قسمت اول شرح مناجات شعبانیه سید محمود طاهری
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اسْمَعْ دُعائى اِذا دَعَوْتُکَ، وَ اسْمَعْ نِدائى اِذانادَیْتُکَ. وَ اَقْبِلْ عَلَىَّ اِذا ناجَیْتُکَ، فَقَدْ هَرَبْتُ اِلَیْکَ وَ وَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ مُسْتَکینا لَکَ، مُتَضَرِّعا اِلَیْکَ، راجِیا لِما لَدَیْکَ ثَوابى.
پروردگارا! بر محمد و آلمحمد درود فرست، و دعایم را بشنو و وقتىصدایت کردم، صدایم را بشنو، و آنگاه که با تو نجوا نمودم، به من رو کن.پس همانا که من، از دیگران به سوى تو گریختم، و در پیشگاه تو قرار گرفتمدر حالى که درمانده تو هستم و به سوى تو در حال تضرّع و زارى هستم، و بهآنچه نزد تو از ثواب میباشد، امیدوار میباشم.
نکاتى از این فراز:
1. ذکر صلوات بر محمد و آلمحمد پیش از دعا؛
2. درخواست از خداوند براى شنیدن و توجه به دعا؛
3. گریز از غیر خدا و پناه به خدا؛
4. تضرّع، زارى و اظهار نیاز به پیشگاه پروردگار؛
5. امید به لطف الهى.
دلیل شروع دعا با صلوات
از شروعِ دعا با ذکر صلوات بر محمد و آل محمد صلىاللهعلیهوآله ، میتوان سه پیام براى دعاکننده درک کرد:
الف) تذکر به اینکه هیچگاه ولى نعمتانِ جهان هستى را از یاد نبریم؛ چرا کهتمام خیر در عالَم هستى به یُمن وجودِ آنها بوده است؛ چنانچه در زیارتِ جامعهکبیره میخوانیم:
«اِنْ ذُکِرَ الْخَیْرُ کُنْتُمْ اَوَّلَهُ وَ اَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْویهُ وَ مُنْتَهاهُ؛ هرجا که نامی از خیر ونیکویى باشد، شما اولِ خیر و ریشه آن و فرعِ آن و معدن آن و مبدأ و منتهاى آن میباشید».
مناجات شعبانیه نیز یکى از خیراتِ بزرگ جهان هستى است که به برکتِ اینخاندان پاک به دست ما رسیده است.
ب) آن نورهاى مقدس را بین خود و خداى خود و براى اجابت دعاهایمانواسطه و شفیع قرار دهیم. توضیح آنکه یکى از تبرکات وجودىِ اهلبیت علیهمالسلام ،واسطه شدن و وسیله بودن آنها براى وصول و رهیابىِ آدمیان به بارگاه کبرایىحضرت حقّ تعالى است.
چنانچه در قرآن آمده است: «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَهَ؛ و به او [با وسیله و توسل به سوىخداوند] تقرب جویید». (مائده: 35)
در این راستا استمداد از مقامی بزرگ ـ مخصوصا بزرگى چون معصوم علیهالسلام ـبراى نیلِ به آرزوها، از نظر عقل نیز، امرى پذیرفته شدهاست.
رهى نمیبرم و چارهاى نمیدانم به جز محبت مردان مستقیم احوال
مرا به صحبتِ نیکان، امید بسیار است که مایه داران رحمت کنند بر بَطّال
بُوَد که صدرنشینانِ بارگاه قبول نظر کنند به بیچارگان صف نعال
سعدى
ج) ذکر نام محمد صلىاللهعلیهوآله و خاندان او در اولِ دعا به معناىِ ابراز احساسات دربرابر بزرگترین و زیباترین شاهکارهاى جهان هستى میباشد که با کِلْکِ(6)قدرتِ خداوندى بر صفحه گیتى ترسیم شده است:
خیز تا بر کِلکِ آن نقاش، جان افشان کنیم کاین همه نقش عَجَب در گردشِ پرگار داشت
حافظ
بارى چگونه میشود که در جهان، زیبایى باشد و ما فارغ از آن باشیم؟!
