مقام حضرت زهرا بالاتر است یا حضرت مریم(س) ؟

آیا مقام حضرت زهرا سلام الله علیها بالاتر است یا مقام حضرت مریم(س)

بدون شک حضرت فاطمه و حضرت مریم سلام الله علیهما از بزرگترین شخصیتهای تاریخ بشریت هستند و در بلندی شان و منزلت هر کدام از ایشان نصوص و روایات فراوانی یافت می شود که دلالت بر برتری انها بر سایر زنان عالم دارد .
اما سوالی که مطرح می شود این است که با توجه به ادله موجود مقام کدامیک از ایشان بالاتر است .
و ادعای ما مبنی بر فضیلت حضرت صدیقه کبری بر تمام بانوان گیتی ، چگونه ثابت می شود.
خداوند تبارک و تعالی در قران کریم سوره ال عمران در توصیف مقام حضرت مریم سلام الله علیها می فرماید:
وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ»
و [یاد کن‏] هنگامی را که فرشتگان گفتند: «اى مریم، خداوند تو را برگزیده و پاک ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است (1).»
با نگاه ابتدایی و ظاهری به این ایه ، به نظر می رسد خداوند متعال ، حضرت مریم سلام الله علیها را بر سایر زنان دو گیتی برتری داده است و هیچ بانویی به مقام و منزلت مریم بنت عمران سلام الله علیها نمی رسد.
اما از طرف دیگر روایات صحیحه بسیاری از پیامبر صلی الله علیه و اله در معتبرترین مجامع حدیثی شیعه و سنی موجود است که دلالت بر برتری حضرت صدیقه کبری بر سایر بانوان دارد.(2)
در صحیح بخاری معتبرترین کتاب حدیثی نزد اهل تسنن در بیان منقبت حضرت زهرا سلام الله علیها از زبان ابن عباس چنین نقل شده است که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
فاطمه سرور زنان اهل بهشت است.(3)
باید دقت داشت اگر فاطمه سلام الله علیها سرور بانوان بهشت باشد ، یقینا بر تمام زنان عالم – از جمله حضرت مریم- برتری دارد .
این روایت در معتبرترین کتب روایی و حدیثی نزد عامه و خاصه نقل شده است و می توان ادعا نمود که نزد علما قطعی الصدور است و کسی را که در نسبت دادن این روایت به رسول خدا تشکیک کند ، نیافتیم .
تعابیر احادیث وارده از رسول اکرم ‏صلى الله علیه وآله درباره فاطمه زهرا علیها السلام و بیان صریح این مطلب که دختر ارجمندشان، بانوى بانوان گیتى و «سیدة نساء العالمین» است موجب قیاس میان مقام والاى فاطمه زهرا سلام الله علیها و حضرت مریم علیها السلام می ‏شود و چه بسا به ذهن بنشیند که میان سخن پیامبر اکرم‏ صلى الله علیه وآله در تجلیل مقام فاطمه‏ سلام الله علیها و ظاهر آیه قرآن درباره مقام حضرت مریم ناسازگارى و تعارض وجود دارد.
هنگامی که میان دو دلیل قطعی الصدور و صحیح الاسناد – ایه قران و حدیث صحیح پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله – تعارض به نظر اید ، اولین کار ایجاد جمع عرفی میان دو دلیل می باشد . باید توجه داشت ، طبق نظر علمای اصول در تعارض نص و ظاهر – نص معنای آشکار که معنای دیگری در آن احتمال داده نمی‌شود و ظاهر دارای دو معنا، یکی راجح و دیگری مرجوح است – نص بر ظاهر مقدم است و ظاهر را باید توجیه نمود .
در بحث ما ، کلام پیامبر – فاطمه سرور زنان اهل بهشت است – نص می باشد و صراحت در برتری حضرت زهرا سلام الله علیها بر بانوان اهل بهشت دارد و بدون شک کسی که سرور بانوان بهشتی باشد بر تمام بانوان عالم برتری دارد . اما ایه قران – اى مریم، خداوند تو را برگزیده و پاک ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است – ظاهر در برتری حضرت مریم بر سایر بانوان عالمین می باشد. اینکه منظور خداوند از اصطفی و عالمین چیست نیاز به بحث و دقت نظر دارد .
برای اثبات نص بودن کلام پیامبر صلی الله علیه و اله ، علاوه بر صراحتی که در حدیث موجود است ، می توان از کلام ایشان در احادیث دیگر استفاده نمود . حدیثی در تفسیر الدر المنثور سیوطی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نقل شده که فرمودند :
چهار بانویی که سرور زنان زمانشان هستند: مریم دختر عمران ، آسیه دختر مَزاحِم ، خدیجه دختر خویلد و فاطمة دختر محمد است و از همه آنها برتر, فاطمه است .(4)
و حدیث ایشان که توسط محب الدین الطبری و سیوطی نقل شده که فرمودند : أربع نسوة سیدات سادات عالمهن: مریم بنت عمران، و آسیة بنت مزاحم، و خدیجة بنت خویلد، و فاطمة بنت محمد، و أفضلهن عالما فاطمة ».(5)
چهار بانویی که بانو و سرور زنان زمان خویش بودند : مریم بنت عمران و اسیه بنت مزاحم و خدیجه بنت خویلد و فاطمه بنت محمد می باشند و فاطمه از نظر عالم از انها افضل است .
