با توجه به آیات 6 و 7، سوره اعلى ـ که درباره فراموشى قرآن و تلاوت کردن از سوى خدا می باشد ـ آیا پیامبر اکرم(ص)آیات قرآن را فراموش می کرد؟
خداوند متعال می فرماید: (سَنُقْرِئُکَ فَلاَ تَنسَى * إِلاَّ مَا شَآءَ اللَّهُ إِنَّهُ یعْلَمُ الْجَهْرَ وَ مَا یخْفَى)؛[18] ما به زودى [قرآن را] بر تو قرائت می کنیم و هرگز فراموش نخواهى کرد، مگر آن چه را خدا بخواهد، که او آشکار و پنهان را می داند.
آیات مذکور خطاب به پیامبر اکرم(ص) می فرماید هنگام نزول وحى عجله مکن و هرگز نگران فراموش کردن آیات الهى مباش، آن کس که این آیات بزرگ را براى هدایت انسان ها بر تو فرستاده، حافظ و نگهبان آنها است و نقش این آیات را در سینه پاک تو ثابت می دارد؛ به طورى که هرگز گرد و غبار نسیان و فراموشى بر آن نخواهد نشست. این یادآورى ها براى آن است که پیامبر اکرم(ص) نگران فراموش شدن آیات قرآن بود. ابن عباس می گوید: «هرگاه جبرئیل براى ابلاغ وحى بر پیامبر نازل می شد، پیامبراکرم(ص) براى به ذهن سپردن آیات قرآن، قبل از آن که کلام جبرئیل تمام شود، از اول شروع به خواندن می کرد. پس چون این آیات نازل شد، دیگر چیزى از خاطرش نرفت و فراموش نکرد.[19]
در جایى دیگر خداوند به پیامبر اکرم(ص) می فرماید: (وَ لاَ تَعْجَلْ بِالْقُرْءَانِ مِن قَبْلِ أَن یقْضَى إِلَیکَ وَحْیهُ وَ قُل رَّبِّ زِدْنِى عِلْمًا)؛[20] براى خواندن قرآن پیش از آن که وحى آن بر تو تمام شود عجله مکن و بگو پروردگارا علم مرا افزون کن. نیز می فرماید: (لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ * إِنَّ عَلَینَا جَمْعَهُ وَ قُرْءَانَهُ)؛[21] زبان خود را به قرآن حرکت مده، پیش از آن که وحى بر تو تمام شود، بر ما است که آن را جمع آورى کنیم و بر تو بخوانیم.
سپس براى اثبات قدرت خداوند و این که هر خیر و برکتى از او می باشد می افزاید: «تو چیزى از آیات الهى را فراموش نمی کنى، مگر آن چه را خدا بخواهد که او آشکار و پنهان را می داند». مفهوم این تعبیر آن نیست که پیامبر اکرم(ص)چیزى از آیات الهى را فراموش می کند، زیرا در این صورت از گفتار آن حضرت سلب اطمینان خواهد شد، بلکه هدف بیان این حقیقت است که موهبت حفظ آیات الهى از سوى خدا است و به همین سبب هر لحظه بخواهد می تواند آن را از پیامبرش بگیرد و یا به تعبیر دیگر هدف بیان تفاوت علم ذاتى خداوند و علم موهبتى پیامبرش است و اشاره به حاکمیت اراده و قدرت خداوند و ارتباط همه چیز هم در آغاز پیدایش و هم در بقا، به مشیت و خواست او است.
بنابراین منظور از جمله: «إلاّ ما شاء الله» استثنایى است که تنها به منظور بقاى قدرت الهى بر اطلاقش آورده و می خواهد بفهماند که چنین نیست که خداوند متعال بعد از دادن چنین نعمتى دیگر قادر نباشد تو را گرفتار فراموشى کند، بلکه بعد از عطا هم باز به قدرت مطلقه خود باقى است.[22]
—————
[18] اعلى، آیه 6ـ7.
[19] ر.ک: فضل طبرسى، مجمع البیان، ج 5، ص 472.
[20] طه، آیه 114.
[21] قیامت، آیه 1716.
[22] ر.ک: المیزان، ج 20 و تفسیر نمونه، ج 26، ص 393 ـ 400.