در جهان شاهدىّ و ما فارغ؟! در قدح، جرعهاى و ما هشیار؟!
سنایى
د) صلوات بر اهل بیت علیهمالسلام قبل از هر چیز، براى گوینده آن فایده دارد؛همانگونه که در زیارتِ جامعه کبیره میخوانیم:
«وَ جَعَلَ صَلَواتِنا عَلَیْکُمْ وَ ما خَصَّنا بِهِمِنْ وِلایَتِکُمْ طیبا لِخَلْقِنا وَ طَهارَهً لِاَنْفُسِنا وَ تَزْکِیَهً لَنا؛ و خداوند، قرار داد،
صلواتِ بر شما وولایت شما را، سببى براى پاکیزه شدنِ خلقتِ ما و طهارت جان هاىِ ما و تزکیه ما».
ه) در نهایت اینکه صلوات بر محمد و آل او، استجابتِ دعا را به همراه دارد.چنانچه از امام صادق علیهالسلام روایت است که فرمود:
مَنْ کانَتْ لَهُ اِلَى اللّهِ عَزَّ و جَلَّ حاجَهٌ فَلْیَبْدَأْ بِالصَّلاهِ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ یَسْأَلُحاجَتَهُ، ثُمَّ یَخْتِمُ بِالصَّلاهِ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ. فَاِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اَکْرَمُ مِنْ اَنْیَقْبَلَ الطَّرَفَیْنِ وَ یَدَعَ الْوَسَطَ اِذا کانَتِ الصَّلاهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لا تُحْجَبُعَنْهُ.
هر که به درگاه خداى عزّ و جلّ حاجتى دارد باید به صلوات بر محمد و آلششروع کند، و سپس حاجتِ خود را بخواهد، و دعا را نیز به صلوات بر محمدو آل محمد ختم نماید، زیرا که خداى عزّ و جلّ کریمتر از آن است که دوطرفِ دعا را بپذیرد ولى وسطِ دعا را وا گذارد و به اجابت نرساند، زیرا صلواتبر محمد و آل محمد، محجوب نیست و از طرفِ خداوند، پذیرفته میشود.(7)
ازاینرو، در تمامی این پیامهاى پنجگانهاى که براى حکمت صلوات پیش ازدعا ذکر شد، یک حقیقت مشترک نهفته است و آن استمداد از، اهلبیت علیهمالسلام براىوصول به حاجتها و آرزوها است.
مدد از خاطر رندان طلب اى دل وَرنَه کار، صَعْب است مبادا که خطایى بکنیم
سایه طایرِ کم حوصله کارى نکند طلب از سایه میمونِ هُمایى بکنیم
حافظ
وَ اسْمَعْ دُعائى اِذا دَعَوْتُکَ و اسْمَعْ نِدائى اِذا نادَیْتُکَ وَ اَقْبِلْ عَلَىَّ اِذا ناجَیْتُک
با آنکه خداوند، شنواست و شنونده همه نجواها و صداها میباشد، چراامام علیهالسلام از خداوند، مسئلت نمود که «دعاى مرا و نداىِ مرا بشنو!»
براى این سؤال، دست کم، دو توجیه و دو جواب میتوان بیان کرد:
الف) این عبارت بیانگر شدت میلِ بنده نسبت به این است که معبودش،دعایش را بشنود و به او توجه کند، یعنى با آنکه میداند، معبودش، شنواست امااضطرار و بیچارگى، او را وا میدارد که تقاضا کند، «مناجات مرا بشنو» یعنى درواقع بنده میخواهد، نسبت به اینکه خداوند دعایش را میشنود و اجابت میکنداطمینان یابد.
