تکالیف و وظایف شوهر از منظر اسلام چیست؟

تکالیف و وظایف شوهر در اسلام

1. تربیت دینى خود و خانواده:
«قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ ناراً»؛ خود و خانواده خود را از آتش قهر الهى حفظ کنید. (سوره تحریم، آیه 6)
بر اساس این آیه، وظیفه مرد، حفظ خود و خانواده از جمله همسر، از گناه و معصیت بوده و مسئولیت اجراى موازین شرعى در خانواده به عهده مرد گذاشته شده است.
البتّه این وظیفه همان فرائض امر به معروف و نهى از منکر است که باید شرایط آن در نظر گرفته شود.
2. حسن معاشرت:
«وَعاشِرُوهُنَّ بِالمَعْرُوفِ»؛ با آنان (زنان) به نیکویى رفتار کنید. (نساء، آیه 18)
برخورد شایسته، یکى دیگر از وظایف مرد است. بنابراین، بر مرد جایز نیست با آزار و اذیّت زن، به خواسته‏هاى خود برسد. رعایت حقوق شرعى زن و رفتارى خوش و منصفانه، از مصادیق برخورد شایسته است که رابطه‏اى مودّت‏آمیز را ایجاد می‏نماید.
3. پرهیز از زورگویى و ظلم در صورت تمکین زن:
«فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلًا»؛ «چنانکه اطاعت کردند (در امر زناشویى) دیگر بر آنها حقّ هیچگونه ستم‏ ندارید». (نساء، آیه 34)
هیچ‏گونه سلطه زور مدارانه و همراه با زیاده خواهى نباید از سوى مرد بر زن اعمال گردد. در اسلام، شوهر حاکم و زن محکوم و زیردست نیست. خانواده نباید محل‏ اعمال‏ ظلم وقدرت طلبى‏هاى مرد قرار گیرد.
4. پرهیز از آزار زن براى چشم پوشى از حقّ خویش:
«وَلاتُضارُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ»؛ بر آنها تنگ نگیرید و آزار ندهید. (طلاق، آیه 6)
مطابق این آیه، مرد نباید در دادن مهریّه و نفقه و سایر حقوق زن، بر وى سخت گرفته و به آزار و اذیّت وى بپردازد، تا از حقوق خود چشم پوشى نماید.
5. تکیه‏گاه و سامان دهنده زندگى زن:
«الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَى النِّساءِ»؛ مردان، سرپرست زنانند. (نساء، آیه 34)
قوام یعنى سامان دهنده زندگى زن.
«مرد تکیه‏گاهى است که همسر به قوامیّت و تدبیر و گردانندگى او تکیه می‏کند، برترى مرد از جهت نفقه‏اى است که به زن می‏دهد، بنابر این دائره قوامیّت محدود به رابطه زوجیّت است، زیرا در آیه مذکور علت قوامیّت، نشوز و نفقه ذکر شده است که این دو عامل فقط در رابطه زوجیّت تحقق‏پذیر است. از آنجا که سنخ قانون‏گذارى در فرهنگ اسلامی بر پایه عدل و احسان است (انَّ اللَّه یَأمر بالعدل و الاحسان)، لذا ریاست مرد در خانواده نیز بر همین اساس شکل می‏گیرد. چنانکه کونوا قوّامین بالقسط، قوّامیّت را به قسط و عدل می‏خواهد. (آیت اللَّه سیّد محمد تقى مدّرسى. فصلنامه شوراى فرهنگى و اجتماعى زنان ش 9 ص 45)
6. پرداخت نفقه و میزان آن:
در نفقه شرط نیست که زن فقیر باشد لذا بر شوهر واجب است، نفقه زن را بپردازد، هر چند زن توانگرتر از مرد باشد. ( تحریر الوسیله فصل فى النفقات، ج 2، ص 285، مسئله 19)
دادن مخارج زندگى زن بر شوهر وقتى واجب می‏شود که زن در عقد دائمی شوهر باشد و اما زن غیر دائم واجب النفقه شوهر نیست، شرط دیگر این وجوب این است که زن در اطاعت شوهر باشد، بنابراین زن نافرمان حقّ نفقه ندارد. اگر زن مرتدّه شود، تکلیف دادن نفقه از شوهر وى ساقط می‏گردد. (تحریر الوسیله فصل فى النفقات، ص 280، مسئله 3- 1، ترجمه ج 4، فصل در نفقه و هزینه زندگى، ص 114)