این احادیث از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله جای هیچ شک و شبهه ای را در صراحت کلام پیامبر بر فضیلت حضرت فاطمه بر سایرین ، باقی نمی گذارد .
اما این ادعا که ایه قران نص در برتری حضرت مریم بر تمام بانوان نمی باشد را باید اثبات نمود.
موارد مشابهی در قران یافت می شود که ظاهر ان همانند ایه ای که در مورد برتری حضرت مریم سلام الله علیها بر زنان عالم بود ، بر برتری تعدادی از انبیاء الهی بر جهانیان دلالت دارد .
در سوره انعام میخوانیم :
وَإِسمَاعِیلَ وَالیَسَعَ وَیُونُسَ وَلُوطاً وَکُلّاً فَضَّلنَا عَلَى العَالَمِین (6)
و اسماعیل و یسع و یونس و لوط، که جملگى را بر جهانیان برترى دادیم.
با توجه به ظاهر این ایه باید قائل به فضیلت و برتری حضرت اسماعیل و یسع و یونس و لوط بر سایر انبیاء از جمله پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله شویم که این کلام قائل ندارد و اجماع علما و امت بر برتری پیامبر مکرم اسلام بر سایر انبیاء الهی است .
وهمچنین خداوند تبارک و تعالی در سوره ال عمران می فرماید :
إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِینَ (7)
به یقین، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برترى داده است.
این مطلب که اصطفی به معنی افضلیت باشد ادعای درستی نیست ؛ زیرا با توجه به این ایه که خداوند اصطفی( برتری داشتن) را درمورد افراد زیادی به کار برده – از جمله ادم و نوح و ال ابراهیم و ال عمران – متوجه می شویم که از کلمه اصطفی افضلیت استفاده نشده و به قول مرحوم علامه طباطبایی این نوعى اختیار و برگزیدن آنان در یک یا چند امر است که دیگران با آنان در این امور شرکت ندارند. (8)
بنابراین خداوند در ایه مورد نظر ، با بکار بردن کلمه اصطفی علی العالمین ، مقام حصر برتری و افضلیت حضرت مریم سلام الله علیها بر تمام زنان عالم – که در میان ایشان حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها می باشد- را اثبات نمی کند .
کلمه ای که در این ایات مشترک است ، کلمه ( عالمین ) می باشد که باید در معنای ان دقت شود . ایا منظور از کلمه عالمین تمام عالمها و زمانها می باشد ؟
باید توجه داشته باشیم که اگر عالمین را اینگونه ترجمه نماییم ، در ایات سوره های ال عمران و انعام به مشکلی که ذکر شد بر خواهیم خورد .
شیخ صدوق در کتاب امالی و ابن شهرآشوب در المناقب روایتی از امام صادق علیه السلام نقل می نمایند که امام علیه السلام این تعارض را حل نموده و معنای دقیق کلمه عالمین را مشخص می نمایند .
امام صادق علیه السلام در جواب این سوال که ؛ ایا پیامبر که فرمودند: آیا فاطمه زهرا سرور زنان زمان خودش بود ؟! فرمودند:
مریم ، سرور زنان زمان خویش بود و فاطمه سرور زنان اهل بهشت , از اولین تا آخرین می باشد .(9)
شوکانی صاحب کتاب تفسیر فتح القدیر نیزمی نویسد : و فی المعنی احادیث کثیرة وکلها تفید ان مریم علیهاالسلام سیدة نساء عالمها لا نساء جمیع العالم (10)
در این مورد احادیث فراوانی وجود دارد و از تمامی انها به دست می اید که مریم سلام الله علیها سرور بانوان زمان خویش بوده است.
أثیر الدین أندلسی در تفسیر کبیر از بعضی از اساتید خود که ایشان نیز از اساتید خویش نقل نموده اند ، می نویسد :
به این دلیل فاطمه برترینِ بانوان، از اولین تا آخرین است چرا که ایشان بَضعه ای از پیامبر خداست (11)
با مراجعه به کتاب لسان العرب ابن منظور درباره کلمه بضعَه معنایی فراتر از پاره تن ، خواهیم یافت که بسیار جالب است.
ابن منظور برای بیان معنای کلمه بضعه از حدیث پیامبر اکرم که فرمودند :
فاطمة بضعه منی استفاده نموده و می نویسد : از بضعه به معنای شَبه هم استفاده می شود …(12)
یعنی مقام فاطمه زهرا سلام الله علیها ، شبیه مقام پیامبر است و مطمئنا بانویی که مقامش شبیه مقام افضل مخلوقات جهان است بر سایر بانوان عالم فضیلت دارد …
1-سوره آل عمران آیه 42
2-از ان جمله : مسند احمد : ج 5 ص391 صحیح بخاری : ج4 ص 219 فضائل الصحابه نسائی : ص58 امالی شیخ مفید : ج1 ص 37 امالی شیخ طوسی : 85
3-صحیح بخاری ج4 ص 209
4-تفسیر الدر المنثور سیوطی : ج 2 ص42
5-ذخائر العقبى : ص 44 ، والدر المنثور : ج 2 ، ص 23
6-سوره انعام ایه 86
7-سوره ال عمران ایه 33
8-تفسیر المیزان ذیل ایه 33 سوره ال عمران
9-امالی شیخ صدوق : ص 187 و المناقب ابن شهرآشوب : ج 3 ص105
10-فتح القدیر : ج 1 ص 340
11- تفسیر البحر المحیط أبی حیان الأندلسی ج2 ص 477 دارالکتب العلمیة بیروت لبنان طبعة الاولى 1413 ه 1993 م
12-کتاب لسان العرب ص 98

سید علاءالدین موسوی اصفهانی