توصیه‌هایی برای کلاسداری بهتر

یکی از رمزهای موفقیت در هر کاری، استفاده از تجربه کسانی است که قبلا در آن کار زحماتی کشیده و نتایج‏خوبی گرفته‏اند . برای موفقیت‏بیشتر در کلاسداری برای کودکان و نوجوانان و جوانان نیز می‏توان از تجربه‏های دیگران استفاده کرد . آنچه در ذیل می‏آید حاصل تجربه کلاسداری مربیان موفق است که به صورت توصیه‏هایی به مربیان محترم تقدیم می‏گردد . معنویت
مؤثرترین مربی در روح و جان کودکان و نوجوانان با معنویت‏ترین آنها است; پس: 1 – توکل بر خداوند و توسل به معصومین‏علیهم السلام بویژه حضرت فاطمه زهراعلیها السلام و حضرت مهدی‏علیه السلام را فراموش نکنیم . 2 – با کودکان و نوجوانان رابطه معنوی و روحی داشته باشیم; لازمه این رابطه معنوی، نگرش به آنان به عنوان بندگان خداست . 3 – با نام خدا درس را شروع کنیم و بعد از آن، حمد خدا و درود بر پیامبر گرامی اسلام‏صلی الله علیه وآله و ائمه معصومین‏علیهم السلام را فراموش نکنیم . 4 – پیش از هر دوره کلاسداری – در ماه رمضان یا تابستان – دو رکعت نماز بخوانیم و از خدا بخواهیم که ما را در تدریس و هدایت مخاطبین موفق بدارد . 5 – به ارزشها و آرمانها و اصول اسلامی متعهد و مقید باشیم . 6 – حتی‏الامکان با وضو و طهارت وارد کلاس شویم . 7 – کار تربیتی با کودکان و نوجوانان را وظیفه شرعی بدانیم نه یک شغل معمولی و به کار خویش بعنوان یک کار معنوی ایمان و اعتقاد قلبی داشته باشیم . 8 – از احادیث صحیح و معتبری – که مباحث اخلاقی و معنوی را بیان می‏کنند – در تدریس خود استفاده کنیم . 9 – در صورتی که کلاس ما غیر از آموزش قرآن بود، پیش از تدریس، آیه‏ای از قرآن و یا حدیثی از معصومین‏علیهم السلام را بخوانیم . 10 – حتی الامکان با یاد ابا عبدالله الحسین‏علیه السلام سخنرانی خود را پایان دهیم . 11 – پس از پایان یک دوره یا ترم یا ماه رمضان و تابستان، دو رکعت نماز شکر بخوانیم . 21 – با دعا درس را به پایان برسانیم . 13 – از طریق انس با قرآن و عترت، نور معنویت را از قرآن و احادیث ائمه‏علیهم السلام گرفته و در قلب شاگردان بتابانیم . محبوبیت
امام علی‏علیه السلام: «ثلاث یوجبن المحبه; حسن الخلق و حسن الرفق و التواضع; (1) سه خصلت موجب محبت می‏شود: خوشخویی، مهربانی و فروتنی .» محبوبیت استاد نزد کودکان و نوجوانان، اولین شرط تاثیرگذاری او بر آنان است . وجود علاقه و محبت میان استاد و شاگرد نیز تا حد زیادی به میزان رعایت عدل و انصاف از طرف مربی بستگی دارد . البته از آنجا که شاگردان، هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی و روانی با یکدیگر متفاوتند، در حل مشکلات روحی آنان نیز باید متفاوت برخورد کرد، پس: 1 – تفاوتهای فردی کودکان و نوجوانان را بشناسیم و با هر یک از آنها با توجه به شرایط روحی و جسمی، رفتاری مناسب داشته باشیم . 2 – نسبت‏به همه شاگردان، روحیه عفو و اغماض و ارفاق داشته باشیم و حتی‏الامکان عذر آنان را بپذیریم . 3 – رازدار و محرم اسرار شاگردان خود باشیم . 4 – برای کودکان، نوجوانان و جوانان، مشاور خوبی باشیم . 5 – از بکارگیری کلمه «من‏» در حد امکان خودداری کنیم . 6 – نام اشخاص را کمتر و در حد ضرورت ذکر کنیم . 