شرح دعای ابوحمزه ثمالی از آیت الله جوادی آملی (قسمت یازدهم)
فرازهای مطرح شده:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مَحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد. وَاخْتِمْ لِی بِخِیرْ وَ اَکفِنی مَا اَهَمَّنِی مِنْ اَمرِ دُنیایْ وَ آخِرَِتِی وَلا تُسَلِّطْ عَلَیَّ مَنْ لا یَرحَمُنی. وَاجعَلْ عَلَیَّ مِنْکَ جُنَّهً واقِیَهً باقِیَهً وَلا تَسلُبنِی صالِحَ مَا أنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ وَارْزُقنِی مِنْ فَضلِکَ رِزقاً واسِعاً حَلالاً طَیِّباً
وَارْزُقنِی حَجَّ بِیتِکَ الحَرام فِی عامِی هذا وَ فِی کُلِّ عام وَ زِیارَةِ قَبرِ نَبِیّکَ وَ لا تُخْلِنی یا رَبِّ مِنْ تِلکَ المَشاهِدِ الشَّرِیفَه وَ المَواقِفِ الکَریمَه.
گر چه همواره راه نیایش عبد و مولا باز است، ولی برای زمان مشخّص مانند ماه مبارک رمضان که عید اولیای الهی است، فضیلت مخصوص است…
برای استجابت دعا، صلوات نقش تعیین کننده دارد. در نهج البلاغه از امیرالمؤمنین علیه السَّلام نقل شده است: اگر مسئلتی دارید، قبل از خواستن چیزی اول صلوات بفرستید، چون خداوند این صلوات را و طلب رحمت را مستجاب می‌کند. وقتی آن اولی را مستجاب کرد، خواسته‌ای را که در کنار صلوات ارائه کردید و صلوات را شفیع خواسته قرار دادید، آن را هم برآورده می‌کند.
امام سجاد سلام الله علیه در این بخش از دعای ابوحمزه عرض می‌کند:
***اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مَحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد. وَاخْتِمْ لِی بِخِیرْ وَ اَکفِنی مَا اَهَمَّنِی مِنْ اَمرِ دُنیایْ وَ آخِرَِتِی وَلا تُسَلِّطْ عَلَیَّ مَنْ لا یَرحَمُنی. وَاجعَلْ عَلَیَّ مِنْکَ جُنَّهً واقِیَهً باقِیَهً وَلا تَسلُبنِی صالِحَ مَا أنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ وَارْزُقنِی مِنْ فَضلِکَ رِزقاً واسِعاً حَلالاً طَیِّباً***
اول وجود مبارک امام سجاد صلوات می‌فرستد، بر محمّد و آل محمّد (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) ، بعد درخواست می‌کند؛ عرض می‌کند: خدایا! پایان امور ما را به خیر ختم بکن، چون إنَّمَا الاُمورْ بِخواتِیمِها. بَد عاقبتی بسیار چیز بَدی است و حسن عاقبت بسیار چیز خوبی است. یکی از دعاهائی که انسان درباره خود دارد، عرض می‌کند: پروردگارا ! بهترین حالت مرا در دوران پیری من قرار بده که اوّلاً من در دوران پیری نیازمند به بیگانگان نباشم . ثانیاً با حسن عاقبت و ایمان کامل رخت بربندم. که ایمان را به همراه خود به برزخ و قیامت ببرم.
برای استجابت دعا، صلوات نقش تعیین کننده دارد. در نهج البلاغه از امیرالمؤمنین علیه السَّلام نقل شده است: اگر مسئلتی دارید، قبل از خواستن چیزی اول صلوات بفرستید، چون خداوند این صلوات را و طلب رحمت را مستجاب می‌کند. وقتی آن اولی را مستجاب کرد، خواسته‌ای را که در کنار صلوات ارائه کردید و صلوات را شفیع خواسته قرار دادید، آن را هم برآورده می‌کند.
وَ اَکفِنی مَا اَهَمَّنِی مِنْ اَمرِ دُنیایْ وَ آخِرَتی.
پروردگارا ! مهمّات دنیا و مهمّات آخرت مرا مشغول کرده است. نه خود من توان آن را دارم که کافی باشم و نه دیگران. و تو هم که در قرآن کریم وعده دادی: ألَیسَ اللهُ بِکافٍ عَبدَه(2)، و غیر تو هم که کافی نیست! بنابراین یک کسی که کفایت کننده هر مهم هستی، امور مهم دنیا و آخرت ما را کفایت بکن!
وَ اَکفِنی مَا اَهَمَّنِی مِنْ اَمرِ دُنیایْ وَ آخِرَتی.” در بعضی از ادعیّه هم آمده است: یا مَنْ یَکفِی مِنْ کُلِّ شِیء وَ لا یَکفِی مِنْهُ شِیء اِکفِنی مَا اَهَمَّنِی مِنْ اَمرِ دُنیایْ وَ آخِرَتِی.(3)
ای خدائی که از هر چیزی کفایت می‌کنی، و ای خدائی که غیر تو کار تو را نمی‌کند و از تو کفایت نمی‌کند، امر دنیا و آخرت ما را کفایت بکن! و کسی که بر ما رحم نمی‌کند بر ما مسلّط نفرما!
