اصل مسئله مهدویت در اسلام مانند مسئله امامت، یک مسئله اتفاقی بین همه مذاهب کلامی و فقهی اسلام است. اما در موضوع ولادت حضرت مهدی علیه السلام، اختلاف نظر وجود دارد.
اعتقاد علمای شیعه
طبق اعتقاد علمای شیعه، تولد حضرت مهدی علیه‌السّلام مورد اجماع بوده و از ضروریات مذهب شیعه به شمار می‌آید و این اعتقاد در آثار کهن شیعه تا دوره‌های کنونی به ثبت رسیده است، چنانکه کلینی با صراحت می‌نویسد: «ولد ع للنصف من شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین» مهدی علیه‌السّلام در نیمه شعبان سال ۲۵۵متولد شده است. [۱] شیخ صدوق، [۲] شیخ مفید، [۳] سید مرتضی، [۴] شیخ طوسی [5]و علامه طباطبائی [۶]نیز بر این عقیده تاکید کرده‌اند.
اعتقاد اهل سنت درباره تولد حضرت مهدی
اما عقیده به مسئله تولد حضرت مهدی علیه‌السّلام در میان اهل سنت از مسائل اختلافی است که آنها را به دو گروه تقسیم کرده است. گروهی از اهل تسنن، منکر ولادت آن حضرت هستند (محسن عباد استاد دانشگاه مدینه در این‌باره می‌گوید : «در دیدگاه اهل سنت، مهدی… در آخر الزمان متولد می‌شود و حاکمیت اسلام رابه دست می‌گیرد») [۷]
ولی اکثریت قریب به اتفاق در منابع کلامی، حدیثی، تاریخی و ادبی خود بطور صریح به تولد ایشان، اعتراف کرده‌اند و معتقدان به ولادت آن حضرت نیز در انتساب آن بزرگوار به امام عسکری علیه‌السّلام و دیگر ویژگی‌ها و شئون حیاتی او از قبیل غیبت و… با شیعه هم عقیده‌اند.
با بیان این مقدمه، نظرات علمای اهل سنت را در باره تولد امام مهدی علیه‌السّلام مورد بررسی قرا ر می‌دهیم تا معلوم شود که اکثر آنها در این مسئله با شیعیان دوازده امامی هم عقیده‌اند.
نکته‌ای که نباید از آن غفلت کرد این است که هر چند بسیاری از دانشمندان و شعرای بنام اهل سنت ولادت آن حضرت علیه‌السّلام را قبول کرده و آن حضرت را مهدی موعودی می‌دانند که پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به ظهور وی وعده داده است ولی در مقابل افرادی هم هستند که ولادت آن حضرت را پذیرفته‌اند ولی در مهدی موعود بودن آن دچار تردیده شده و آن را انکار کرده‌اند از جمله آنها ذهبی و ابن خلکان است که به آنها اشاره خواهیم کرد.
عالمان اهل سنت و اعتراف به ولادت حضرت مهدی
در اینجا ولادت مهدی موعود عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف از کتب بزرگان اهل سنت نقل می‌شود و در همه آنها خواهیم دید که او فرزند بلافصل حضرت امام حسن عسکری عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف است. و نیز خواهیم دید که عده‌ای از آنان پس از نقل ولادت آن حضرت می‌گویند: او همان مهدی منتظر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف است که شیعیان امامیه قائلند و یا می‌گویند: او امام دوازدهم از نظر شیعه است.