7 – تلاش کنیم بیش از مدرس بودن مربی دلسوزی باشیم . 8 – شاگردان را هرگز به خود وابسته نکنیم . 9 – در مقابل شاگردان از زحمات اساتید خود و از فعالیت دیگران قدردانی و تشکر کنیم . 10 – هرگز رفتار غلط شاگردان را به منزله توهین به شخص خود تلقی نکنیم . 11 – زود عصبانی نشویم و بطور کلی از عصبانیت پرهیز کنیم . 12 – هرگز کودک و نوجوان متخلف را به عذرخواهی از خود مجبور نکنیم . 13 – سعی کنیم شرایط روحی شاگرد را درک کرده، و به احساسات او احترام بگذاریم . 14 – در هنگام نام بردن یا پاک کردن نام علماء و شخصیتهای اسلامی و دینی از روی تخته، احترام به آنان را فراموش نکنیم . 15 – ظرفیت روحی و استقامت در برابر مشکلات را در شاگردان تقویت کنیم . آمادگی روحی
امام علی‏علیه السلام: «کن لینا من غیر ضعف و شدیدا من غیر عنف; (2) نرم خو باش بدون ضعف و قاطع باش بدون زور گوئی .» به تجربه ثابت‏شده است که انتقال پیامهای تربیتی به کودکان، نوجوانان و جوانان نیازمند انرژی و روحیه بالائی است . چنانچه استاد با روحیه خوب خود بتواند روحیه شاگردان را حفظ کرده و حتی تقویت نماید، بیشتر می‏تواند بر آنان تاثیر گذارد، پس: 1 – کاملا بر بحث‏خود مسلط باشید تا با نشاط روحی و عاطفی تدریس کنید . 2 – با خوشرویی و نرمخویی تدریس کنید و چهره بشاش داشته باشید . 3 – در هنگام کسالت و غم و اندوه، برای تدریس در کلاس حاضر نشوید . 4 – سعی کنید برای ایجاد آمادگی روحی بیشتر در مخاطبان و جذابیت درس، احساسات و عواطف را برانگیزانید . 5 – در تدریس شور داشته باشید تا بتوانید شور آفرینی کنید . اگر می‏خواهید چنین باشید باید به گفته‏های خود ایمان داشته باشید . 6 – تا می‏توانید هنگام تدریس جوش نزنید و حرص نخورید . 7 – ثبات روحی و عاطفی داشته باشید . 8 – در هنگام عصبانیت و یا خواب آلودگی خود و یا شاگردان، تدریس نکنید، مگر اینکه آن را بر طرف نمایید . 9 – این نکته را فراموش نکنید که حتما باید خونسرد باشید، البته طوری رفتار نکنید که شاگردان احساس کنند مورد توجه شما نیستند . 10 – مواظب باشید احساسات و عواطف کودکان و نوجوانان را جریحه‏دار نکنید . 11 – هنگام تدریس اضطراب و نگرانی نداشته باشید . 12 – سعی کنید در مکان درس خود فضای عاطفی به وجود آورید . 13 – مشکلات و ناهماهنگیهای محیط آموزشی خود را طوری بیان نکنید که شاگردان نسبت‏به کلاس و درس شما دلسرد شوند . 14 – تدریس – بخصوص در ایام تعطیلی مدارس – نیازمند تفریح است . هم برای کودکان و نوجوانان و هم برای خود، به آن توجه کنید . کیفیت آموزش
امام سجادعلیه السلام: «فاذا احسنت فی تعلیم الناس . . . زادک الله من فضله; (3) اگر مردم را خوب آموزش دهی، خداوند از فضل خود بر [دانش] تو بیفزاید .» دنیای امروز آموزش، دنیای اصول، روشها و قالبهای آموزشی است . اگر مربی آموزش لازم را ندیده و از توان بالایی در این زمینه برخوردار نباشد، تدریس او حالتی خشک و خسته کننده به خود خواهد گرفت و کودکان، نوجوانان و جوانان، به آن علاقه چندانی از خود نشان نمی‏دهند . پس برای بالا بردن کیفیت آموزش خود و موفقیت‏بیشتر در آن لازم است که: 1 – در افزایش آگاهیها و محتوای علمی و درسی خود بکوشیم . 