دو آتش افروز جنگ صفین

اینک در این مقاله برآنیم تا سیمای معاویه را از دیدگاه امام‏علی(ع)پی گیریم تا سرانجام دریابیم که حضرت در جنگ صفین چه‏مشکلاتی داشته و سیاست واقع بینانه حضرت در این رابطه چه بوده‏است. بی‏تردید از بحرانهای اساسی در حکومت امام علی(ع)حاکمیت‏معاویه بر شام بود. او از سال پانزدهم هجرت که شامات به دست‏مسلمین فتح شد تا روزی که عثمان به قتل رسید درست‏بیست‏سال برشامات حکومت کرده و مردم شام از آغاز تشرف به اسلام با امارت اوخو گرفته بودند او از آغاز سرناسازگاری با حکوت مولی‏علی(ع)داشت و البته عناد او با امام(ع) نه سر کینه شخصی که‏براساس کینه دیرینه از اسلام بود. امام علی(ع)معاویه را در نهج‏البلاغه با چند ویژگی توصیف می‏کند: 1 فرصت طلبی از دیدگاه امام علی(ع)اسلام خاندان ابی‏سفیان فرصت‏طلبانه بود. آنان هیچگاه از صمیم قلب به اسلام نپیوستند بلکه از اقتدار وشکوه اسلام در هراس شده ابراز اسلام کردند حضرت در جواب نامه‏معاویه نوشتند: «اما بعد فانا کنا نحن و انتم علی ما ذکرت من الالفه‏والجماعه ففرق بیننا و بینکم امس انا آمنا و کفرتم والیوم انااستقمنا و فتنتم و ما اسلم مسلمکم الا کرها و بعد ان کان انف‏الاسلام کله لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حزبا» . چنانکه گفتی ما و شما پیش از اسلام دوست و با هم بودیم اماآنچه دیروز از هم جدامان کرد این بود که ما ایمان آوردیم و شماکفر ورزیدید امروز هم ما استوار ایستاده‏ایم و شما به فتنه‏گرویده‏اید، هیچ یک از مسلمانان قوم شما جز به اکراه اسلام‏نیاورده‏اند آن هم پس از آن که بزرگان عرب در برابر رسول الله‏تسلیم شده و در حزب او درآمدند. و نشانه این فرصت‏طلبی و تسلیم ناپذیری در برابر اسلام،برخوردهای نابخردانه او با امام حق علی(ع)بود و براین اساس بودکه پیامبر(ص)با الهام الهی باطن معاویه را شناخته و طبق نصوص‏صریح اهل سنت‏بارها او را مورد لعنت و نفرین قرار داده و حشربر غیر امت اسلام را برای او پیش‏بینی کرده است. امام علی(ع)به هنگامی که یارانش را برای نبرد با معاویه بسیج‏می‏کرد فرمود: «سیروا الی اعداء الله سیروا الی اعداء السنین و القرآن،سیروا الی بقیه الاحزاب قتله المهاجرین والانصار» . برای نبرد با دشمنان خدا حرکت کنید، آنان که دشمنان سنتهای‏پیامبر(ص)و قرآنند. حرکت کنید به سوی کسانی که بازماندگان‏احزاب متحد کفر و شرک‏اند همانها که قاتل مهاجرین و انصارند. آری دشمنان این چنین کینه‏توز با فرصت‏طلبی آنچنان نفوذ بر امت‏اسلام یافتند که به مدت هزار ماه حکومت کردند و آنچنان‏ریاکارانه از پیامبر(ص)دم زدند که به هنگام سقوط بنی‏امیه ده‏نفر از فرماندهان شامی قسم یاد کردند که به خدا قسم باورنمی‏کردیم پیامبر خویشاوندی جز معاویه داشته باشد!! المعتضد بالله خلیفه عباسی ضمن منشوری که برای لعن معاویه واطلاع اجتماع از علل تصمیم خود بر این امر صادر می‏کند می‏نویسد: سخت ترین