تکامل انسان در قرب الهی است. هر چه انسان در مراتب قرب بالاتر رود، به همان نسبت روحش متکاملتر می گردد، تا جایی که به مقام فنا می رسد، یعنی توجهش از هر چه غیر خدا است منقطع می گردد. قرب الهی با عبودیت و بندگی خدا حاصل می شود. امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده است: اعمالی که بر بنده واجب کردهام، محبوبترین کارها نزد من است که بنده با انجام آنها می تواند در بالاترین سطح به من نزدیک شود.
او با انجام مستحبات تا آن جا نزد من مقرّب می شود که او را دوست می دارم، پس وقتی او را دوست داشتم، گوش او می شوم که با آن می شنود و چشم او می شوم که با آن می بیند و زبان او می شوم که با آن سخن می گوید و دست او می شوم که با آن کار انجام می دهد. اگر مرا بخواند، او را اجابت میکنم و اگر از من چیزی بخواهد، به او عطا می نمایم.
اگر بخواهیم در مسیر عبودیت و بنده شدن گام برداریم، اوّلین کار این است که خواستههای نفسانی را کنار بگذاریم و خواسته خدا را محور اعمال و رفتارمان قرار دهیم.
انجام واجبات و ترک محرّمات تمرینی است برای این که به تدریج اراده و خواست خدا را بر خواست خود مقدّم بداریم . علمای اخلاق برای سیر و سلوک مراحل و منزلگاه هایی ذکر کردهاند که عبارتند از:
1- توبه.
2- مشارطه یعنی انسان در آغاز روز با خود شرط کند که گناه نکند.
3- مراقبه: در تمام مدت روز مراقب نفس خود باشد.
4- محاسبه: شامگاهان به محاسبه بنشیند.
5- معاقبه: اگر خلافی از او سر زده بود، خود را مجازات کند.
6- مبارزه با هوای نفس.
7- ذکر زبانی و قلبی.
8- تفکر.
9- استفاده از وجود استاد و مربی.