2 – از روشهای نوین تدریس آگاهی کامل داشته و توان بکارگیری آنها را در خود ایجاد کنیم . 3 – از محفوظات خوب و زیادی بهره‏مند باشیم تا بتوانیم در هنگام تدریس از آنها استفاده کنیم . 4 – برای هر درس مطالب نو و تازه‏ای داشته باشیم . 5 – از تجربیات درسی و تدریس دیگران بی‏بهره نمانیم . 6 – معمولا هنرمندی استاد در جلسه اول تدریس مشخص می‏شود، پس روی جلسه اول فکر و مطالعه بیشتری داشته باشیم و آن را دست کم نگیریم . 7 – از دسته‏بندی کردن مطالب – که در تفهیم مطالب نقش زیادی دارد – و داشتن ابتکار و خلاقیت در ارائه آنها غافل نمانیم . 8 – داشتن مطالعه همیشگی و نوشتن رئوس مطالب بر روی یک کاغذ به صورت دسته‏بندی شده و تدریس از روی آن را فراموش نکنیم . 9 – داشتن جزوه و متن درسی و برقرار نمودن ارتباط بین درسها و نکات تربیتی را از یاد نبریم . 10 – به کیفیت مطالب و تنوع آنها در هنگام تدریس توجه کنیم . 11 – سعی کنیم شاگردان ما در رابطه با درس فعالیت عملی داشته باشند . 12 – از محسوسات بیشتر از معقولات استفاده کنیم مگر در موارد نیاز و ضروری . 13 – تلاش کنیم از علوم مورد نیاز و مرتبط با درس خود بهره‏مند باشیم . 14 – در هنگام تدریس از موضوع درس و بحث‏خارج نشویم و خلاصه و جمع‏بندی و نتیجه درس را در آخر کلاس بیان کنیم . 15 – سعی کنیم اشکالات تدریس خود را رفع کنیم . 16 – بیش از ظرفیت و توانایی خود تدریس نکنیم که بیماریهای روحی و جسمی در پی‏دارد . اخلاق
قرآن کریم می‏فرماید: «فبما رحمه من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک‏» (4) ; به سبب رحمت‏خداست که با آنها نرم خوی و مهربان گشتی و اگر تند خو و سخت دل بودی، از گرد تو پراکنده می‏شدند .» رفتار استاد برای کودکان، نوجوانان و بخصوص جوانان الگوی عملی است . استاد در عمل نمودن به گفته‏های خود، نحوه برخورد با دیگران، سخن گفتن و حتی طرز نشستن، راه رفتن و پوشیدن لباس می‏تواند برای شاگردان خود الگو باشد . پس سعی کنیم: 1 – برنامه‏هایی جهت‏خودسازی اخلاقی و تربیتی خود داشته باشیم . ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش 2 – در برخورد با کودکان، نوجوانان و جوانان، اخلاق اسلامی را رعایت کنیم . 3 – هنگام برخورد با شاگردان خود، به آنان سلام کنیم . 4 – در همه مراحل صبور بوده و سعه صدر داشته باشیم . 5 – خوش رو، خوش اخلاق، نرمخو، دارای اخلاص، تقوی و تواضع باشیم و از غرور بپرهیزیم . 6 – سعی کنیم در عمل کردن به اخلاق نیکو، سیر صعودی داشته باشیم که این بهترین ابزار برای جلب شاگردان سالهای قبل است . 7 – از فضل فروشی، خود بزرگ‏بینی، خود کم‏بینی و آزرده شدن از نقد و ایراد دیگران بشدت پرهیز کنیم . 8 – اشتباهات خود را توجیه نکنیم و ضمن اعتراف به آنها در رفع آنها بکوشیم . 9 – از تعصب بی‏جا اجتناب ورزیده و شهامت در گفتن کلمه «نمی‏دانم‏» را در خود تقویت کنیم . 10 – اگر در جلسه درس متوجه اشتباه خود شدیم، تا کودکان و نوجوانان متفرق نشده‏اند، آن اشتباه را برطرف کنیم . 11 – از یکدندگی، لجبازی، جدال و ستیزه‏جوئی بشدت پرهیز کنیم و با هیچ‏کدام از شاگردان کینه و خصومتی نداشته باشیم . 12 – از عیب‏جویی، تهمت زدن و توهین به شاگردان بپرهیزیم و ضمن مؤدبانه صدا کردن آنها، از پرخاشگری و انتقام‏جوئی پرهیز کنیم . 13 – به وعده‏هایی که در کلاس می‏دهیم وفا کنیم، بخصوص اگر وعده هدیه و جایزه باشد . 14 – به کودکان و نوجوانان طعنه نزنیم، زیرا آنها افراد حساسی هستند و ممکن است‏سخت آزرده شوند . وقار مربی