در صحیفه سجادیّه قریب به این مضمون آمده است که: “اَللّهُمَّ حِصنِی حِیطَهً تَقیمِی بِها. پروردگارا! طوری مرا در تحت احاطه خود قرار بده که حائط و دیواری از مهر به دور من کشیده بشود که در اثر آن احاطه الهی گزندی از بیرون به ما نرسد.
بازگشت چنین دعاهائی به این است که ما را در قلعه اَمن ولایت و توحید قرار بده! چون کلمه لا إله إلا الله، یعنی توحید حصن خداست. چنین که ولایت اهل بیت (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) هم حصن خداست. این دو تا حصن مقابل هم نیستند، بلکه یکی دالان ورودیِ دیگری است و شرط دیگری است! این که دالان ورودی باشد و شرط باشد که کسی بخواهد وارد حصن توحید بشود، باید از شرط ولایت بگذرد، از همان حدیث سلسلةُ الذَّهب(4) کاملاً بر می‌آید. به هر تقدیر اگر لا إله إلا الله حصنُ الله است، و
اگر ولایت اهل بیت (علیهم الصَّلاة و علیهم السَّلام) حصنُ الله است، یکی شرط است و دیگری مشروط . این چنین نیست که دو تا حصن جدا و بیگانه باشد! و اگر کسی تحت ولایت الهی بود، قهراً تحت حیطه رحمت حقّ است. یعنی آن رحمت خاصّ به او محیط است . وقتی رحمت خاصّ به او محیط شد، هیچ کسی توان آسیب رساندن به او را ندارد!
کلمه لا إله إلا الله، یعنی توحید حصن خداست. چنین که ولایت اهل بیت (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) هم حصن خداست. این دو تا حصن مقابل هم نیستند، بلکه یکی دالان ورودیِ دیگری است و شرط دیگری است! این که دالان ورودی باشد و شرط باشد که کسی بخواهد وارد حصن توحید بشود، باید از شرط ولایت بگذرد، از همان حدیث سلسلةُ الذَّهب کاملاً بر می‌آید.
لذا بعد از آن عرض می‌کند:
وَ لا تُسَلِّطْ عَلَیَّ مَنْ لا یَرحَمُنِی
خدایا! بر من، بر کشور ما، بر ملّت ما کسی که رحم نمی‌کند مسلّط نکن! چه دشمن خارج، چه دشمن داخل . این دعائی است که همگان در سحرهای ماه مبارک رمضان داریم و باید داشته باشیم . مستحضرید، قبلاً هم گذشت که
یکی از بهترین راه استجابت نیایش همان تعمیم در دعا است . یعنی دیگران را در قلمرو دعا شریک کردن و انحصار طلب نبودن و خاصّ خود نکردن؛ این است. لذا در آن جمله‌های قبلی این بود که خدایا! مرا و همه گنهکاران عالم را ببخش! بر من،”وَامْنُنْ عَلَینَا وَ عَلَی المُذنِبینْ .”در اینگونه موارد هم منظور آن است که خدایا! بر هیچ کدام از ماها، بر کشور ما، نظام ما کسی که رحم نمی‌کند مسلّط مفرما!
شیطان بر ما رحم نمی‌کند. شما مستحضرید که شیطان اعداء عدوّ ماست! ما از صدر تا ساقه، از ساقه تا صدر در تمام بحث‌های اخلاقی، نیایش و دعا و ذکر باید این مسئله را کاملاً متوجّه باشیم و مکرّر هم به ذهن بسپاریم که دشمن ما کسی است که محصول چند هزار ساله خود را یک جا آتش زد!! کسی که به خود رحم نکرد و از اوّلین و آخرین یک آدم لجباز لجوج لَدود عَنودی مثل شیطان نیامده و نخواهد آمد، چنین کسی دشمن ماست!
طبق بیان نهج البلاغه وجود مبارک حضرت امیر فرمود: چند هزار سال خدا را عبادت کرده؛ لا یُدری أمِنْ سِنِّی الدُّنیا أمْ مِنْ سِنِّی الآخِرَه. (5) حالا چهار هزار سال یا شش هزار سال شیطان خدا را عبادت کرد. در اثر خوی استکباری محصول شش هزار ساله خود یا چهار هزار ساله خود را یک جا آتش زد! و معلوم نیست آن سال‌ها، سال‌های دنیاست که 365 روز است، هر شبانه روزی هم 24 ساعت، یا سال قیامت است که یک روز هزار سال است، یا یک روز پنجاه هزار سال است، معلوم نیست؛ گرچه برای علی و اولاد علی (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) روشن است، ولی برای ماها معلوم نیست.