ب) اینکه خداوند، دو گونه میشنود: یکى آنکه چون «سمیع» است و تمامیصداها را و صوتها و نجواها را میشنود. دیگر آنکه خداوند میشنود تا عنایتکند، تا مستجاب کند و به فریاد برسد، که به اینگونه استماع، استماعِ خاصمیگویند و امام علیهالسلام در دعا مسئلت میکند که دعاى مرا بشنو! به همراه توجه والتفات تا اینکه در نتیجه، دعایم را مستجاب سازى.
و شاهد بر این سخن، این عبارت است که میگوید: «وَ اَقْبِلْ عَلَىَّ اِذا ناجَیْتُک؛ به منرو کن و توجه فرما، آنگاه که با تو به مناجات مینشینم».
«فَقَدْ هَرَبْتُ اِلَیْک؛ همانا به سوى تو فرار کردم»
فرار از چیزى، به معناى ترس و وحشت از آن چیز است. امام علیهالسلام با اینعبارت، وحشت خود از غیر خداوند و در نتیجه آرام گرفتن در سایه مناجات با اورا، ابراز میدارد.
توضیح آنکه، عوالمی که در آن، گناه و آلودگى و کفر، به وقوع میپیوندد،عوالمی ظلمانى و وحشتناکند که خداوند در قرآن کریم این عوالِم تاریک را بهزیباترین صورت، اینگونه تبیین فرموده است:
أَوْ کَظُلُماتٍ فی بَحْرٍ لُجِّیِّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌبَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَراها وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللّهُ لَهُ نُورًا فَما لَهُمِنْ نُورٍ. (نور: 40)
اعمالِ آنها که کفر ورزیدند، همچون ظلماتى است در یک دریاى عمیق وپهناور که موج آن را پوشانده و بر فراز آن موج دیگرى و بر فراز آن، ابرىتاریک است. ظلمتهایى است، یکى بر فراز دیگرى، آنگونه که هرگاهدست خود را خارج کند، ممکن نیست آن را ببیند! و کسى که خدا نورىبراى او قرار نداده، نورى براىِ او نیست.
از هر طرف که رفتم جز وحشتم نیفزود زنهار از این بیابان وین راهِ بى نهایت
در این شب سیاهم گم گشت راهِ مقصود از گوشهاى برون آى اى کوکب هدایت
حافظ
براى انسان سالِک، یعنى انسانى که «فرار از هر چه غیر از خدا» را آغاز نمودهاست، فرار از گناهان و اعمال کفرآمیز، مرحله آغازینِ سیر و سلوک او میباشد. اوهر چه که در این راه سیر میکند، به منازلى میرسد که گرچه در ابتداى راه، برایشدشوار و ترسناک نمینمود، ولى اکنون که به میانه راه رسیده است وقوف در اینمنازل براى او وحشتآور است و باید از آنها نیز فرار کند و آن منازلِ وحشتناک،توجه به اسباب و غفلت از مسبِّب است.
توضیح آنکه، انسان سالک در این مرحله به این نتیجه میرسد و به یقین درمییابد که تا مسبِّب یعنى خداوند نخواهد، از دستِ اسباب، هرگز کارى ساختهنیست؛ تا او نخواهد، هیچ تیغى بُرّان نخواهد بود:
اگر تیغِ عالَم بجنبد ز جاى نبرّد رگى تا نخواهد خداى
نظامی
تا او اراده نکند، کوهى از آتش نیز، «خلیلش» را نمیسوزاند:
گلستان کند آتشى بر خلیل گروهى بر آتش بَرَد ز آب نیل
سعدى
خلاصه آنکه از خداوند، «دیدهاى» میخواهد که کارایى سبب را بدون مشیّتحقتعالى از «بیخ و بُن» بر دارد و تنها، اراده خداوند را مؤثر در جهان هستى بداند:
دیدهاى خواهم سبب سوراخ کن تا سبب را بر کَنَد از بیخ و بُن
مولانا
بنابراین، نوع دیگر از فرار به سمت خداوند، فرار از «اسباب» و توجه خاصبه «مُسبِّبُ الاسباب» است که در نوع خود قابل توجه است. (هرچند خداوند درامور طبیعى توجه به اسباب را توصیه میکند).