امام علی‏علیه السلام: «وقار الحلم زینه العلم; (5) متانت‏بردباری زیور دانش است .» از آنجا که رفتار مربی نشانگر شخصیت اوست و کودکان و نوجوانان دائما تحت تاثیر رفتارهای باطنی و ظاهری مربیان می‏باشند، شایسته است: 1 – طوری رفتار کنید که شاگردان احساس مسئولیت کنند . 2 – چیزی را به طرف شاگردان پرتاب نکنید . 3 – ابزار، وسایل و چیزهای دیگر را با خشونت از شاگردان نگیرید . 4 – داشتن «تیک‏» و عادات نامطلوب مانند بازی کردن با دکمه لباس یا موی‏سر و صورت زیبنده یک مربی نیست، سعی کنید آنها را از خود دور کنید . 5 – آراستگی ظاهر را رعایت کنید و اموری از قبیل شانه کردن موها، تمیز بودن لباسها، پاره نبودن لباسها و جورابها، واکس زدن کفشها و نظیف بودن بدن را فراموش نکنید . 6 – از بوی خوش – در صورتی که مفسده‏ای ایجاد نکند – استفاده کنید . 7 – یقه و دکمه‏های خود را پیش از تدریس در آینه ببینید . 8 – با چیزهایی که ممکن است تمرکز حواس دانش آموزان را از بین ببرد بازی نکنید; مانند بازی با گچ، تخته، خودکار، تسبیح، عمامه، عینک، بینی، گوش و . . . 9 – اگر گچ یا ماژیک از دست‏شما روی زمین افتاد، آن را بردارید . 10 – در صورت امکان، گاهی برای اشراف بیشتر بر کلاس و تنوع در حرکات، چند قدمی در بین شاگردان راه بروید . 11 – شاگردان را زیاد به خاطر تنبیه پای تخته سیاه نگه ندارید . 12 – اگر جراحت‏یا بیماری ظاهری دارید، در ابتدای درس درباره آن توضیح دهید تا ذهن شاگردان را در طول تدریس به خود مشغول نکند . 13 – برخی از شاگردان دارای نقص بدنی یا روانی هستند، از این رو حال آنان را رعایت کنید . 14 – ضمن جلوگیری از سوء استفاده شاگردان برای بیرون رفتن از کلاس اجازه دهید . تواضع
پیامبر اکرم‏صلی الله علیه وآله: «من تواضع لله رفعه الله و من تکبر وضعه الله; (6) هر کس برای خدا فروتنی کند، خداوند او را بالا می‏برد و هر کس تکبر کند، خداوند او را پست گرداند .» بزرگی و عظمت مربی ثمره تواضع و خلوص اوست، از اینرو: 1 – هرگز کودکان و نوجوانان را خدمت کار خود ندانید . 2 – طوری سخت‏گیری نکنید که مجبور شوید آن را کاهش دهید . 3 – به شاگردان خود اجازه سخن گفتن و سؤال کردن بدهید . 4 – سخن شاگردان خود را بی‏مورد قطع نکنید . 5 – انتظار نداشته باشید که شاگردان از شما اطاعت کورکورانه داشته باشند . 6 – با کودکان و نوجوانان برخوردی متواضعانه و مناسب داشته باشید . 7 – تجربیات تدریسی خود را در اختیار دوستان خود قرار دهید . 8 – اوقات استراحت و زنگ تفریح دانش‏آموزان را نگیرید . 9 – تا آنجا که امکان دارد شاگردان را از کلاس محروم نکنید . 10 – کودکان و نوجوانان را طوری هدایت کنید که خودشان اعمال و کردارشان را کنترل نمایند . 11 – بیش از اندازه در کار شاگردان دخالت نکنید . 12 – به حرف شاگردان خود گوش دهید و حتی به تذکرات آنان توجه کنید . 13 – برای کودکان و نوجوانان کلمه «ساکت‏» ، «هیس‏» و مانند آن را زیاد بکار نبرید . 14 – از شاگردان خود نخواهید که همواره سکوت باشند و هیچ حرفی نزنند و هیچ حرکتی از خود نشان ندهند . رعایت‏شخصیت‏شاگردان
