آیا می توان تشکیل حکومت در جامعه را از اهداف بعثت پیامبران شمرد؟ و آیا حکومت از شئون نبوت است؟
هدف نهایى همه پیامبران، شناخت خدا، قرب به حضرت حق، توحید و کمال انسان است. این هدف، همان هدف آفرینش انسان است. هدف هاى دیگر، هدف هاى میانى و براى تحقق این هدف نهایى است. از آموزه هاى دینى استفاده می کنیم که یکى از منصب هاى پیامبران، حکومت بوده است. قرآن کریم پیامبرانى را نام می برد که تشکیل حکومت دادند؛ مانند: داود، سلیمان و یوسف(ع) .
درباره داود می گوید: (وشَدَدنا مُلکَهُ وءاتَینـهُ الحِکمَهَ وفَصلَ الخِطاب )؛[47] و پادشاهى اش را استوار کردیم و او را حکمت[ دانش و کردار درست] و گفتار روشن و پاکیزه[ که میان حق و باطل جدا کند] دادیم.
درباره سلیمان می فرماید: (… قالَ اَتُمِدّونَنِ بِمال فَما ءاتـنِ اللّهُ خَیرٌ مِمّا ءاتـکُم …)؛[48]سلیمان گفت: آیا مرا به مال یارى می کنید؟ آن چه خداى مرا داده بهتر است از آن چه شما را داده است … .
و درباره برخى از پیامبران می فرماید: (اَم یَحسُدونَ النّاسَ عَلى ما ءاتـهُمُ اللّهُ مِن فَضلِهِ فَقَد ءاتَینا ءالَ اِبرهیمَ الکِتـبَ والحِکمَهَ وءاتَینـهُم مُلکـًا عَظیمـا )؛[49] بلکه مردم ] به پیامبران] براى آن چه خدا به آنان از فضلش ارزانى داشته [یعنى رسالت] رشک می برند. همانا ما به خاندان ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و ایشان را فرمان روایى بزرگ بخشیدیم.
در این که چه تعداد پیامبران تشکیل حکومت داده بودند، به تحقیق نمی توان سخن گفت، اما از برخى آیه هاى قرآن این نکته به دست می آید که ایشان در صدد تشکیل حکومت بوده اند، هر چند به سبب نامناسبى شرایط توفیق این کار را پیدا نکرده اند. این آیه ها چند دسته اند:
الف) آیه هایى که هدف بعثت پیامبران را عدالت اجتماعى می داند؛ مانند آیه 25 سوره حدید. بى تردید بدون تشکیل حکومت نمی توان عدالت را در جامعه گستراند.
ب) آیه هایى که هدف بعثت پیامبران را دعوت به توحید و دورى از طاغوت ها می داند؛ مانند آیه 36 سوره نحل. با تشکیل حکومت است که می توان طاغوت ها را در جامعه نابود ساخت و توحید را در همه ابعادش و در حیات فردى و اجتماعى انسان ها حاکم نمود.
ج) وجود احکام اجتماعى در آیین پیامبران که بدون تشکیل حکومت قابل اجرا نیستند. آیا احکامی مانند امر به معروف و نهى از منکر (به معناى وسیع آن) جهاد، قضاوت، حدود، دیات، قصاص و … بدون حکومت قابل اجرااست؟!
د) آیه هایى که به حکومت و ولایت پیامبر اکرم(ص) تصریح دارد: (اَلنَّبِىُّ اَولى بِالمُؤمِنینَ مِن اَنفُسِهِم …)؛[50] پیامبر به مؤمنان از خودشان اولى و سزاوارتر است … .
(یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اَطیعُوا اللّهَ واَطیعُوا الرَّسولَ واُولِى الاَمرِ مِنکُم …)؛[51] اى کسانى که ایمان آورده اید، خداى را فرمان برید و پیامبر و صاحبان امر را، که از شمایند، فرمان برید … .
بنابراین، حکومت و ولایت از شئون نبوت است و نمی توان گفت که پیامبران به دنیاى مردم کار نداشته، تنها هدف آنان خدا و قیامت است.[52]
—————
[47] ص، آیه 20.
[48] نمل، آیه 36.
[49] نساء، آیه 54.
[50] احزاب، آیه 6.
[51] نساء، آیه 59.
[52] ر.ک: فصلنامه کتاب نقد، ش 2 و 3. بهار و تابستان 76، ص 300 ـ 306.