به هنگام مرگ و احتضار، انسان چه حالاتى دارد؟

به هنگام مرگ و احتضار، انسان چه حالاتى دارد و یا چه امورى را مشاهده می کند؟

برخى از حالات و مشاهدات در هنگام احتضار عبارت است از:
1. سکرات مرگ
سکره مرگ حالتى شبیه به مستى است که بر اثر فرا رسیدن مقدمات مرگ، به صورت هیجان و انقلاب فوق العاده اى به انسان دست می دهد و گاه بر عقل او چیره می گردد و او را در اضطراب و ناآرامی شدیدى فرو می برد: (وَ جَآءَتْ سَکْرَهُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَ لِکَ مَا کُنتَ مِنْهُ تَحِیدُ)[1]؛ و سرانجام سکرات مرگ به حق فرا می رسد[ و به انسان گفته می شود] این همان چیزى است که از آن می گریختى!
2. مرور سریع به تمامی عمر، اولاد، اعمال، دوستان و …
امام على(ع) در این باره می فرماید: … کم کم مرگ در آنها نفوذ کرده، میان آنها و زبانشان جدایى می افکند، در حالى که او در میان خانواده خویش است، با چشمش می بیند و با گوشش می شنود، عقل و هوشش سالم است، اما نمی تواند سخن بگوید! در این می اندیشد که عمرش را در چه راه فانى کرده؟! و روزگارش را در چه راهى سپرى نموده است؟! به یاد ثروت هایى می افتد که در تهیه آن چشم بر هم گذارده و از حلال و حرام و مشکوک جمع آورى نموده و … درحالى که هنگام جدایى و فراق از آنها فرا رسیده است و … .[2]
3. مشاهده اهل بیت(ع)
امام صادق(ع) می فرماید: از دوستان و دشمنان ما کسى نمی میرد، مگر آن که رسول خدا(ص) و امیرمؤمنان و امام حسن و امام حسین(ع) را می بیند [و آنها نیز] او را می بینند و بشارت می دهند و اگر از غیر دوستان ما باشد آنها (پیامبر(ص) و امامان(ع)) را می بیند درحالى که احساس بدى می کند.[3]
امام صادق(ع)، درباره بشارت مؤمنان به هنگام احتضار، از سوى پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) استناد به این آیه شریف می کند که خداوند متعال می فرماید: (الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ کَانُوا یتَّقُون * لَهُمُ الْبُشْرَى فِى الْحَیوهِ الدُّنْیا وَ فِى الاَْخِرَه)[4]؛ همانان که ایمان آورده و پرهیزکارى ورزیده اند. در زندگى دنیا و آخرت مژده براى آنان است.[5]
4. تهدید و ارعاب براى منافقان و کافران، بشارت و تحیت براى مؤمنان
منافقان:
(فَکَیفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلَـئِکَهُ یضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبَـرَهُمْ)[6]؛ پس چگونه [تاب می آورند] وقتى که فرشتگان [عذاب]، جانشان را می ستانند و بر چهره و پشت آنان تازیانه می نوازند؟
کافران:
(وَلَوْ تَرَى إِذْ یتَوَفَّى الَّذِینَ کَفَرُوا الْمَلَـئِکَهُ یضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَـرَهُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِیقِ)[7]؛ اگر ببینى هنگامی که فرشتگان[ مرگ] جان کافران را می گیرند و بر صورت و پشت آنها می زنند و می گویند: عذاب سوزان را بچشید.
مؤمنان:
(الَّذِینَ تَتَوَفَّـهُمُ الْمَلَـئِکَهُ طَیبِینَ یقُولُونَ سَلَـمٌ عَلَیکُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّهَ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ)[8]؛ همان کسانى که فرشتگان جانشان را ـ در حالى که پاکند ـ می ستانند [و به آنان]می گویند: درود بر شما باد، به [پاداش] آن چه انجام می دادید، به بهشت درآیید.[9]
5. وسوسه شیطان براى نابودى ایمان
از مسائل مهم به هنگام مرگ تلاش شیطان براى از بین بردن ایمان است. راه خلاصى آن، تسلط بر دلایل ایمان و اصول عقائد با ادله قطعى و صفاى خاطر و حفظ کردن آنها است. هم چنین خواندن دعاى عدیله که در مفاتیح الجنان آمده است.[10]
—————
[1] ق، آیه 19.
[2] نهج البلاغه، خطبه 109، ص 206 ـ 207.
[3] بحارالأنوار، ج 6، ص 181.
[4] یونس، آیه 63 ـ 64.
[5] ر.ک: عبدعلى عروسى حویزى، نورالثقلین، ج 2، ص 310.
[6] محمد، آیه 27.
[7] انفال، آیه 50.
[8] نحل، آیه 32.
[9] ر.ک: تفسیر نمونه، ج 23، ص 273 ـ 279 و ج 1، ص 475 ـ 476.
[10] شیخ عباس قمی، منازل الاخره، ص 12 ـ 13.