شیطان
نام خاص موجودی زنده، مکلّف، متمرد از فرمان الهی و رانده شده از درگاه الهی، یا همان ابلیس. هنگامی که خداوند، بشر را از گِل آفرید و از روح خویش در او دمید، به فرشتگان فرمان سجده بر وی را داد. همه فرشتگان جز ابلیس سجده کردند، ولی او تکبّر ورزید و از سجده سرباز زد. وقتی خداوند سبب را پرسید، گفت: من از او بهترم؛ زیرا مرا از آتش و او را از گِل آفریدی؛ آن‌گاه خداوند ابلیس را از آن مقام راند و او را لعنت کرد. ابلیس از خداوند تا روز بعثت مهلت خواست و خدا به او تا وقت معینی مهلت داد؛ سپس ابلیس سوگند یاد کرد که همه بندگان به جز مخلصان را از راه به در برد و خداوند به او و پیروانش وعده جهنم داد.(1) اما شیطان، اسم جنس و نامی فراگیر برای هر موجود شریر متمرد و فریب‌کار است.(2) قرآن پس از سرباز زدن ابلیس از سجده، او را «شیطان» یاد می کند.(3) برابر برخی روایات، نام اصلی ابلیس، حارث (حرث) بوده است که به دلیل عبادت طولانی، او را عزازیل، یعنی عزیز خدا خطاب می کردند. وی پس از عجب، ابلیس نامیده شده و پس از امتناع از سجده و رانده شدن از درگاه الهی، شیطان نام گرفت.(4)
____________________
1. اعراف: 20ـ23؛ میبدی، کشف‌الاسرار، ج3، ص570؛ ابوافتوح رازی، روض‌الجنان، ج1، ص151؛ آلوسی، روح‌المعانی، ج4، ص202.
2. راغب، مفردات ، ص 220.
3. بقره: 36؛ اعراف: 20.
4. بحار‌الانوار، ج60، ص241.