حالا چهار هزار سال یا شش هزار سال شیطان خدا را عبادت کرد. در اثر خوی استکباری محصول شش هزار ساله خود یا چهار هزار ساله خود را یک جا آتش زد! و معلوم نیست آن سال‌ها، سال‌های دنیاست که 365 روز است، هر شبانه روزی هم 24 ساعت، یا سال قیامت است که یک روز هزار سال است، یا یک روز پنجاه هزار سال است، معلوم نیست؛ گرچه برای علی و اولاد علی (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) روشن است، ولی برای ماها معلوم نیست.
خوب شما هیچ کسی را نشان ندارید که محصول عمر چند هزار ساله‌اش را یک جا در اثر خشم آتش بزند! افرادی هستند که زندگی خودشان را می‌سوزانند، خودشان را انتحار می‌کنند، امّا بالأخره یک چیز محدودی‌اند. امّا کسی چند هزار سال عبادت بکند و محصول همه اینها را یک جا آتش بکشد، خیلی باید لجوج باشد! این به نام ابلیس و شیطان است. چنین دشمنی، خون آشام که به خود رحم نکرده است، به خدا سوگند خورده است که ما را بگیرد و بگزد! با همه توانی که دارد، با خیل و رجلش؛ چنین انسانی که خطرناک است! این عدّو مبین است. ما با او روبرویم . ما اگر خلیفةُ الله باشیم می‌توانیم او را طرد کنیم ، وگرنه تحت ولایت او هستیم . ممکن است عمری تحت ولایت شیطان باشیم معاذ الله و ندانیم چه کرده‌ایم وَ هُمْ یُحسَبُونَ أنَّهُمْ یُحسِنُونَ صُنعاً. (6) لذا انسان از ذات أقدس إله مسئلت می‌کند: لا تُسَلِّطْ عَلَیَّ مَنْ لا یَرحَمُنی. خدایا! بر من و بر ما، بر خانه من و بر میهن من، بر مکتب من و دین من و قرآن من کسی که رحم نمی‌کند مسلّط نکن!
گاهی خداوند شیطان را بر افرادی به عنوان انتقام مسلّط می‌کند، إنّا جَعَلْنَا الشَّیاطِینَ اُولیاءَ لِلَّذِینَ لا یُؤمِنُونْ (7). إنّا أرسَلْنَا الشَّیاطِینَ عَلَی الکافِرینَ تَؤُزُّهُم.ْ أزّاً. (8) کَذلِکَ نُوَلّی بَعضَ الظّالِمینَ بَعضاً. (9) همةاین آیات نشان می‌دهد که اگر کسی مورد قهر خدا قرار گرفت، ممکن است خدا یک دشمن بی‌رحمی را بر او چیره کند.
در این دعاها عرض می‌کنیم: کسی که بر ما رحم نمی‌کند بر ما مسلّط نفرما! و یک سَپری که ما را حفظ می‌کند و برای همیشه باقی است برای ما قرار بده که از گزند حوادث تلخ مصون بمانیم . آن نعمت‌های خوبی را که قبلاً به ما دادی، از ما نگیر! و از فضلت رزق واسع ما مرحمت بکن! و ما را به حفظ خودت و حراست خودت حفظ بکن! وَ اکْلَأنِی بِکَلآءَ تِکْ . خداوند در شب و روز حافظ انسان است و این که فرمود: مَنْ یَکلَؤُکُمْ بِاللِّیلِ وَالنَّهارْ مِنَ الرَّحمن(10)، چون کِلائَتی و حفظ و حراستی غیر از حراست الهی نیست!
باز مسئله حج بیت خدا مطرح است:
***وَارْزُقنِی حَجَّ بِیتِکَ الحَرام فِی عامِی هذا وَ فِی کُلِّ عام وَ زِیارَةِ قَبرِ نَبِیّکَ وَ لا تُخْلِنی یا رَبِّ مِنْ تِلکَ المَشاهِدِ الشَّرِیفَه وَ المَواقِفِ الکَریمَه.***
یعنی خدایا! توفیق زیارت خانه خودت و اعتاب مقدّسه و مشاهد مشرّفه را به ما مرحمت بکن!
————————-
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره نمل / آیه 62
2- سوره زمر / آیه 36
3- بحار الأنوار / جلد 97 / صفحه 418
4- توحید صدوق/ صفحه 25 ـ قالَ الرِّضاء (ع): لا إلهَ إلا الله حِصنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصنِی اَمِنَ مِنْ عَذابِی ، بِشَرطِها وَ شُرُوطِها وَ أنَا مِنْ شِرُوطِهَا؛ معروف به حدیث سلسلةُ الذَّهب.
5- نهج البلاغه/ خطبه 192
6-سوره کهف/ آیه 104
7- سوره اعراف / آیه 27
8- سوره مریم/ آیه 83
9- سوره انعام/ آیه 129
10- سوره انبیاء / آیه 42