آیا حضرت آدم پیامبر هم بوده اند؟

آیا حضرت آدم تنها یک انسان برگزیده بوده اند، یا این که پیامبر هم بوده اند؟

همه پیامبران الهى انسان هاى برگزیده اند و حضرت آدم، انسانى برگزیده و پیامبر بود. براى اثبات نبوت حضرت آدم(ع) ، می توانیم به دو طریق استدلال کنیم:
الف) آیاتى که بر خصوص نبوت آن حضرت دلالت می کنند. این آیات عبارت است از:
1. (إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى ءَادَمَ وَنُوحًا وَءَالَ إِبْرَ هِیمَ وَءَالَ عِمْرَ نَ عَلَى الْعَــلَمِینَ )؛[1] خداوند، آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برترى داد.
در این آیه دو نکته قابل توجه است:
الف) به کار رفتن کلمه «اصطفا»، درباره حضرت آدم؛
ب) قرار گرفتن نام آدم، در کنار نوح، آل ابراهیم و آل عمران.
روشن است که «اصطفا» در فرهنگ قرآنى به جز وظیفه پیامبرى و مسئولیت پیام رسانى به مردم، چیز دیگرى نیست. خداوند در قرآن کریم می فرماید: (قَالَ یَـمُوسَى إِنِّى اصْطَفَیْتُکَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَــلَـتِى وَبِکَلَـمِى …)؛[2] [خداوند]فرمود: اى موسى! من تو را با رسالت هاى خویش و با سخن گفتنم [با تو]، بر مردم برترى دادم و برگزیدم. هم چنین می فرماید: (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَـبَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا)؛[3] سپس این کتاب [آسمانى] را به گروهى از بندگان برگزیده خود به میراث دادیم.
در آیه دیگر آمده است: (وَ مَن یَرْغَبُ عَن مِّلَّهِ إِبْرَ هِیمَ إِلاَّ مَن سَفِهَ نَفْسَهُو وَ لَقَدِ اصْطَفَیْنَـهُ فِى الدُّنْیَا)؛[4] جز افراد سفیه و نادان، چه کسى از آیین ابراهیم روى گردان خواهد شد؟ ما او را در این جهان برگزیدیم.
از سوى دیگر قرار گرفتن نام آدم(ع)در کنار نوح(ع)و دیگران، می تواند قرینه بر پیامبر بودن آن حضرت باشد.
بنابراین، به لحاظ این که نوح، آل ابراهیم و آل عمران، به نوبه خود پیامبر بوده اند؛ پس آدم نیز پیامبر خواهد بود. ممکن است کسى بگوید که استعمال «اصطفا» به تنهایى، نمی تواند پیامبر بودن فردى را ثابت کند، چرا که همین واژه، را قرآن درباره حضرت مریم(س) نیز به کار برده است، حال آن که ایشان پیامبر نبوده اند. پاسخ این سخن آن است که دلیل قطعى داریم که نبوت و پیامبرى ویژه مردان است. این دلیل قطعى، قرینه است بر این که اصطفا درباره مریم به معناى پیامبرى نیست. قرآن هم می گوید رسولان و پیامبران مرد بوده اند (وَ مَآ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِى إِلَیْهِم مِّنْ أَهْلِ الْقُرَى)؛[5] و ما نفرستادیم پیش از تو، جز مردانى از اهل آبادى ها که به آنها وحى می کردیم. و آیه: (وَ مَآ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِى إِلَیْهِمْ فَسْـَلُواْ أَهْلَ الذِّکْر)؛[6] و پیش از تو، جز مردانى که به آنها وحى می کردیم، نفرستادیم؛ اگر نمی دانید از آگاهان بپرسید.
2. (ثُمَّ اجْتَبَـهُ رَبُّهُو فَتَابَ عَلَیْهِ وَ هَدَى )؛[7] سپس پروردگارش او را برگزید و توبه اش را پذیرفت و هدایتش نمود. در فرهنگ قرآن «اجتبا»، براى کسانى به کار رفته که پیامبر بوده اند؛ مانند آیه: (فَاجْتَبَـهُ رَبُّهُو فَجَعَلَهُو مِنَ الصَّــلِحِینَ )؛[8] ولى پروردگارش او [حضرت یونس] را برگزید و از صالحان قرار داد. و آیه: (وَ کَذَ لِکَ یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ مِن تَأْوِیلِ الاَْحَادِیث)؛[9] و این گونه پروردگارت تو [حضرت یوسف] را بر می گزیند و از تعبیر خواب ها به تو می آموزد.
ب) آیاتى که به طور عموم بر نبوت آن حضرت، دلالت دارد:
آیاتى که نشان می دهد خداوند هیچ گاه کسى را بدون این که از سوى رسولى، ابلاغ بیان و وظیفه به او شود، در آخرت معذّب نکرده و یا در دنیا هلاک نمی کند. بعضى از این آیات عبارت است از:
1. (وَ مَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً )؛[10] و ما هرگز [قومی را] مجازات نخواهیم کرد، مگر آن که پیامبرى مبعوث کرده باشیم [تا وظایف شان را بیان کند].
2. (وَ مَا کَانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَى حَتَّى یَبْعَثَ فِى أُمِّهَا رَسُولاً یَتْلُواْ عَلَیْهِمْ ءَایَـتِنَا)؛[11]و پرودگار تو هرگز شهرها و آبادى ها را هلاک نمی کرد، تا این که در کانون آنها پیامبرى مبعوث کند که آیات ما را بر آنان بخواند.
ازاین رو بر اساس این آیات، لازم است براى انسان هاى ابتدایى پیامبرى مبعوث شود و این شخص، همان حضرت آدم(ع) ، نخستین مخلوق خداوند بر روى زمین است.
افزون بر این آیات، احادیث نیز بر پیامبرى آدم(ع) ، دلالت دارد؛ از آن جمله:
1. «عن ابى ذر قال یا رسول اللّه ارأیت آدم أنبیاً کان؟ قال: نعم کان نبیاً رسولا؛[12] ابوذر گفت: یا رسول اللّه! آیا به نظر شما آدم نبى بوده است؟ پیامبر(ص) فرمود: بلى آدم نبى و رسول بود».
2. در مجلس مأمون، على بن محمد بن الجهم، از امام رضا(ع)پرسید: اى پسر رسول خدا! آیا شما قائل به عصمت انبیا هستید؟ امام(فرمود: بلى، گفت: پس شما آیه (وَ عَصَى ءَادَمُ رَبَّهُو فَغَوَى) را چگونه توجیه می کنید؟ امام(ع)فرمود: واى بر تو، اى على! از خدا بترس و فواحش را به پیامبران خدا نسبت مده و کتاب خدا را به رأى خود تفسیر نکن.[13]
از این حدیث به روشنى استفاده می شود که امام(ع)هم چون پیامبر(ص) ، به نبوت آدم(ع)قائل بوده است.[14]
—————
[1] آل عمران، آیه 33.
[2] اعراف، آیه 144.
[3] فاطر، آیه 32.
[4] بقره، آیه 130.
[5] یوسف، آیه 109.
[6] نحل، آیه 43.
[7] طه، آیه 122.
[8] قلم، آیه 50.
[9] یوسف، آیه 6.
[10] اسراء، آیه 15.
[11] قصص، آیه 59.
[12] نورالدین هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج 8، ص 198.
[13] عزیز الله عطاردى، مسند الامام الرضا(ع) ، ج 2، ص 124.
[14] براى مطالعه بیشتر ر.ک: المیزان، ج 1، ص 145ـ150.