رسول اکرم‏صلی الله علیه وآله: «لیس منا من لم یرحم صغیرنا و لم یوقر کبیرنا; (7) کسیکه به کوکان ما رحم نکند و بزرگسالان ما را احترام نگذارد از ما نیست .» یکی از اصول تربیتی اسلام احترام به شخصیت و کرامت انسانی افراد است . پیامبر اسلام‏صلی الله علیه وآله به همه مؤمنین اعم از کودکان و بزرگسالان، زنان و مردان و روستائیان و غیر آنان، شخصیت می‏داد و به آنها احترام می‏گذاشت، پس: 1 – رعایت‏حقوق دیگران بویژه معلمان و مدرسان دیگر فراموش نشود . 2 – به شخصیت افراد احترام گذاشته و از تحقیر آنان پرهیز شود . 3 – بین کودکان و نوجوانان رقابت مثبت و سالم ایجاد شود . 4 – به همه شاگردان بطور یکسان نگاه شود . این قاعده فقط در موارد ضروری قابل استثناء است . 5 – از تمسخر و دادن لقب زشت‏به شاگردان پرهیز شود . 6 – شاگردان را بموقع تشویق و بین آنان تبعیض اعمال نگردد . 7 – از گفتن کلمات و جملات رکیک و خارج از ادب و نزاکت پرهیز کنیم . 8 – در صورت امکان از نمره یا امتیاز شاگرد کم نکنیم . نکات ویژه
امروزه دنیای کفر و استکبار جهانی بودجه زیادی برای بد جلوه دادن دین در ذهن کودکان و نوجوانان هزینه می‏کند و بطور مرموز با نوشتن کتاب، مقاله و فیلم و نمایشنامه با نام دین، دین را می‏کوبد . مربی باید بداند چگونه می‏تواند جوانی را که بین دو راهی مانده و می‏خواهد اسلام را بشناسد و با سرچشمه زلال اسلام رابطه برقرار کند، جذب نماید . پس: 1 – سعی کنید برای تدریس، شروع خوب، گیرا و جذابی داشته باشید . 2 – در تدریس خود به این آمار توجه داشته باشید که گفته‏اند: 75% یادگیری از طریق چشم و 13% از طریق گوش و 12% از طریق بقیه حواس انجام می‏گیرد . 3 – گاهی می‏توانیم با صلوات یا طرح سؤال یا لحظاتی سکوت به کلاس تمرکز بدهیم، این روش از چند بار گچ روی تخته یا میز زدن بهتر است . 4 – برای پاسخگویی به سؤالات، جوابهای قانع کننده‏ای داشته باشید و پاسخ سؤالات را با کلماتی مانند «ظاهرا» ، «فکر می‏کنم‏» ، «تقریبا» و «احتیاطا» ندهید . 5 – هرگز مطالب مشکوک و ظنی را بصورت قطعی بیان نکنید و درباره مطالبی که نسبت‏به آن آگاهی ندارید، سخنی نگویید . 6 – برگه یادداشت رئوس مطالب را همیشه در جای خاصی مانند کیف یا جیب و یا لای دفتر و کتاب قرار دهید . 7 – حتما پس از پایان یافتن درس لحظاتی درنگ و تامل کنید، شاید شاگردان سؤال و یا کاری داشته باشند . 8 – اگر سؤالی مطرح می‏کنید در نهایت آن را بی‏جواب نگذارید . 9 – در موارد اختیاری، موضوع درس را براساس نیاز و علاقه شاگردان انتخاب کنید . 10 – در هنگام سؤال کردن، از جاهای مختلف کلاس درس را بپرسید و این کار را از یک جای بخصوص انجام ندهید . 11 – مدرک و ماخد مطالب را صحیح و دقیق ذکر کنید . 12 – اگر جواب سؤالی را به بعد موکول می‏کنید آن را یادداشت نمایید و جوابش را در جلسات بعد بدهید . 13 – گاهی یک مکث کوتاه و نگاه به اطراف کلاس جهت جلب توجه شاگردان ضروری است . شیوه استفاده از تخته
