خداوند متعال، بر چه اساس و ملاکى انبیا را انتخاب می کند و آنان را نبى قرار می دهد؟
از بحث هاى دیرینه در علم کلام، مسئله «موهبتى» بودن نبوت و یا «استحقاقى» بودن آن است. گروهى از متکلمان برآنند که نبوت یک نعمت معنوى الهى است که خدا آن را به هر کس که بخواهد عطا می کند (موهبتى)، در حالى که از برخى نقل شده است که آن را از طریق استحقاق تفسیر کرده اند (استحقاقى)، در نتیجه، بنابر هر دو قول، تا یک نوع قابلیت و شایستگى و زمینه مساعد در افراد نباشد، به شرف نبوت نائل نشده، این کرامت را به دست نمی آورند. چیزى که هست، این ملاکات به عقیده قائلان به تفضل، زمینه ساز بوده و به عقیده گروه دیگر الزام آور است؛ به تعبیر دیگر، آیا وجود آن ملاکات در پیامبران به حدى است که ایجاب کند که از جانب خدا چنین مقامی به آنان داده شود؛ به گونه اى که اگر از این مقام محروم شدند، یک نوع ظلم خواهد بود و یا وجود این ملاکات چیزى جز زمینه و استعداد نیست و به سبب همین زمینه هاست که خدا این موهبت را به این گروه می بخشد و قهراً، مقام نبوت و رسالت الهى چیزى نیست که به هر فردى عطا شود، چون عطاى این مقام، مسئولیت زا و تکلیف آفرین است و تا در افراد امکان انجام مسئولیت ها نباشد، دادن این مقام، لغو و بى اثر خواهد بود. این اصل ایجاب می کند که در همه آموزگاران الهى شایستگى هایى وجود داشته باشد، تا بتوانند بار امانت (رسالت الهى) را به دوش بکشند و به آن جامه عمل پوشند؛ این شایستگى یا از طریق وراثت است ـ تاریخ زندگانى پیامبران حاکى است که آنان در خانوادهاى صالح و ریشه دار که به انواع فضائل آراسته بودند، چشم به جهان گشوده و رشد نموده اند ـ یا در اثر کوشش ها و ریاضت هاى روحى و اخلاقى آنان قبل از رسالت و نبوت است. این نوع مجاهدت ها که کمال آفرینند، شایستگى هایى را در روح انسان پدید می آورند که مایه برترى او بر دیگر انسان ها می شود و سبب می شود که خدا در گزینش معلم براى امت، این گروه را برگزیند؛ هم چنین عامل سومی نیز می تواند سبب نزول چنین موهبتى بر انبیا باشد، این است که خدا می داند اگر یک چنین نعمت بزرگ معنوى را در اختیار چنین افرادى قرار دهد، از آن به نفع خود و جامعه بهره می گیرند، در حالى که در انسان هاى دیگر چنین نیست و چه بسا ممکن است از این موهبت سوء استفاده نموده، آن را در طریق الهى به کار نبندند.[14]
—————
[14] جعفر سبحانى، منشور جاوید، ج 10، ص 139 ـ 147.