اکنون، کلمات بزرگان اهل سنت را در این‌باره از کتابهای معروف‌شان نقل می‌کنیم:
دیدگاه عزالدین ابن اثیر
عزالدین ابن اثیر (متوفای ۶۳۰) درحوادث سال ۲۶۰ هجری می‌نویسد: «وفیها توفی ابو محمد العلوی العسکری وهو احد الائمة الاثنی عشر علی مذهب الامامیة و هو والد محمد الذی یعتقدونه المنتظر بسرداب سامراء وکان مولده سنة اثنتین وثلاثین وماتین». [۸]
«از جمله حوادث سال ۲۶۰ آن بود که در آن ابو محمد عسکری (امام حسن عسکری علیه السلام) وفات یافت و او یکی از امامان دوازده گانه به عقیده شیعه است که ولادتش در سال ۲۳۲ بود و او پدر محمد است که به اعتقاد شیعه از سرداب سامراء ظهور می‌کند. (در خانه حضرت امام علی النقی علیه‌السّلام سردابی بود که آن حضرت و امام حسن عسکری علیهماالسلام در آن عبادت می‌کردند اکنون نیز آن سرداب در صحن عسکریین علیهماالسلام باقی است و شیعیان به زیارت آن می‌روند. آنجا فقط به علت محل عبادت بودن امامان، مقدس بود است و شیعه عقیده ندارد که امام زمان علیه‌السّلام در آن غایب شده و از آنجا ظهور خواهد کرد و این به غلط مشهور شده است و عده‌ای ازاهل سنت به شیعه نسبت می‌دهند که آنها منتظر ظهور امام مهدی علیه‌السّلام از آن سرداب هستند، این خلاف اعتقاد شیعه می‌باشد و این نسبت اشتباه است، چنانکه بزرگان شیعه بر این مطلب تصریح کرده‌اند.)
این مورخ مشهور، ولادت حضرت مهدی علیه‌السّلام را حتمی دانسته و با ذکر اینکه پدرش امام عسکری علیه‌السّلام است، بر ولادت و فرزند بلافصل حضرت عسکری علیه‌السّلام بودن امام مهدی علیه‌السّلام، اعتراف کرده است و ایشان و پدر بزرگوارشان را به عقیده شیعه از امامان دوازده گانه و منتظر می‌نامد.
کلام محمد بن طلحه شافعی
محمد بن طلحه شافعی (م۶۵۴ه ق) می‌گوید: ابوالقاسم محمد بن الحسن «..هوالمهدی الحجه الخلف الصالح» [۹]
«ابوالقاسم محمدبن حسن همان مهدی علیه‌السّلام و حجت و جانشین صالح است.»
نظر ابن‌جوزی
شمس الدین، ابو المظفر سبط ابن جوزی حنفی (متوفای ۶۵۴هجری) راجع به حضرت مهدی علیه‌السّلام چنین گفته است: «هو محمد بن الحسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی الرضا بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب و کنیته ابو عبدالله وابوالقاسم وهو الخلف الحجة صاحب الزمان، القائم المنتظر وهو آخر الائمة انبانا عبدالعزیز بن محمود بن البزاز عن ابن عمر قال: قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم یخرج فی آخر الزمان رجل من ولدی اسمه کاسمی و کنیته ککنیتی یملا الارض عدلا کما ملئت جورا فذلک هو المهدی…» [۱۰]
«او محمد بن حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی الرضا بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب و کنیه اش ابو عبدالله و ابوالقاسم است و او خلف حجت، صاحب زمان، قائم منتظر و آخرین ائمه است. عبدالعزیز بن محمود بن بزاز به نقل از ابن‌عمر به ما گفت که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: در آخر زمان مردی از فرزندانم که اسم او مثل اسم من و کنیه او مثل کنیه من است خارج می‌شود و زمین را پر از عدل می‌کند همانطور که از ظلم پر شده باشد، او همان مهدی است».
این دانشمند که اول حنبلی بوده و بعد مذهب حنفی را اختیار کرده بی هیچ شک و تردیدی، دوازده امام علیهم‌السّلام را نقل کرده و صریحا اظهار می‌دارد که منظور رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از حدیث «یخرج…» همان فرزند بلافصل حسن عسکری – صلوات الله علیه – است.
وی می‌گوید: او، حجت و صاحب الزمان و قائم منتظر، می‌باشد.
دیدگاه ابن‌صباغ
ابن صباغ، نورالدین علی بن محمد بن صباغ مالکی (متوفای ۸۵۵) درباره حضرت عسکری علیه‌السّلام می‌گوید: «وکانت مدة امامته سنتین… و خلف ابو محمد الحسن من الولد ابنه الحجة القائم المنتظر لدولة الحق وکان قد اخفی مولده و ستر امره لصعوبة الوقت وخوف السلطان و تطلبه للشیعة والقبض علیهم» [۱۱]
«مدت امامت امام حسن عسکری علیه‌السّلام دو سال بود… و او بعد از خودش، فرزندش حجت قائم عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را باقی گذاشت که برای حکومت حق، انتظارش کشیده می‌شود، پدرش ولادت او را مخفی نگاه داشته و جریانش را مستور کرده بود و آن به علت سختی کار و خوف از سلطان وقت بود که شیعه را جستجو کرده و آنان را بازداشت می‌نمود.»