دشمنان پیامبر در کینه توزی نسبت‏به اسلام و آن کس‏که در راس مخالفان بوده و در همه نبردهای پیامبر رویاروی باحضرت قرار داشته او ابوسفیان بن حرب و پیروان او ازبنی‏امیه‏اند. بنی‏امیه‏ای که در کتاب خدا مورد لعن قرار گرفته وسپس خداوند نیز آنها را مورد لعن قرار داد چون باطن آنها رامی‏دانست و عملکرد منافقانه آنها در علم ذات مقدس ربوبی بود. ابوسفیان پیوسته با پیامبر جنگید تا هنگامی که شمشیر مسلمین اورا مقهور ساخت و امر خدا علیرغم کراهت‏بنی‏امیه برتری یافت و درآن زمان ابوسفیان به زبان اسلام را پذیرفت در حالی که واقعانپذیرفته بود و کفر را در دلش پنهان کرده بود. خداوند بنی‏امیه‏را براین اساس به زبان پیامبر(ص)لعن کرد و در کتاب خود از آنهابه عنوان «الشجره الملعونه‏» یاد کرد و خلافی نیست که مرادبنی‏امیه‏اند و از مواردی که بنی‏امیه بر زبان پیامبر اسلام لعن‏شده‏اند هنگامی است که پیغمبر ابوسفیان را دید که بر چهارپایی‏سوار است و معاویه افسار آن را می‏کشد و فرزند دیگرش به نام‏یزید آن را می‏راند در این جا آن حضرت فرمود: خداوند لعنت کنداین افسار کش و سوار شونده، و این راننده را. 2 کبر و خودپرستی این رذیله ریشه بسیاری از انحرافات از جمله مقابله با حق است‏و راز سقوط ابلیس از «قرب حق‏» کبر او بود. خداوند او را امربه سجده در برابر آدم کرد «ابی واستکبر و کان من الکافرین‏»امتناع کرد و کبر ورزید و از کافران شد. امام علی(ع)فرمود: «و کان قد عبدالله سته آلاف سنه لایدری امن‏سنی الدنیا ام من سنی الاخره‏»او خداوند را شش هزار سال عبادت کرد که معلوم نیست از سالهای‏دنیاست‏یا آخرت. بیماری خودپرستی و کبر گاه پیامد مبارزه با ذات مقدس ربوبی‏را دارد آن چنان که نمرود و فرعون به این بیماری مبتلا شدند وگاه پیامد مقابله با انبیاء الهی را داشت. نگاهی اجمالی به مخالفان انبیاء ما را به این باور می‏رساندکه از عمده‏ترین عوامل مخالفت‏با انبیاء کبر بوده است آنان بابه رخ کشیدن مال و ثروت خود و هوادارانشان خود را برتر وانبیاء را حقیر می‏شمردند منطقشان این بود که: «نحن اکثر اموالا و اولادا و ما نحن بمعذبین‏» . اموال و فرزندان ما بیشتر است(و این نشانه علاقه خداوند به‏ماست)و ما هرگز مجازات نخواهیم شد. فرعون نیز با همین پندار با حضرت موسی به مخالفت‏برخاست «ونادی فرعون فی قومه قال یا قوم الیس لی ملک مصر و هذه الانهارتجری من تحتی افلا تبصرون ام انا خیر من هذا الذی هو مهیمن‏ولایکاد یبین‏» . فرعون در میان قوم خود ندا داد ای قوم من آیا حکومت مصر ازآن من نیست و این نهرها تحت فرمان من جریان ندارد؟ آیانمی‏بینید من از این مردی که از خانواده و طبقه پستی است و هرگزنمی‏تواند فصیح سخن بگوید برترم. فرعون با این رذیله در برابر حضرت موسی(ع)ایستاد. معیار کبر خوار شمردن مخلوق و سبک شمردن حق است. امام صادق(ع)فرمود: «ان اعظم الکبر غمص الخلق و سفه الحق‏» . همانا بزرگترین تکبر، خوار شمردن مخلوق و سبک شمردن حق است. راوی گوید پرسیدم مقصود از جمله فوق چیست؟ حضرت فرمود: «یجهل الحق و یطعن علی اهله‏» . آن که در برابر حق خود را به نادانی زده و به اهل حق طعنه‏بزند. و از دیدگاه امام علی(ع)معاویه مبتلای به این رذیله است. حضرت در نامه‏ای به عمرو عاص نوشت: «لاتجارین معاویه فی باطله فان معاویه غمص الناس و سفه‏الحق‏» . با معاویه شریک و همدم در باطلش مشو زیرا که معاویه مردم راتحقیر کرده و حق را خوار شمرده است. کبر او به حدی بود که حتی مورد اعتراض عمر قرار گرفت. در سال یازدهم هجرت که عمر به شام سفر کرد معاویه با ژست‏متکبرانه پادشاهی به استقبال او آمد عمر گفت «هذا کسری‏العرب‏» او کسرای عرب است. وقتی با او خلوت کرد به این رفتارش‏اعتراض نمود و گفت‏با این همه گرفتار و محرومی که بر در خانه‏ات‏صف کشیده‏اند، چرا این چنین در بین مردم حرکت می‏کنی! معاویه گفت‏دشمن ما رومیان به ما نزدیک‏اند و جاسوسهای آنها در این سامان‏فراوانند من با این شوکت و سلطنت می‏خواهم عزت و قدرت مسلمین رابه رخ آنان بکشم، عمر گفت نیرنگ خوبی است که عیب تو رامی‏پوشاند. این ژست متکبرانه آغاز خلافت او بود و پس از آن با استحکام‏پایه خلافت‏خود دقیقا نظام پادشاهی را احیاء کرد. 3 سنگر انحراف سردمداران انحراف در حقیقت‏سنگر اصلی انحرافند. آنانند که‏قرآن نامشان را «امام نار» می‏گذارد خود جهنمی‏اند و خیل عظیمی‏از مردم را در جهنم کفر و شرک و گمراهی خود می‏سوزانند. «وجعلناهم ائمه یدعون الی النار و یوم القیامه لاینصرون‏» و ماآنها را «فرعون و یارانش‏» پیشوایانی که دعوت به آتش دوزخ‏می‏کنند قرار دادیم و روز رستاخیز یاری نخواهند داشت. جالب این جاست که فرعونی که در دنیا پیشاپیش روی پیروانش‏حرکت کرد و آنها را در امواج نیل غرق نمود در قیامت نیزپیشاپیش آنها حرکت می‏کند و در دریای آتش وارد می‏کند چنان‏که‏قرآن می‏گوید: «یقدم قومه یوم القیامه فاوردهم النار» . پیشاپیش قومش در روز قیامت‏حرکت می‏کند و آنها را وارد دوزخ‏می‏سازد. «معاویه‏» در زمره این منحرفان است که کسان زیادی را باالقاءات و تبلیغات شیطانی به انحراف کشیده است. امام علی(ع)در نامه‏ای به او نوشت: «و اردیت جیلا من الناس کثیرا خدعتهم بغیک و القیتهم فی موج‏بحرک تغشاهم الظلمات و تتلاطم بهم الشبهات فجاروا عن وجهتهم ونکصوا علی اعقابهم و تولوا علی ادبارهم و تمولوا علی‏احسابهم‏» . بسیاری از مردم را به گمراهی خویش فریب دادی و به تباهی‏افکندی و به امواج نفاق خود سپردی، ظلمت گمراهی آنان رافراگرفت و در تلاطم شبهه‏ها گرفتار آمدند و از راه راست‏خود دورگشتند و چونان کسی که بر روی پاشنه خود بچرخد به عقب‏بازگردیدند و بار دیگر به نیاکان خویش متکی شدند و بر آنهابالیدند. معنای این سخن مولا این است که معاویه عامل ارتجاع امت‏به‏ارزشهای جاهلی شد و در حکومت طولانی خود بر شام با فریبکاری امت‏اسلام را از اصالتها و