خطبه پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) در فضیلت ماه رمضان (زاد المعاد)
باید دانست که ماه رمضان ماه خداوند عالمیان است و شریف‌ترین ماه‌هاست؛ چنان‌که به سند معتبر از حضرت امام رضا علیه السّلام روایت کرده‌اند که حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله در آخر ماه شعبان خطبه خواندند و فرمودند: أیّها الناس! به درستى که رو کرده است به سوى شما ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش؛ ماهى است که نزد خدا بهترین ماه‌هاست و روزهایش بهترین روزهاست و شب‌هایش بهترین شب‌هاست و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌هاست؛ آن ماهى است که خوانده‌اند شما را در آن به سوى ضیافت خدا و گردیده‌اید در آن از اهل کرامت خدا؛ نفس‌هاى شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عمل‌هاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است پس سؤال کنید از پروردگار خود به نیّت‌هاى درست و دل‌هاى پاکیزه از گناهان و صفات ذمیمه که توفیق دهد شما را براى روزه داشتن آن و تلاوت کردن قرآن در آن. به درستى که شقىّ و بد عاقبت کسى است که محروم گردد از آمرزش خدا در این ماه عظیم و یاد کنید به گرسنگى و تشنگى شما در این ماه، گرسنگى و تشنگى روز قیامت را و تصدّق کنید بر فقیران و مسکینان خود و تعظیم نمایید پیران خود را رحم کنید و کودکان خود را و نوازش نمایید خویشان خود را و نگاه دارید زبان‌هاى خود را از آنچه نباید گفت و بپوشید دیده‌هاى خود را از آنچه حلال نیست شما را نظر کردن به سوى آن و بازدارید گوش‌هاى خود را از آنچه حلال نیست شما را شنیدن آن و مهربانى کنید با یتیمان مردم تا مهربانى کنند بعد از شما با یتیمان شما و بازگشت کنید به سوى خدا از گناهان خود و بلند کنید دست‌هاى خود را به سوى خدا به دعا در اوقات نمازهاى خود؛ زیرا که وقت نمازها بهترین ساعت‌هاست؛ نظر می‌کند حق تعالى در این اوقات به رحمت به سوى بندگان خود و جواب می‌گوید ایشان را هرگاه او را مناجات کنند و لبّیک می‌گوید ایشان را هرگاه او را ندا کنند و مستجاب می‌گرداند هرگاه او را دعا کنند.
اى گروه مردمان! به درستى که جان‌هاى شما در گرو کرده‌هاى شماست، پس از گرو درآورید به طلب آمرزش از خدا و پشت‌هاى شما گران‌بار است از گناهان شما، پس سبک گردانید آنها را به طول دادن سجده‌ها و بدانید که حق تعالى سوگند یاد کرده است به عزّت خود که عذاب نکند نمازگزارندگان را و سجده‌کنندگان را و نترساند ایشان را از آتش جهنّم در روز قیامت.
ایّها الناس! هرکه از شما افطار نماید روزه‌دار مؤمنى را در این ماه از براى او خواهد بود نزد خدا ثواب بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته.
پس بعضى از صحابه گفتند: یا رسول اللّه! همه‌ى ما قدرت بر این نداریم.
حضرت فرمود که بپرهیزید از آتش جهنّم به افطار فرمودن روزه‌داران، اگرچه به نصف دانه‌ى خرما باشد و اگرچه به یک شربت آب باشد. به درستى که خدا این ثواب را می‌دهد کسى را که چنین کند، اگر قادر بر زیاده از این نباشد.
