آیا واقعیت دارد که عمر بن خطاب، یادگیرى زبان غیر عربى را حرام مى‌دانسته است؟
السندى در کتاب‌هاى اهل سنت یافت مى‌شود که عمر بن خطاب مردم را از یادگیرى مکالمه به زبان غیر عربى و همچنین از ورود به کنیسه‌ها نهى مى‌کرد؛ چون اعتقاد داشت که خشم و غضب الهى بر آن‌ها نازل خواهد شد . همچنین عمر بن خطاب استدلال مى‌کرد که سخن گفتن به زبان غیر عربى خباثت و نیرنگ است .
مالک بن أنس در المدونة الکبرى مى‌نویسد:
قال وأخبرنی مالک أن عمر بن الخطاب نهى عن رطانة الأعاجم وقال إنها خب.
عمر بن خطاب از سخن گفتن به زبان عجم‌ها نهى مى‌کرد و مى‌گفت که این کار خباثت و نیرنگ است.
(مالک بن أنس ابوعبدالله الإصبحی (متوفاى179هـ)، المدونة الکبرى، ج 1 ص 63، ناشر: دار صادر – بیروت.)
عبد الرزاق صنعانى به نقل سفیان ثورى از أبى عطاء بن دینار مى‌نویسد:
عَنِ الثَّوْرِیِّ، عَنْ أَبِی عَطَاءِ بْنِ دِینَارٍ، أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ، قَالَ: ” لا تَعَلَّمُوا رَطَانَةَ الأعَاجِمِ، وَلا تَدْخُلُوا عَلَیْهِمْ فِی کَنَائِسِهِمْ یَوْمَ عِیدِهِمْ، فَإِنَّ السُّخْطَةَ تَنْزِلُ عَلَیْهِمْ ”
عمر بن خطاب گفت: مکالمه به زبان غیر عربى را یاد نگیرید، و وارد کنیسه‌هاى آنان در روز عید نشوید؛ زیرا خشم و غضب بر آن‌ها نازل مى‌شود.
(الصنعانی، ابوبکر عبد الرزاق بن همام (متوفاى211هـ)، المصنف، ج 1 ص 411، ح1609، تحقیق حبیب الرحمن الأعظمی، ناشر: المکتب الإسلامی – بیروت، الطبعة: الثانیة، 1403هـ.)
و ابن أبى شیبه نیز با سند دیگر همین روایت را نقل کرده است :
حَدَّثَنَا وَکِیعٌ، عَنْ ثَوْر ٍ، عَنْ عَطَاءٍ، قَالَ: ” لا تَعَلَّمُوا رَطَانَةَ الأَعَاجِمِ، وَلا تَدْخُلُوا عَلَیْهِمْ کَنَائِسَهُمْ، فَإِنَّ السُّخْطَةَ تَنْزِلُ عَلَیْهِمْ ”
إبن أبی شیبة الکوفی، ابوبکر عبد الله بن محمد (متوفاى235 هـ)، الکتاب المصنف فی الأحادیث والآثار، ج 5 ص 299، ح26281، تحقیق: کمال یوسف الحوت، ناشر: مکتبة الرشد – الریاض، الطبعة: الأولى، 1409هـ.
معافى بن عمران موصلى در کتاب الزهد خود این روایت را مفصل‌تر نقل کرده است :
(189)- [192 ] حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ، عَنْ نَافِعٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ عُمَرُ ” لا تَعَلَّمُوا رَطَانَةَ الأَعَاجِمِ ؛ فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا تَعَلَّمَهَا خَبَّ، وَلا تَلْبَسُوا لِبَاسَهُمْ، وَاخْشَوْشِنُوا، وَاخْلَوْلِقُوا، تَجَرَّدُوا، وَتَمَعَّدُوا، فَإِنَّکُمْ مُعَذَّبُونَ ”
عمر گفت: مکالمه به زبان عجم را یاد نگیرید؛ زیرا وقتى شخصى آن را یاد مى‌گیرد، خبیث و نیرنگ باز مى‌شود . لباس عجم‌ها را نپوشید … زیرا اگر این کارها را انجام بدهید، عذاب خواهید شد .