ابن صباغ، نسب، ولادت و مادر آن حضرت را نیز مطرح کرده و چنین می‌گوید: ولد ابو القاسم محمد الحجة بن الحسن الخالص بسر من رای لیلة النصف من شعبان سنة خمس وخمسین وماتین للهجرة واما نسبه فهو ابوالقاسم محمد الحجة بن الحسن الخالص بن علی الهادی بن محمد الجواد…»
«ابوالقاسم محمد حجت، پسر حسن خالص در سامرا نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری به دنیا آمد. اما نسبش: او ابوالقاسم «م ح م د» حجت فرزند حسن خالص فرزند علی هادی، فرزند محمد جواد، فرزند علی الرضا، فرزند موسی کاظم، فرزند جعفر صادق، فرزند محمد باقر، فرزند علی زین العابدین، فرزند حسین بن علی بن ابی طالب علیه‌السّلام است. مادرش کنیزی است به نام نرجس بهترین کنیز، نام اورا غیراز این نیز گفته‌اند، کنیه اش ابوالقاسم، لقبش حجت، مهدی، خلف صالح، قائم، منتظر، صاحب الزمان و مشهورترین آنان همان «مهدی» است».
بدین طریق می‌بینیم که ابن صباغ هم به ولادت آن حضرت اشاره کرده و هم امامت او و امام دوازدهم بودنش را بیان نموده است.
دیدگاه کنجی شافعی
کنجی شافعی (م قرن هفتم ه-ق)، ادله گوناگونی برای امکان زنده بودن امام مهدی علیه‌السّلام بیان می‌کند و می‌گوید: همان گونه که عیسی، خضر و الیاس علیهم‌السّلام صدها سال است که زنده‌اند؛ بنابراین امکان زنده بودن حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف هم وجود دارد. [۱۲]
کلام ابن‌حجر هیثمی
ابن حجر هیثمی که از استوانه‌های علمی اهل سنت به شمار می‌رود درباره ولادت حضرت مهدی علیه‌السّلام چنین می‌گوید : «ابی القاسم محمد الحجة و عمره عند وفاة ابیه خمس سنین لکن آتاه الله فیها الحکمة و یسمی القائم المنتظر» «ابوالقاسم، محمدالحجه، هنگام رحلت پدر، پنج سال داشته، ولی خدا به او حکمت را عطا کرده است؛ وقائم منتظر نامیده شده است.» [۱۳]
با این بیان روشن می‌شود که تولد امام مهدی علیه‌السّلام نزد ابن حجر از مسلمات بوده است.
دیدگاه شیخ سلیمان حنفی قندوزی
شیخ سلیمان حنفی قندوزی، باب ۸۲ کتاب «ینابیع الموده» را با این عنوان شروع کرده است: «الامام ابو محمد الحسن العسکری اری ولده القائم المهدی بخواص موالیه واعلمهم ان الامام بعده ولده رضی الله عنهما» [۱۴]
«امام حسن عسکری علیه‌السّلام فرزندش مهدی قائم علیه‌السّلام را به خواص یارانش نشان داد و به آنان فهماند که امام بعد از وی پسرش می‌باشد».
آنگاه از کتاب غیبت (ظاهرا غیبت شیخ طوسی) از ابی غانم – خادم امام عسکری علیه‌السّلام – نقل کرده که گفت: «ولد لابی محمد الحسن مولود فسماه محمدا فعرضه علی اصحابه یوم الثالث وقال: هذا امامکم من بعدی و خلیفتی علیکم وهو القائم الذی تمتد علیه الاعناق بالانتظار فا ذا امتلات الارض جورا و ظلما خرج فملاها قسطا وعدلا». [۱۵]
«برای ابو محمد حسن عسکری علیه‌السّلام مولودی به دنیا آمد، اسم او را محمد گذاشت و در روز سوم ولادت، او را به اصحاب خویش نشان داد و فرمود: این امام شماست بعد از من و جانشین من است در میان شما و او همان قائم منتظر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف است که گردن‌ها به سوی او کشیده می‌شود و انتظار او را می‌کشند؛ چون زمین از ظلم پر شود ظهور کرده زمین را از عدل و داد پر می‌کند».