ایّها النّاس! هرکه خلق خود را در این ماه نیکو گرداند بر صراط بگذرد در روزى که قدم‌ها بر آن لغزد و هرکه سبک گرداند در این ماه خدمت غلام و کنیز خود را، حق تعالى در قیامت حساب او را آسان گرداند و هرکه در این ماه شرّ خود را از مردم بازدارد، حق تعالى غضب خود را در قیامت از او بازدارد و هرکه در این ماه یتیم بى پدر را گرامی دارد، خدا او را در قیامت گرامی دارد و هرکه در این ماه صله و احسان کند با خویشان خود خدا، وصل کند او را به رحمت خود در قیامت و هرکه در این ماه قطع احسان خود کند از خویشان خود، خداى-عزّ و جلّ-در قیامت قطع رحمت خود از او بکند و هرکه نماز سنّتى در این ماه بکند، حق تعالى براى او برات بیزارى از آتش جهنّم بنویسد و هرکه در این ماه نماز واجبى را ادا کند، خدا عطا کند به او ثواب هفتاد نماز واجب که در ماه‌هاى دیگر کرده شود و هرکه در این ماه بسیار صلوات فرستد بر من و بر آل من، خدا سنگین گرداند ترازوى عمل او را در روزى که ترازوهاى اعمال سبک باشد و کسى که یک آیه از قرآن بخواند، ثواب کسى داشته باشد که در ماه‌هاى دیگر ختم قرآن کرده باشد.
ایّها الناس! به درستى که درهاى بهشت در این ماه گشاده است؛ پس سؤال کنید از پروردگار خود که بر روى شما نبند و درهاى جهنّم در این ماه بسته است، از خدا سؤال کنید که بر روى شما نگشاید و شیاطین را در این ماه غل می‌کنند، پس سؤال کنید از پروردگار خود که هرگز بر شما مسلّط نگرداند.[1]
و ایضا از حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام منقول است که در ماه رمضان خطبه خواندند و فرمودند:
ایّها النّاس! این ماهى است که خدا آن را بر سایر ماه‌ها فضیلت و زیادتى داده است، مانند فضیلت ما اهل بیت بر سایر مردم و در این ماه گشوده می‌شود درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت و بسته می‌شود درهاى جهنّم و در این ماه شنیده می‌شود نداهاى مؤمنان و مستجاب می‌گردد دعاهاى ایشان و رحم می‌کنند گریه‌هاى ایشان را و در این ماه شبى هست که در آن شب ملائکه از آسمان به زمین می‌آیند و سلام می‌کنند بر مردان و زنان روزه‌دار به اذن و رخصت پروردگار خود تا طلوع صبح و آن شب قدر است که حق تعالى مقدّر کرده است در آن شب ولایت و امامت مرا پیش از آن‌که آدم را خلق کند به دو هزار سال و عبادت آن شب بهتر است از عبادت هزار ماه و روزه‌ى روزش بهتر است از روزه‌ى هزار ماه.
ایّها النّاس! به درستى که آفتاب‌هاى ماه رمضان و ماه‌هاى آن طالع می‌شوند بر مردان و زنان روزه‌دار با رحمت و این ماه مانند ماه‌هاى دیگر نیست، روزهایش بهترین روزهاست و شب‌هایش بهترین شب‌هاست و دیوان و شیاطین در این ماه غل کرده و در زندان‌اند و زیاد می‌کند خدا در این ماه روزى‌ها و عمرها را و می‌نویسد و مقدّر می‌گرداند در این ماه حاجیان بیت اللّه را و در این ماه حق تعالى رو می‌کند به سوى اهل ایمان به آمرزش و فیروزى و رحمت و روزى و خوشنودى خداوند جزادهنده.
اى روزه‌دار! پس تدبیر کار خود بکن؛ به درستى که در این ماه مهمان پروردگار خودى؛ نظر کن و تأمل نما که چگونه خواهى بود در شب خود و روز خود و چگونه نگاه می‌دارى اعضا و جوارح خود را از معصیت‌هاى پروردگار خود؛ پس نظر کن که شب‌ها در خواب نباشى و روزها غافل از یاد خدا نباشى، پس بیرون رود ماه و گناهان تو بر تو باقى مانده باشد، پس در هنگامی که روزه‌داران مزدهاى خود را گیرند تو از جمله‌ى زیان‌کاران باشى و در وقتى که به کرامت آقاى خود فایز گردند، تو از جمله‌ى محرومان باشى و در روزى که سعادتمند گردند به مجاورت دوستان پروردگار خود، تو از رانده‌شده‌ها باشى.