نظر امام خمینى (ره) در میزان نفقه بر این است که «براى نفقه از ناحیه شرع، اندازه‏اى معیّن نشده، بلکه مکلّف را موظف نموده به اینکه هر چه زن نیازمند است از طعام و خورش و جامه در رختخواب و فرش و منزل و خدمتکار و آلات مورد نیاز در شرب و طبخ و تنظیف و غیره را برایش فراهم کند. بهتر است در تعیین معیار جنس و مقدار شئونات زن و حال امثال این زن و حال و متعارف در آن شهر ملاحظه شود». (تحریر الوسیله فصل فى النفقات، ص 281، مسئله 8)
7. پرداخت مهریه:
«وَآتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَى‏ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً»؛ و مهریه‏هاى زنان را بدهید در حالى که آن عطیّه‏اى از جانب خدا به ایشان‏ است، پس اگر چیزى از مهر خود را از روى رضا و خشنودى به شما بخشیدند، برخوردار شوید که آن برای شما حلال و گوارا خواهد بود. (نساء، آیه 4)
زن با تمام شدن عقد نکاح مالک مهریه می‏شود، لکن نیمی از آن در همان هنگام ملک مستقر می‏شود و نیم دیگر موقوف بر مطلق دخول است. (ترجمه تحریرالوسیله، ج 4، ص 96، مسئله 15)
آیه‏اى دیگر در لزوم پرداخت مهریّه و پرهیز از آزار و اذیّت زن در چشم پوشى از مهریّه خود می‏فرماید: «اگر خواستید زنى را رها کرده و زنى دیگر به جاى او اختیار کنید، و مال بسیار مهر او کرده‏اید، البته نباید چیزى از مهر او باز گیرید، آیا به وسیله تهمت زدن به زن، مهر او را می‏گیرید و این گناهى آشکار است، و چگونه مهر آنها را خواهید گرفت، در صورتیکه هر کس به حقّ خود رسیده (مرد به لذّت و زن به نفقه و مهر) و در صوریتکه آن زمان مهر را در مقابل عقد زوجیّت و عهد محکم حقّ از شما گرفته است». (نساء، آیه 19)
8. مجازات عدم پرداخت مهریّه:
امام صادق (ع) فرمود: پیغمبر اکرم (ص) فرمودند: «خداوند هر گناهى را در روز قیامت می‏بخشد، مگر مهریّه زن و کسى که مزد کارگرى را خورده باشد و کسى که آزادى را فروخته باشد». (وسائل الشیعه، ج 14، حدیث 27029)
در پرهیز از آزار و اذیّت زن براى بخشش مهریّه خود از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که: «کسى که همسرش را زیر فشار قرار دهد تا همه یا مقدارى از مهریه‏اش را به او ببخشد و شوهرش وى را طلاق دهد، خداى بزرگ به عقوبتى کمتر از آتش براى او راضى نمی‏شود، زیرا خدا همان گونه که براى یتیم خشمناک می‏گردد، براى زن نیز خشمناک می‏شود». (بحارالانوار، ج 76، ص 365)
همچنین از پیامبر (ص) نقل شده است: «هر کس زنى بگیرد و در خاطر داشته باشد که مهر او را نپردازد در هنگام مرگ چون زناکار می‏میرد». (مکارم الاخلاق، امام سجاد (ع)، ص 372، و نیز وسائل الشیعه، ج 15، باب 11، ح 1، ص 21)
حرام بودن اموال به دست آمده با آزار و اذیّت زن:
«… اگر شوهر بعضى از حقوق واجبه زن را ترک کند، و یا او را اذیّت کند به اینکه کتکش بزند، یا بدزبانى کند، و زن به منظور به دست آوردن دل او مالى را به او ببخشد و یا از بعضى از حقوق خود صرفنظر کند تا اینکه مرد حقوق او را رعایت کند، و یا دست از اذّیت او بردارد و یا او را طلاق دهد و از آن زندگى ناگوار خلاصش کند، آن مال بر شوهر بنابر اقوى‏ حرام است، هر چند که ناسازگارى مرد براى این نبوده باشد که آن مال را از زن بگیرد». (ترجمه تحریرالوسیله، ج 4، گفتار در نشوز، مسئله 3، ص 104)
9. پرداخت دستمزد به زن براى انجام کار منزل:
علیرغم اینکه در فرهنگ عمومی و در خانواده‏ها، امور مربوط به آشپزخانه و منزل، از وظایف الزامی و شرعى زن تلقى می‏شود، ولى در فقه اسلامی، زن در خانه هیچ مسئولیتى در مورد هیچ یک از کارهاى منزل ندارد، و حتى اگر شأن او ایجاب نماید، خود نیز از انجام کارهاى شخصى در منزل شوهر معاف بوده، و شوهر موظف است براى اینگونه موارد خدمتکار بیاورد.