شیخ ابو عبداللّه بن خفیف، آن شیخ المشایخِ دیار پارس، خاطره سفر حج خودرا چنین نقل کرده است:
خواستم به حج روم. چون به بغداد رسیدم، تصمیم به دیدار یکى از بزرگانگرفتم. وارد صحرایى شدم و طناب و دلوى نیز به همراه داشتم. تشنه شدم.چاهى دیدم که آهویى از وى آب میخورد. چون به سر چاه رفتم، آب پایینرفت. گفتم: خداوندا! مرا قدر، از این آهو کمتر است؟ چون این بگفتم آوایىشنیدم که در گوشم گفت: اى مرد! این آهو دلو و طناب نداشت. اعتماد او بهما بود نه به اسباب. دلو و طناب بینداختم و حرکت کردم. آوازى شنیدم که:ابن خفیف! بازگرد و آب خور. بازگشتم. آب بر سرِ چاه آمده بود. وضوساختم و آب خوردم و برفتم.(8)
انبیا در قطعِ اسباب آمدند معجزاتِ خویش بر کیوان زدند
جمله قرآن هست در قطع سبب عِزِّ درویش و هلاک بُولهب
همچنین ز آغاز قرآن تا تمام (رَفض)(9) اسباب است و علّت و السّلام
مولانا
و بالاخره نهایىترین مرحله فرار به سوى حضرت حق، گریز از آن است کهمبادا به غیر از خدا، کس دیگرى بر دل او حاکم و مسلط گردد که از این مقام که بعداز فرار نهایى براى وى حاصل میگردد در اصطلاحِ عرفا به مقام فناى در خداوندو لقاءاللّه تعبیر میشود و چون در این مقام، انسان سالک، جز خدا چیزىنمیبیند، از آن به مقام فناى در خداوند تعبیر میشود، که تنها در این صورت استکه لقا و دیدار با خداوند، با چشمِ قلب، نصیبِ سالک میشود.
خلقى که خواهند آمدن از نسل آدم بعد ازین جانهاى ایشان بهر تو هم در فنا پا کوفته
اندر خراباتِ فنا شاهنشهانِ محتشم هم بى کُلَه سرور شده هم بىقبا پا کوفته
مولانا
بارى آنکه از همه این وحشتها گریخت و به پروردگارش پناه آورد، در واقعاز «مقرّبین» درگاه حق تعالى شده است. براى او در این مقام، حتى توجه به اسبابو غفلت از مسبب الاسباب نیز نوعى لغزش و گناه محسوب میشود، در حالى کهاین حالت براى سالکِ مبتدى و یا سالکى که در میانه راه است، گناهى نیست.چنانچه از پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله نقل شده که فرمود: «حَسَناتُ الْاَبْرارِ سَیِّئاتُ الْمُقَرَّبینَ؛ کارهایىکه براى نیکوکاران، شایسته و نیکوست، براى مقربان به منزله گناه است(10)».
طاعتِ عامه، گناه خاصگان وصلتِ عامه، حجابِ خاصْدان
براى مثال، آن هنگام که یوسف علیهالسلام در زندان به سر میبرد، به دوست زندانىِخود که قرار بود آزاد شود توصیه کرد که مرا نزد سلطان مصر یادآورى کن تا براىآزادى من اقدام کند. در اینجا چون یوسف علیهالسلام از مسببالاسباب غافل شد و به اسبابتوجه کرد، این عمل، براى او که از مقرّبین بود، نوعى خطا و لغزش به شمار آمد.
به همین علت بود که خداوند در قرآن فرمود: «به سبب این غفلت (یوسف باآنکه بنا بود چند روز بعد آزاد گردد)، سالها در زندان بماند.