اى روزه‌دار! اگر تو را آقاى تو از درگاه خود برگرداند، به کدام درگاه رو خواهى او رد و اگر محروم گرداند تو را پروردگار تو، کى روزى خواهد داد تو را و اگر او تو را خوار کند کى تو را گرامی خواهد داشت و اگر او تو را ذلیل گرداند کى تو را عزیز خواهد کرد و اگر او تو را واگذارد کى تو را یارى خواهد کرد و اگر او تو را از بندگان خود قبول نکند، بندگى کدام خداوند را اختیار خواهى کرد و اگر او لغزش‌ها و گناهان تو را نیامرزد، امید به کى خواهى داشت براى آمرزش گناهان خود و اگر حقّ خود را که بر تو واجب گردانیده از تو طلب نماید، چه جواب در برابر خواهى گفت؟ ! اى روزه‌دار! تقرّب بجوى به سوى خدا به تلاوت کردن کتاب خدا در شب‌ها و روزهاى این ماه؛ زیرا که کتاب خدا شفاعت‌کننده‌اى است که شفاعت او را قبول می‌کنند و در قیامت شفاعت می‌کند براى آنها که تلاوت آن کرده‌اند، پس بالا می‌روند بر درجات بهشت به قدر تلاوت آیات قرآن.
اى روزه‌دار! بشارت باد تو را که هرنفسى که در این ماه می‌کشى ثواب تسبیحى در نامه‌ى عمل تو می‌نویسند و خواب تو در این ماه عبادت و طاعت تو در این ماه مقبول است و گناهان تو در این ماه آمرزیده است و آوازهاى تو به دعا در این ماه شنیده شده است و مناجات و رازى که با خدا می‌گویى بر تو رحم می‌کند. به درستى که شنیدم از حبیب خود حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله فرمود که خداوند عالمیان را در هر شب از شب‌هاى ماه مبارک رمضان آزاد کرده است از آتش جهنّم که عدد ایشان را به غیر از خدا کسى نمی‌داند. چون شب آخر ماه می‌شود، در آن شب می‌آمرزد مثل آنچه در جمیع ماه آمرزیده است. و ایضا فرمود که هرکه ماه رمضان را روزه بدارد و نفس خود را از چیزهایى که خداوند عالمیان حرام کرده است نگاه دارد، بهشت البته او را واجب گردد و هرکه در این ماه روزه دارد و در هیچ شب از شب‌هاى آن بر حرام افطار نکند، البته داخل بهشت شود.
پس حضرت امیر فرمود که شنیدم از سیّد انبیا که فرمود که بهترین اوصیاى پیغمبران در بهترین ماه‌ها شهید خواهد شد. گفتم: بهترین ماه‌ها کدام است و بهترین اوصیا کیست؟ فرمود که بهترین ماه‌ها ماه رمضان است و بهترین اوصیا تویى یا على! گفتم: یا رسول اللّه! این البته خواهد شد؟ فرمود: بلى؛ به حقّ پروردگارم!
به درستى که برانگیخته می‌شود بدبخت‌ترین امّت من و جفت پى کننده‌ى ناقه‌ى صالح و ضربتى بر سر تو خواهد زد که ریش تو از خون سرت خضاب شود. پس مردم شروع کردند به گریه و فغان و حضرت از منبر به زیر آمد.[2]
و ایضا از حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله منقول است به سندهاى معتبر که فرموده ایّها النّاس! هرکه وارد شود بر او ماه رمضان، پس روزه دارد روز آن را و بایستد به نماز و عبادت قدر مقرّرى از شب آن را و نمازها را در اوقات فضیلت به جا آورد و مبادرت کند به نماز جمعه‌ى آن و بامداد به نماز عید آن حاضر شود، پس دریافته خواهد بود ثواب شب قدر را و فایز می‌گردد به جایزه‌ها و بخشش‌هاى بزرگ خدا و بخشش‌هاى خدا مانند بخشش‌هاى بندگان نیست. [3]
[1] ) إقبال الأعمال: ص 246.
[2] ) بحار الانوار:96، ص 357؛ عیون اخبار رضا ج 1 باب 28 ح 53 با اندکى تفاوت.
[3] ) ثواب الأعمال ص 89؛ باب فضل شهر رمضان ح 3، بحار الانوار ج 97، ص 18، ح 40.