(الموصلی ، المعافى بن عمران، (متوفای185هـ) ، الزهد للمعافى، ناشر: دار البشائر الإسلامیة ـ بیروت، الطبعة: الأولى)
ابن تیمیه به همین روایات استناد کرده و مى‌نویسد:
فهذا عمر قد نهى عن تعلم لسانهم وعن مجرد دخول الکنیسة علیهم یوم عیدهم فکیف من یفعل بعض أفعالهم أو قصد ما هو من مقتضیات دینهم الیست موافقتهم فى العمل أعظم من موافقتهم فى اللغة
این عمر بن خطاب است که از یادگرفتن زبان عجم‌ها و همچنین از مجرد ورود به کنیسه‌هاى آن‌ها در روز عید نهى کرده است؛ پس چگونه است کسى که بعضى از کارهاى آن‌ها را انجام مى‌دهد …
(ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابوالعباس أحمد عبد الحلیم (متوفاى 728 هـ)، کتب ورسائل وفتاوی شیخ الإسلام ابن تیمیة، ج 25 ص 325، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی، ناشر: مکتبة ابن تیمیة، الطبعة: الثانیة.)
این در حالى است که رسول خدا به تعدادى از صحابه دستور مى‌داد که زبان‌هاى عجمی؛ از جمله زبان سریانى را یاد بگیرند .
ابن حبان در صحیح خود مى‌نویسد:
7136- أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ حَدَّثَنَا یُوسُفُ بْنُ مُوسَى حَدَّثَنَا جَرِیرٌ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ ثَابِتِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وسلم أَتُحْسِنُ السُّرْیَانِیَّةَ قُلْتُ لا قَالَ فَتَعَلَّمْهَا فَإِنَّهُ تَأْتِینَا کُتُبٌ قَالَ فَتَعَلَّمْتُهَا فِی سَبْعَةِ عَشَرَ یَوْمًا.
از زید بن ثابت نقل شده است که رسول خدا صلى الله علیه وآله به من فرمود: آیا زیان سریانى را بلدى ؟ گفتم خیر . فرمود: پس آن را بیاموز، چرا که کتاب‌هایى براى من آورده شده . زید بن ثابت گوید که من آن را در هفده روز یاد گرفتم .
(التمیمی البستی، محمد بن حبان بن أحمد ابوحاتم (متوفاى354 هـ)، صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان، ج 16 ص 84، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، ناشر:مؤسسة الرسالة – بیروت، الطبعة: الثانیة، 1414هـ ـ 1993م.)
همین روایت را ابن أبى شیبه و احمد بن حنبل و ده‌ها نفر از علماى اهل سنت با عبارت‌هاى مختلف نقل کرده‌اند .
(إبن أبی شیبة الکوفی، ابوبکر عبد الله بن محمد (متوفاى235 هـ)، مسند ابن أبی شیبة ج 1 ص 110ح138، تحقیق : عادل بن یوسف العزازی و أحمد بن فرید المزیدی ، ناشر : دار الوطن ـ الریاض ، ، الطبعة : الأولى ، 1997م )
(الشیبانی، ابوعبد الله أحمد بن حنبل (متوفاى241هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج 5 ص 182، ح21627، ناشر: مؤسسة قرطبة – مصر.)
طبیعى است که یادگرفتن زبان دیگر اقوام، نقش مهمى در هدایت آن‌ها به اسلام ، تبلیغ دین مبین اسلام و برقرارى ارتباط با سایر اقوام دارد؛ اما چرا خلیفه از این قضیه نهى مى‌کرده‌اند؟!!
ما که نتوانستیم جواب قانع کننده‌اى پیدا کنیم ، امیدواریم که پیروان مکتب سقیفه بتوانند پاسخ مناسبى به این قضیه بدهند .