آیا این برداشت از آیه (وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا)[14] صحیح است که به حضرت یوسف، نسبت گناه داده شده است؟
قرآن کریم در ماجراى داستان حضرت یوسف(ع) با تعبیر پرمعنایى سخن گفته است: (وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلاَ أَن رَّءَا بُرْهَـنَ رَبِّهِ)؛[15] آن زن [همسر عزیز مصر]قصد او را کرد و او [یوسف(ع) ] نیز، ـ اگر برهان پروردگار را نمی دید ـ قصد وى را می نمود.
بنابراین، تصمیم حضرت به چیزى مشروط بود که حاصل نمی شد؛ یعنى عدم وجود برهان پروردگار و این امر نه تنها با مقام عصمت و تقواى ایشان منافات نداشته، بلکه توضیح و بیان مقام والاى اوست. طبق این تفسیر، از حضرت هیچ حرکتى که نشانه تصمیم بر گناه باشد سرنزده است، بلکه در دل هم تصمیم نگرفته است.
مأمون، خلیفه عباسى از امام رضا(ع) پرسید: «آیا شما نمی گویید: پیامبران معصومند؟» فرمود: «آرى» گفت: «پس تفسیر این آیه قرآن چیست؟: (وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلاَ …) امام فرمود: «همسر عزیز بر کام جویى از یوسف(ع) تصمیم گرفت و حضرت یوسف(ع) نیز اگر برهان پروردگارش را نمی دید، هم چون همسر عزیز مصر تصمیم می گرفت، ولى او معصوم بود و معصوم، هرگز قصد گناه نمی کند و به سراغ گناه هم نمی رود». مأمون [از این پاسخ لذت برد] و گفت: «آفرین بر تو! اى ابالحسن!»[16]
بر اساس این روایت، تحقق شرط، یعنى ندیدن برهان رب از طرف حضرت یوسف(ع) محال است. بنابراین تحقق مشروط، یعنى تصمیم بر گناه نیز از طرف ایشان محال خواهد بود.[17] و آن حضرت اشتباه و گناهى مرتکب نشد.
—————
[14] یوسف، آیه 24.
[15] یوسف، آیه 24.
[16] عبد على عروسى حویزى، تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 421.
[17] ر.ک: تفسیر نمونه، ج 9، ص 370، المیزان، ج 11، ص 130 و محمد هادى معرفت، تنزیه الأنبیاء، ص 283.