دلایل عدم استجابت دعا از منظر امام زین العابدین(ع)
انسان آنگاه که به دنیای پر از سختی و گرفتاری پا می‌گذارد، همواره خود را در راهی آکنده از سردرگمی و ابهام می‌یابد و بر اساس فطرت و ذات پاک خود، به دنبال نوری روشن، یا راهنمایی مطمئن برای عبور از گردنه‌های سخت زندگی میشود.
دعا و نیایش سلاح انبیاء
ائمه اطهار علیهم السلام آن چراغ‌های روشن برای ادامه مسیر هستند که اگر ما به سیره و اخلاق آنان تمسک جوییم، هرآینه به مطلوب و مقصد خود نزدیک شده‌ایم. همه امامان معصوم به منزله نور واحدی هستند که مهم‌ترین هدفشان جهت دهی انسان‌ها و جوامع به سمت راه خیر و هدایت است. چنان‌که پیامبر اکرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم ائمه اطهار را به منزله نور واحدی می‌دانند و می‌فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ مِنْ نُورٍ وَاحِد؛[۱] همانا خداوند متعال و بلند مرتبه، مرا را خلق کرد و علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) را از یک نور خلق کرد.» معصومان علیهم السلام بر حسب اقتضای زمان حیات خود به نحوی به رسالت و رهبری مردم خود پرداختند و به هیچ وجه به خاطر موانع و مشکلات از وظیفه و رسالت خود دست نکشیدند.
امام سجاد (ع) بر حسب شرایط و اقتضائات زمان خود به وسیله سلاح مهمی به نام دعا که به سلاح پیامبران (ع) معروف است، به هدایت و راهنمایی مردم پرداختند و باعث روشنایی دل بسیاری از عاشقان عصمت و طهارت شدند. چنان‌که امام رضا (ع) در مورد دعا می‌فرمایند: «عَلَیکُم بِسِلاحِ الأنبِیاءِ. فَقیلَ: و ما سِلاحُ الأنبِیاءِ؟ قالَ: الدُّعاءُ؛[۲] بر شما باد سلاح پیامبران. عرض شد: سلاح پیامبران چیست؟ فرمودند: دعا.» دعا و نیایش اسلحه پیامبران علیهم‌السلام است. امام سجاد (علیه السلام) به وسیله دعا به مبارزه سیاسی با حکومت جور و همچنین به فرهنگ سازی، تربیت، هدایت بسیاری از مردم پرداخته و باعث جاودانگی سیره معصومین (علیهم السلام) در جامعه شدند. امام زین العابدین (علیه السلام)، که اسوه عبادت و بندگی خداوند متعال بودند، با نهادینه کردن فرهنگ تشیع و همچنین یادگار عظیم و گرانقدری به نام صحیفه سجادیه، نقش بی بدیلی نه تنها در تاریخ اسلام، بلکه در رشد و هدایت بشریت داشتند.
دعا کلید رحمت الهی و روشنگر راه هدایت
دعا، پیوندی عاطفی بین انسان و خالق اوست که آثار تربیتی بسیاری بر روح و روان فرد می‌گذارد. از همین رو دین مبین اسلام نگاه ویژه‌ای به موضوع دعا داشته و همواره ائمه اطهار (ع) به ما توصیه کرده‌اند که از این ابزار مهم، برای برطرف شدن مشکلاتمان و دست یابی به رحمت الهی، استفاده کنیم. از همین رو امام علی (ع) می‌فرمایند: «الدُّعاءُ مِفتاحُ الرَّحمَةِ وَ مِصباحُ الظُّلمَةِ؛[۳] دعا کلید رحمت الهی و چراغ ظلمت و تاریکی‌ها است.» امام سجاد (ع) با توجه به شرایط اختناق آمیزی که بر جامعه حکم فرما بود، با روشنگری قیام عاشورا و تببین معارف اسلامی در قالب کلید رحمت و چراغ ظلالت، دعا و نیایش، به بهترین وجه ممکن به وظیفه و رسالت الهی خود پرداختند. ما نیز اگر بخواهیم با تمسک و پیروی از ائمه اطهار (ع) به راه نجات و موفقیت برسیم، باید از این سلاح مهم یعنی دعا، در زندگی خود حداکثر استفاده را بریم. اما گاهی یک سوال در ذهن ما متبلور میشود که چرا با این همه تاکید دین اسلام به دعا و نیایش، دعاهای ما مستجاب نمی‌شود؟ جواب این سوال را از منظر زین العابدین (ع) بررسی خواهیم کرد.
دعاها در هر صورتی مستجاب است!
دعا و نیایش مقدمات و شرایطی دارد که اگر آن‌ها فراهم شوند، هر آینه به استجابت نزدیک است. به عنوان مثال نمی‌توان انتظار داشت که ما هیچ حرکت یا فعالتی نداشته باشیم و از خداوند طلب ثروت و مال فراوان داشته باشیم؛ زیرا برکت خدواندی با تلاش و کوشش به انسان خواهد رسید. اما چرا گاهی با اینکه ما شرایط و مقدمات دعا را فراهم می‌کنیم، دعایمان مستجاب نمی‌شود؟ امام زین العابدین (ع) در این باره می‌فرمایند: «المؤمِنُ مِن دُعائِهِ عَلی ثَلاثٍ: إِمّا أن یُدَّخَرَ لَهُ، و إمّا أن یُعجِّلَ لهُ و إمّا أن یَدْفَعُ عنهُ بلاءً یُریدُ أن یُصیبَهُ؛[۴] دعاهای مؤمن بر سه گونه است: یا برای او ذخیره می شود و یا سریعاً اجابت می شود و یا به واسطة آن دعا، بلائی که قرار بود به او رسد از او برطرف می‌گردد.» بر این اساس امام سجاد (ع) این گونه می‌فرمایند که ما دعای غیر مستجاب نداریم و همه دعاها مستجاب است، تنها نحوه برآورده شدن دعاها فرق می‌کند. به این صورت که ما یا در همین دنیا به مطلوب و خواسته خود خواهیم رسید، یا اینکه دعاها، بلاها و گرفتاری‌ها را از ما دور خواهد کرد و یا اینکه دعا برای روز قیامت و سرای باقی ذخیره خواهد شد.
پی نوشت
[۱] بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج ۲۷، ص ۱۳۱.
[۲] الکافی، ج ۲، ص ۴۶۸، ح ۵.
[۳] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ۵، ص ۱۶۷.
[۴] تحف‌العقول، ص ۲۸۰.