وَ قالَ لِلَّذی ظَنَّ أَنَّهُ ناجٍ مِنْهُمَا اذْکُرْنی عِنْدَ رَبِّکَ فَأَنْساهُ الشَّیْطانُ ذِکْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَفِی السِّجْنِ بِضْعَ سِنینَ (یوسف: 42)
به یکى از آن دو که میدانست رهایى مییابد گفت: مرا نزد صاحبت (سلطانمصر) یادآورى کن، ولى شیطان یادآورى او را نزد صاحبش از خاطر وىبرد، و به دنبال آن چند سال در زندان باقى ماند.
از پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله نقل است که فرمود: «عَجِبْتُ مِنْ اَخى یُوسُفَ کَیْفَ اسْتَغاثَ بِالْمَخْلُوقِدُونَ الْخالِقِ؛ من از برادرم یوسف در شگفتم که چگونه به مخلوق، و نه به خالق، پناه برد و از اویارى طلبید».(11)
در حدیث دیگرى از امام صادق علیهالسلام میخوانیم:
پس از این داستان، جبرئیل نزد یوسف آمد و گفت: چه کسى تو را زیباترینمردم قرار داد؟ گفت: پروردگار من. گفت: چه کسى، مهر تو را آنگونه در دلپدر افکند؟ گفت: پروردگارِ من. گفت: چه کسى قافله را به سراغ تو فرستاد، تااز چاه نجاتت دهند؟ گفت: پروردگار من. گفت: چه کسى تو را از چاه رهایىبخشید؟ گفت: پروردگار من. گفت: چه کسى مکر و حیله زنان مصر را از تودور ساخت؟ گفت: پروردگار من. در اینجا جبرئیل چنین گفت: پروردگارتمیگوید: چه چیز سبب شد که حاجتت را نزد مخلوق بردى و نزدِ مننیاوردى؟ و به همین جهت باید چند سال در زندان بمانى.(12)
زین سبب فرمود فخر کائنات طاعت ابرار باشد سیّئات
از براى اهل قرب بارگاه هست آن را طاعت و این را گناه
آنچه در بیرونِ در باشد روا کى روا باشد به بزم پادشاه
ملااحمد نراقى
تذکر
مسبّب الْاَسباب را از یاد نبردن و تأثیرگذار ندانستن اَسباب به طور مستقل بهمعناى رها کردن اسباب و در انتظار مسبّب الاسباب بودن، نیست، بلکه آدمی بایدبراى رسیدن به مقصود، از طریق اسبابش وارد گردد؛ چنانچه در روایت است که: «اَبَىاللّهُ اَنْ یَجْرِى الْاُمُورَ اِلاّ بِاَسْبابِها؛ خداوند، اِبا دارد که امور را، بدونِ اسباب به جریان اندازد».
به تعبیر سعدى:
رزق اگر چند بىگمان برسد شرط عقلست جُستن از درها
ور چه (کس) بىاجل نخواهد مرد تو مرو در دهانِ اژدرها
بنابراین، مقصود آن است که آدمی در همان حال که براى نیل به مطلوب خود،از اسباب، مدد میجوید معتقد باشد این اسباب در صورتى میتوانند مؤثر باشندکه خداوند اراده فرماید و مشیّت او بر آن تعلق گرفته باشد.
بنابراین، کسى که مضمون «فَقَدْ هَرَبْتُ اِلَیْکَ» را در زندگى خویش، اجرا کند و بهراستى از غیر خداوند بگریزد، میتواند به عوالِمی وارد شود که پیامبرى چونموساى کلیم علیهالسلام در آن عوالِم گام برمیداشته است و به مواهبى دست یابد که کلیماللّه علیهالسلام به آن دست یافته است. همانگونه که قرآن از زبان موسى علیهالسلام فرموده است:
فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لی رَبّی حُکْمًا وَ جَعَلَنی مِنَالْمُرْسَلینَ. (شعراء: 21)
چون از شما (و اعمالتان) بیمناک شدم فرار نمودم، پس پروردگارم مقامخلافت و رسالت را به من، موهبت و ارزانى داشت.