ارزش‏های اسلامی جدا کرد. 4 استفاده ابزاری از مقدسات از شیوه‏های رذالت آمیز دشمنان در طول تاریخ استفاده ابزاری‏از تقدسات بوده است و به دیگر عبارت سوء استفاده از تقدسات‏گریزگاه حق گریزی در طول تاریخ بوده است. معاویه که در قرآن ستیزی ید علیا دارد با به نیزه کردن قرآن‏آسیب جدی به اردوگاه امام علی(ع)زد. البته زمینه آسیب نادانی وحماقت‏برخی از یاران حضرت بود. آری وقتی شیطنت دشمن با حماقت وبی‏توجهی برخی به ظاهر خودی‏ها همراه می‏شود سرانجام آن می‏شود که‏بر سر امام علی(ع)آمد و نتیجه آن، انزوای حق خواهد شد. امام‏علی(ع)پس از فتنه تحکیم در نامه‏ای به معاویه نوشت: «ثم انک قد دعوتنی الی حکم القرآن و لقد علمت انک لست من‏اهل القرآن و لا حکمه ترید» . تو مرا به حکم قرآن دعوت کردی در حالی که اهل قرآن نیستی وحکم او را نمی‏خواهی. در سخنی دیگر حضرت معاویه و یارانش را دین‏فروش معرفی می‏کند«فتوجهوا من فورکم هکذا الی معاویه و اشیاعه القاسطین الذین‏نبذوا کتاب الله وراء ظهورهم و اشتروا به ثمنا قلیلا فبئس ماشروا به انفسهم لو کانوا یعلمون‏» . از این اردوگاه به سوی معاویه و همراهان ستمگرش حرکت کنید،آنان که .. آنچه گفته آمد، نیم رخی از سیمای معاویه است. دشمنی که‏بیشترین بحرانها را برای حکومت مولی آفرید او هم برپا کننده‏جنگ صفین بود و هم برپا کننده جنگ نهروان و هم در تحریک آتش‏افروزان جنگ جمل نقش داشت. او با حجم عظیمی از تبلیغات دروغین و به اصطلاح جنگ روانی‏مردم شام را کانون دشمنی اهل بیت(ع)ساخت. او دستور داده بود که بازرگانان حدیث، احادیث دروغین درمنقبت عثمان و خاندان بنی‏امیه جعل کنند و محور فرهنگ و درس‏گفتگو قرار گیرد. ابن ابی الحدید می‏نویسد: روایاتی را که در فضائل عثمان و خاندان بنی‏امیه جعل شده بودبه معلمین و مکتب داران سپردند تا در برنامه‏ای درسی فرهنگ آن‏روز جای دهند آنها هم از آن همه مجعولات فراوان به بچه‏ها وغلامانشان تعلیم دادند به حدی که آن روایات را نقل می‏کردند وتعلیم می‏گرفتند همانگونه که قرآن را فرامی‏گرفتند و حتی آنها رابه دختران و زنان و نوکران و خویشاوندان خود تعلیم می‏دادند ومدتها بر این روش باقی بودند. و این حجم عظیم تبلیغاتی آنچنان مؤثر بود که بی‏چون و چرادروغهای دستگاه خلافت‏شام پذیرفته می‏شد و هر انحرافی مورد قبول‏قرار می‏گرفت تا آنجا که سب امام علی(ع)همانند یک عبادت تلقی‏می‏شود که به تعبیر مسعودی کودکان بر آن سنت متولد شده و بزرگان‏بر آن روش می‏مردند. آنقدر این انحراف جا افتاده بود که وقتی عمر بن عبدالعزیز ازلعن حضرت جلوگیری کرد مردم گویا چنین گمان کردند که وی داعیه‏بزرگ آورده و یا گناهی عظیم مرتکب گردید. گفتنی در این زمینه فراوان است. در یک کلام هر آنچه امروزاستکبار جهانی علیه اسلام به کار می‏گیرد نمونه‏ای از آن رامی‏توان در سیره معاویه علیه امام علی(ع) دید. ماهنامه پاسدار اسلام شماره 222

سید احمد خاتمی