چه دلیل بر اثبات عالم برزخ وجود دارد؟
اصل وجود «عالم برزخ» مورد اتفاق دانشمندان اسلامی است و دلایل عمده آنها بر اثبات آن، آیات و روایات است، هر چند از طریق عقلى نیز قابل اثبات است. از جمله آیاتى که بر عالم برزخ دلالت می کند، چنین است: (و مِنْ وِرائِهِمْ بَرَزَخُ إِلى یوْمِ یبْعَثُونَ)[3]؛ و پشت سر آنها برزخى است تا روزى که بر انگیخته می شوند. آیات دیگرى نیز بر عالم برزخ دلالت دارند که عبارتند از: بقره، 154؛مؤمن، 46 و 47؛ نوح، 25؛ یس، 26 و 27؛ روم، 55؛ مؤمن، 11 و … بعضى از این آیات، از حوادث و احوال عالم برزخ خبر می دهند؛ مثلا: از آیه 46 سوره مؤمن استفاده می شود که در جهان برزخ آل فرعون را بر آتش دوزخ عرضه می کنند و ناراحت می شوند، یا شهدا در عالم برزخ نزد پروردگار و در محضر قرب او روزى داده می شوند و در آن عالم حیات حقیقى دارند. پس طبق این آیات، در عالم برزخ حیات برزخى وجود دارد و مجرمان در آن جا گرفتار عذاب الهى می باشند، و شهدا و بندگان صالح خداوند نیز از نعمت هاى الهى برخوردارند.
روایات نیز بر عالم برزخ و حیات در آن جا و حوادث آن دلالت روشن دارند: در حدیث معروفى از پیغمبر اکرم(ص) آمده که هنگامی که اجساد کشته شده گان مشرکان مکّه را در جنگ بدر در چاهى ریختند، در کنار چاه ایستاد و فرمود: اى اهل چاه! آیا آن چه را که پروردگارتان به شما وعده داده بود حق یافتید؟ من که وعده پروردگارم را (در مورد پیروزى) حق یافتم! گروهى عرض کردند: اى رسول خدا! آیا آنها می شنوند؟ فرمود: شما نسبت به آن چه من می گویم از آنها شنواتر نیستید،ولى آنها امروز پاسخ نمی دهند.[4]
بعضى از روایات، از حوادث و احوال عالم برزخ و سرنوشت آدمی خبر می دهند؛ مثلا، در روایات بسیارى، از شادى ارواح مؤمنان به وسیله اعمال نیک بازماندگان خبر می دهد؛ از جمله در حدیثى از امام صادق(ع) آمده: اِنَّ الْمَیتَ لَیفْرَحُ بِالتِّرَحُّمِ عَلیه وَ الاِْسْتِغْفارِ لَهُ کَما یفْرَحُ الْحَىُّ بِالهَدیهِ؛[5] میت، با طلب رحمت و استغفار براى او خوشحال می شود؛ همان گونه که افراد زنده با هدایا خوشحال می شوند.
در حدیثى از امام صادق(ع) می خوانیم که فرمود: آنها [=ارواح مؤمنان] در حجره هایى از بهشت، از طعام و شراب آن متنعم می شوند و می گویند: پروردگارا! قیامت را براى ما برپا کن، و به وعده هایى که به ما داده اى وفا نما.[6]
روشن است که منظور از بهشت در این روایت، بهشت برزخى است.
—————
[3] مؤمنون، آیه 100.
[4] متقى هندى، کنزالعمال، ج 10، ص 377، ح 29876.
[5] المحجّه البیضاء، ج 8 ، ص 292؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 183.
[6] کافى، ج 3، باب ارواح المؤمنین، ح 1.