بنابراین، فرار از غیر خداوند میتواند، خلافت و رسالت را نتیجه دهد.
«وَ وَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ مُسْتَکینا لَکَ، مُتَضَرِّعا اِلَیْک.» این عبارت در صدد بیان مسکنتو بیچارگى و تضرع در پیشگاه معبود است:
هر که را خواهى ز غم خسته کنى راه زارى بر دلش بسته کنى
وانکه خواهى از بلایش وا خرى جان او را در تضرّع آورى
مولانا
گریه و تضرّع، یکى از رموزِ تسخیر قلب معشوق است و به زودى توجه او رابه خود جلب میکند. و همانگونه که در دعاى کمیل آمده است، گریه اسلحهمؤمن است: «وَ سِلاحُهُ الْبُکاءُ».
گریه و تضرع در ابتداى دُعا ـ بلکه در هر حالى ـ درهاى رحمت و استجابتالهى را میگشاید و اصولاً علامتى نیکو بر فریاد رسى حقتعالى نسبت به بندهاشمیباشد:
چون خدا خواهد که مان یارى کند میلِ ما را جانب زارى کند
اى خُنُک چشمی که آن گریان اوست وى همایون دل که آن بریان اوست
آخرِ هر گریه آخر خندهاى است مردِ آخر بین مبارک بندهاى است
هر کجا آبِ روان، سبزه بُوَد هر کجا اشک روان رحمت شود
مولانا
از پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله نقل شده که فرمود: «اَلْبُکاءُ مِنْ خَشْیَهِ اللّهِ مِفْتاحُ الرَّحْمَهِ وَ عَلامَهُالْقَبُولِ وَ بابُ الْاِجابَهِ؛ گریه از خوفِ خداى تعالى کلید رحمت و نشانه پذیرش و درب مستجابشدن دعا است.»(13)
همچنین امام صادق علیهالسلام فرمود:
خداى تعالى به موسى علیهالسلام وحى کرد که محبوبترین اعمالى که بندگان من، بهواسطه آنها به من تقرب میجویند سه چیز است. موسى علیهالسلام عرض کرد:پروردگارا، آن سه خصلت کدامند؟ فرمود: زهدِ در دنیا و پرهیز از گناهان وگریه از خوفِ من. موسى علیهالسلام عرض کرد: پروردگارا! آنکه چنین کند چهپاداشى دارد؟ خداى عزّ و جلّ به او وحى کرد:
اى موسى! امّا پاداش زهد ورزان در دنیا، بهشت است و اما کسانى که ازخوف من بسیار میگیرند پس در بالاترین مقام بهشتى هستند و هیچ کسنمیتواند با آنان در آن مقام، شریک باشد، و اما آنان که از گناهان پرهیزدارند، پس من اَعمال مردمان را بررسى میکنم، اما اعمال آنها را بررسىنخواهم نمود. (و آنها را خواهم بخشید).(14)
کسى را که خدا بخشید گریه بیاموزید راه دلگشایى
به جز این، گریه را نفعى دگر هست ولى سیرم ز شعر و خودنمایى
مولانا
نکته دیگر درباره اظهار نیاز و زارى در پیشگاه معشوق، اینکه مقام عاشق ومعشوق، هر کدام اقتضایى دارد، و شأن هر یک باید متناسب با منزلت آنها باشد. ازجمله آنکه چون معشوق در مقام «ناز» میباشد، عاشق باید همواره در مقام «نیاز»باشد. باید چیزى به درگاه معشوق عرضه کرد که فاقدِ آن باشد و آن را بپذیرد و آن،چیزى جز «نیاز» نمیباشد.