ناگفته نماند که: حافظ قندوزی بعد از حدیث فوق، حدود دوازده حدیث دیگر در این‌باره در باب فوق نقل می‌کند. این دانشمند علاوه بر این که تولد آن حضرت را بطور صریح نقل می‌کند شواهدی هم (مثل معرفی شدن امام مهدی علیه‌السّلام به اصحاب) رامی آورد که این نشان از قطعی بودن ولادت و زنده بودن آن حضرت، دارد.
اعتقاد ذهبی درباره ولادت امام مهدی
شمس الدین ذهبی (م۷۴۸ه ق) درباره ولادت امام مهدی علیه‌السّلام چنین می‌گوید : «ابومحمد… اما ابنه محمد بن الحسن… الذی یدعوه الرافضة القائم الخلف الحجة، فولد سنة ثمان وخمسین»، [۱۶]
ابومحمد (امام عسکری علیه السلام) یکی از امامان شیعه است… فرزندش محمد بن حسن علیه‌السّلام … در سال ۲۵۸ به دنیا آمده است.
ذهبی از جمله افرادی است که تولد حضرت را پذیرفته است ولی درمهدی موعود بودن آن دچار تردید شده و مهدی بودن ایشان را یک باور شیعی دانسته است و بخاطر این اعتقاد بر آنها خرده می‌گیرد و آن را رد می‌کند. (بعد از گزارش تولد حضرت، می‌گوید : شیعیان ادعا می‌کنند که وی در سرداب است و او زنده و صاحب زمان است و در الصواعق المحرقه ضمن اعتراف به ولادت، مهدی موعود بودن ایشان را رد می‌کند وی گوید : «مع ذلک لا حجة فیه لما زعمته الرافضة ان المهدی هو الامام ابو القاسم محمد الحجة بن الحسن العسکری») [۱۷][۱۸]
دیدگاه ابن خلکان
ابن خلکان (م۶۸۱ه ق) از جمله دانشمندان اهل سنت است که تولد حضرت را گزارش می‌کند ولی مهدی بودن ایشان را اعتقاد شیعی می‌داند: «ابو القاسم محمد بن الحسن العسکری بن علی الهادی بن محمد الجواد المذکور قبله، ثانی عشر الائمة الاثنی عشر علی اعتقاد الامامیة، المعروف بالحجة» [۱۹]
«ابوالقاسم، محمدبن حسن عسکری…. در اعتقاد شیعه دوازدهمین امام است که به حجت معروف می‌باشد… ولادت او نیمه شعبان سال ۲۵۵ بوده است.»
ایشان با لحنی خاص مهدی موعود بودن آن را انکار می‌کند و آن را یک باور شیعی معرفی می‌کند. (ایشان در حال گزارش ولادت، باور به مهدی منتظر و موعود را از اعتقادات شیعیان به شمار آورده است گوید: «ابو القاسم محمد بن الحسن العسکری بن علی الهادی بن محمد الجواد المذکور قبله، ثانی عشر الائمة الاثنی عشر علی اعتقاد الامامیة، المعروف بالحجة، وهو الذی تزعم الشیعة انه المنتظر والقائم والمهدی، وهو صاحب السرداب عندهم، واقاویلهم فیه کثیرة، وهم ینتظرون ظهوره فی آخر الزمان من السرداب بسر من رای») [۲۰]
اعتراف ادیبان و شاعران اهل سنت به تولد امام مهدی
ابوالفضل یحیی بن سلامه‌ی حصکفی (م۵۵۱ ه ق)، از علمای نامدار قرن ششم هجری که ابن جوزی شرح حال او را در «المنتظم» آورد [۲۱]و ابیاتی از شعر او را نقل می‌کند از جمله شعر معروف او درباره حب اهل بیت علیه‌السّلام که در آن به ولادت امام مهدی علیه‌السّلام اشاره شده است. شاید او نخستین نفر از اهل سنت است که از حضرت مهدی، عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف، به زبان شعر، به عنوان «دوازدهمین امام» و به عنوان «آن مهدی که شیعه ی امامیه به او اعتقاد دارد» نام می‌برد. او، در ضمن یک قصیده ی مفصل، به زبان بلیغ و و زیبا به این موضوع اشاره می‌کند. [۲۲]
بزرگان و شعرای معروف دیگر اهل سنت مانند احمد جامی (شیخ جام)، عطار نیشابوری حنفی، شیخ محیی الدین ابن عربی، مولانا خالد نقشبندی شهرزوری…… نیز اشعار بسیار زیبا درباره امامان دوازده گانه سروده‌اند که در آنها بطور مستقیم یا غیر مستقیم اشاره به تولد امام مهدی علیه‌السّلام شده است.