شوهر باید یا خود انجام دهد یا خدمتکار آورد، و در صورت تمایل زن به انجام امور منزل، مرد باید اجرت [دستمزد] پرداخت نماید.
زمانى اجرت انجام امور منزل، از گردن مرد برداشته می شود که زن با رضایت کامل بدون اجرت انجام دهد.
10. پرداخت دستمزد براى شیر دادن به بچه:
قرآن بیان می دارد؛ اجرت مادر به خاطر شیر دادن به فرزند خود به عهده پدر است:
«مادران بایستى دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند، آن کس که بخواهد فرزند را شیر کامل بدهد بر صاحب فرزند (پدر) است که خوراک و لباس مادر را به حد متعارف بدهد، هیچ کس را تکلیف جز به اندازه طاقت نمی‏کنند. نباید مادر به خاطر فرزند به زحمت و زیان افتد و نه پدر کودک متضرر شود، و تمام اینها بر وارث نیز هست … و اگر بخواهند که مادران فرزندان شما را شیر دهند در صورتى که به مادر حقوقى متعارف بدهید جائز است و از خدا بترسید …». (بقره، آیه 233)
در آیه‏اى دیگر بر پرداخت دستمزد براى شیر دادن حتّى به مادر مطلّقه تأکید شده است:
«اگر (زنان مطلّقه) باردار باشند، تا وقت وضع حمل نفقه دهید، اگر بخواهد فرزند شما را شیر دهند، اجرت‏شان را با قرار متعارف بین خود بپردازید و اگر با هم سخت‏گیرى می‏کنید، دیگرى را براى شیر دادن انتخاب کنید، تا مرد دارا به وسعت و فراوانى نفقه زن شیرده را بدهد، و آن که تنگ دست است از آنچه خدا به او داده انفاق کند…». (طلاق، آیه 6)
11. همبسترى هر چهار شب:
«امام صادق (ع) در این باره فرمودند: «اگر مرد چند همسر داشته باشد که با آنان آمیزش نکند پس هر یک از آنان زنا کند، گناهش بر عهده شوهر است». (حرّ عاملى، وسائل الشیعه، حدیث 25247)
همچنین صفوان بن یحیى از امام صادق (ع) سوال می‏کند: «مردى زن جوانى دارد که چند ماه و گاهى یک سال با او آمیزش نمی‏کند، و البتّه قصد ضرر رساندن به او را ندارد، مصیبت زده است. آیا گناهى می‏کند؟ حضرت فرمودند: اگر چهار ماه بانو را ترک کند، بعد از آن گناه کرده است». (حرّ عاملى، وسائل الشیعه، ح 25246)
بنابر این همبسترى هر چهار شب یکبار و آمیزش هر چهار ماه یکبار بر شوهر واجب است.
12. عدالت در زن داری:
«فَانْ خِفْتُمْ الّا تَعْدِلوا فَواحِدَةً»؛ پس اگر از بى عدالتى و ستم بر زن ترس دارید پس یک زن اختیار کنید.
شوهر باید در نفقه و رفتار و محبّت عدالت را رعایت کرده و کلیه حقوق شرعى و انسانى زن را ادا نماید. تخطّى از این حقوق، ظلم و بى‏عدالتى و مستوجب عذاب اخروى خواهد بود.

منبع: حقوق وظایف زن و شوهر در قرآن و کلام اهل بیت علیهم السلام، ص 28،