میانِ عاشق و معشوق فرق بسیار است چو یار ناز نماید شما نیاز کنید
حافظ
وگرنه، ناز کردن پیش معشوق، به تعبیر شمس تبریزى در کتاب مقالات، زیرهبه کرمان بردن است. وى در اینباره میگوید:
زیره به کرمان برى، چه قیمت و چه نرخ و چه آبروى آرد؟ چون چنینبارگاهى است، اکنون او بىنیاز است تو نیاز ببر، که بىنیاز، نیاز دوست دارد.به واسطه آن نیاز، از میان این حوادث ناگاه بجهى و از خداوند چیزى به توبپیوند که آن عشق است.(15)و(16)
پیشِ بالاى تو میرم چه به صلح و چه به جنگ که به هر حال برازنده ناز آمدهاى
حافظ
«راجِیا لِما لَدَیْکَ ثَوابى؛ امید به خدا»
ذکرِ این فراز از دعا، در واقع، از شِگردهاى بنده براىِ جلب توجه معبود به خویشاست. یعنى میخواهد عرض کند: من که با هزار امید به تو روى آوردم و به تو دلخوش نمودم، چگونه میپسندى، ناامید از در خانهات بر گردم.
بنابراین، «امید به خداوند» خود، از کلیدهاى گشودن در رحمت و اجابت حضرتشبه شمار میرود. چنانچه در دعاى ابوحمزه ثِمالى چنین آمده است: «وَ اَعْلَمُ اَنَّکَ لِلرّاجىبِمَوْضِعِ اِجابَهٍ؛ و من میدانم که دعاىِ آنان را که به تو امید دارند مستجاب میفرمایى».
همچنین سالار شهیدان حضرت حسین بن على علیهالسلام در دعاى شریف عرفه درمقام امیدوارى به محبوب خویش، اینگونه مناجات میکند: «کَیْفَ تُخَیِّبُ آمالى وَ هِىَقَدْ وَفَدَتْ اِلَیْکَ؛ چگونه ناامیدم میفرمایى در حالى که به تو امیدوار شدم».
بارى، ناامیدى از درى که همواره به روى بندگان گشوده است، چه معنایى دارد؟!
بى خودى میگفت در پیش خداى کاى خدا آخر درى بر من گشاى
«رابعه(17)» آنجا مگر بنشسته بود گفت اى غافل کى این در بسته بود؟
عطار
نومید مشو جانا کاومید پدید آمد امید همه جانها از غیب رسید آمد
نومید مشو، گرچه مریم بشد از دستت کان نور که عیسى را بر چرخ کشید آمد
نومید مشو اى جان در ظلمتِ این زندان کان شاه که یوسف را از حبس خرید آمد
اى شب به سحر برده در یا رب و یا رب تو آن یا رب و یا رب را رحمت بشنید آمد
مولانا
پی نوشت ها:
1. کافى، ج 1، ص 139.
2. على شریعتى، نیایش، صص 33 و 34.
3. صحیفه نور، ج 20، صص 82 و 152.
4. همان، ج 17، ص 265.
5. میرزا جواد ملکى تبریزى، مراقبات، ص 167 و 168.
6. قلم.
7. اصول کافى، ج 4، ص 252.
8. عطّار، تذکره الاولیاء، ص 572.
9. از میان بردن.
10. بحارالانوار، ج 11، ص 256.
11. تفسیر نورالثّقلین، ج 2، ص 427.
12. همان، صص 427 و 428.
13. میرزا جواد ملکى تبریزى، لقاء اللّه، ص 148.
14. همان، ص 154.
15. مقالات شمس تبریزى، ص 69.
16. و نیز آمده است که: «حق تعالى به موساى کلیم علیهالسلام وحى فرمود: یا موسى! آیا هرگز تحفهاى به درگاهما آوردهاى که در بارگاه ما نباشد. عرض کرد: الهى آن چیست که لایق بارگاه تو است؟ فرمود: تضرّعاست که در بارگاه جلال ما نیست» عبدالحسین طهرانى، اسرار الصّلوه، ص 189.
17. از زنان عارفه و بلند مرتبه قرن دوم هجرى.