بنابراین، اعتقاد به ولادت حضرت مهدی علیه‌السّلام از اختصاصات شیعه نمی‌باشد بلکه بزرگانی از اهل سنت رابه عنوان نمونه یاد کردیم که اقرار به تولد و زنده بودن آن حضرت کرده و وی را مهدی موعودی می‌دانند که شیعه دوازده امامی به آن معتقدند. هرچند عده‌ای از علمای آنها در موعود بودن آن دچار شک و تردید شده‌اند.
پانویس
۱.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۱۴، تهران ۱۳۶۲ ش، انتشارات اسلامیه، چاپ دوم.
۲.شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین، ج۱، ص۴۲۴ ۴۷۹، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۹۵ق چاپ دوم.
۳.شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۳۳۹، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ ق چاپ اول.
۴.علم الهدی، سیدمرتضی، تنزیه الانبیاء، ص۱۸۰، قم، الشریف الرضی، ۱۲۵۰ ق.
۵.طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبة، ص۲۳۹، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۲۵ ق، چاپ سوم.
۶.طباطبایی، محمد حسین، شیعه در اسلام، ص۱۹۳، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۳۷۸ ش، چاپ سیزدهم.
۷.عباد، عبد المحسن، الرد علی من کذب بالاحادیث الصحیحةالواردة فی المهدی، ص۳، ریاض، دارالفضیله۱۴۰۲، چاپ اول، باب ۵-۲۱.
۸.ابن اثیر جزری، محمد بن مبارک، الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۳۲۰، بیروت، دار الکتب العربی، ۱۴۲۰ه ق، چاپ دوم.
۹.طلحه الشافعی، کمال الدین، مطالب السوول فی مناقب آل الرسول، ج۲، ص۱۵۲، بیروت آموسسه‌ام القری، ۱۴۲۰ه ق، چاپ اول.
۱۰.سبط جوزی، تذکره الخواص، ص۳۲۵، بیروت، موسسه اهل البیت، ۱۴۰۱ه ق.
۱۱.تنبیه ابن صباغ، علی بن محمد، الفصول المهمه فی معرفه احوال الائمه، ص۲۸۱، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۹ه ق، چاپ دوم.
۱۲.کنجی شافعی، محمد، البیان فی اخبار صاحب الزمان، ص۷۹، بیروت، دارالمهجه البیضاء ۱۴۲۱ه ق، چاپ اول.
۱۳.ابن حجر الهیتمی، ابی العباس احمد بن محمد بن محمد بن علی، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، ج۲، ص۶۰۱، بیروت، مؤسسة الرسالة ۱۹۹۷، چاپ اول.
۱۴.القندوزی الحنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳، ص۳۲۳، قم، دار الاسوة للطباعة والنشر المطبعة ۱۴۱۶ ه. ق، چاپ اول.
۱۵.القندوزی الحنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳، ص۳۲۳.
۱۶.ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱۹، ص۱۱۳، بیروت.
۱۷.ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱۹، ص۱۱۳.
۱۸.ابن حجر الهیتمی، ابی العباس احمد بن محمد بن محمد بن علی، الصواعق المحرقه، ج۲، ص۴۸۱.
۱۹.ابن خلکان، ابو العباس شمس الدین احمد بن محمد بن ابی بکر، وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، ج۴، ص۱۷۶، بیروت.
۲۰.ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۶.
۲۱.ابن الجوزی ابوالفرج، عبد الرحمن بن علی بن محمد، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۱۰، ص۱۸۳_ ۱۸۸، بیروت، دار صادر۱۳۵۸، چاپ اول.
۲۲.ابن الجوزی ابوالفرج، عبد الرحمن بن علی بن محمد، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۱۰، ص۱۸۵.
منبع
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ولادت امام مهدی از دیدگاه اهل سنت».