از یارانشان از قبرستانى عبور می کردند، خطاب به اهل قبور فرمودند: من به شما از آن چه در دنیا بعد از شما می گذرد خبر می دهم … و شما نیز … .[9] از این گفت و گو نیز می فهمیم که برزخیان می دانند که چندى پیش در دنیا بوده اند و اکنون دستشان از همه چیز کوتاه شده است.
در حدیثى از امام صادق(ع) آمده است: هنگامی که کسى می میرد، ارواح مومنان نزد او جمع می شوند و از او درباره کسانى که مرده اند و کسانى که هنوز زنده اند می پرسند؛ اگر معلوم شود که مرده است و پیش آنها نیامده می گویند او[ در جهنّم برزخى]سقوط کرده است.[10]
از این روایت معلوم می شود که افراد خوب و بد در بهشت و جهنّم برزخى از حال هم دیگر خبر ندارند و یک دیگر را ملاقات می کنند.
—————
[8] بحارالأنوار، ج 6، ص 243.
[9] محمد دشتى، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، ص 111.
[10] کلینى، کافى، ج 3، ص 244.