قال علی‏علیه السلام: «کتاب المرء معیار فضله و مسبار نبله; (8) نوشتار هر کس معیار فرزانگی و میزان فرهیختگی اوست .» در استفاده از تخته، هنگام تدریس، باید نکاتی را مورد توجه قرار داد . بایسته است نکات زیر مورد توجه قرار گیرد . 1 – سعی کنید در تدریس از «تخته سیاه‏» یا «وایت‏برد» استفاده کنید تا شاگردان درس را بهتر بفهمند . 2 – ابزار و امکانات تدریس مانند: گچ، ماژیک، تخته پاک کن و . . . را پیش از درس فراهم آورید . 3 – فقط مطالب مهم و ضروری را روی تخته بنویسید و سعی کنید مطالب نوشته شده روی تخته را کمتر پاک کنید . 4 – از قسمت‏بالا و سمت راست تخته شروع به نوشتن کنید، منظم بنویسید و از تمام تخته استفاده کنید . 5 – بسم الله در ابتدای هر کار، رمز عشق به خدا، توکل بر او، استمداد از او و وابستگی به اوست، پس هنگام استفاده از تخته، نوشتن «بسم الله الرحمن الرحیم‏» را فراموش نکنید . 6 – هنگام نوشتن روی تخته، جلوی مطالب نایستید . 7 – وقتی روی تخته مطلبی می‏نویسید، هم زمان آن را بخوانید تا همه بشنوند . 8 – موقع نوشتن روی تخته، به شاگردان پشت نکنید، بلکه نیم رخ بایستید و بنویسید . 9 – سعی کنید هنگام نوشتن، لباسها و سر و صورت خود را گچی و یا رنگی نکنید . 10 – تخته را از بالا به پایین پاک کنید و با انگشت و دست و مانند آن پاک نکنید . 11 – اگر شاگردان شما مطالب روی تخته را در دفترهای خود نوشته‏اند، در پایان درس تخته را پاک کنید تا برای استاد بعدی آماده باشد . بیان و شیوه انتقال مطالب
یکی از نکات بسیار مهم در کلاسداری، نحوه بیان مطالب و شیوه انتقال آن به مخاطبان است . به کارگیری نکات زیر، مربیان محترم را در انتقال بهتر مطالب یاری خواهد داد . 1 – استفاده از کلمات و جملات زیبا را فراموش نکنید; مثلا به جای «کور» کلمه «نابینا» و یا «روشندل‏» را به کار برید . 2 – کلمات و جملات را رسا و روان بیان کنید و در حد مقدور صدا و لهجه خاص و محلی نداشته باشید . 3 – از خطی زیبا و یا حداقل خط خوانا همراه با بیانی صحیح و زیبا برخوردار باشید . 4 – مختصر و مفید بگوئید و گفتار خود را به شهوت کلام معروف نکنید . 5 – تکیه کلام مانند به اصطلاح، به قول معروف، عرض کنم به حضور شما و . . . نداشته باشید . 6 – طوری تدریس کنید که شاگردان با استعداد بپسندند و شاگردان کم استعداد بفهمند . 7 – طوری سخن بگویید و تدریس کنید که کودکان و نوجوانان به وجد آیند و در آنان نشاط ایجاد شود . 8 – گاهی مطالب خود را در قالبهای هنری; مانند طراحی و . . . تدریس کنید . 9 – متناسب و هماهنگ با موضوع، سر و دست‏خود را حرکت دهید و حالت آن موضوع را به خود بگیرید . 10 – سعی کنید مطالب را هنگام تدریس بیشتر و بهتر مجسم کنید . 11 – اگر صدای شما گرفته است، در رفع آن بکوشید . استفاده از قرص گیاهی آلتادین پیشنهاد می‏شود . 12 – درس را پیش از تدریس تمرین کنید . برای این کار می‏توانید از فرصت طی مسیر از منزل تا محل درس استفاده کنید . 13 – در صورتی که خستگی را در چهره شاگردان خود احساس کردید، در کلاسهای اختیاری از ادامه تدریس خودداری ورزید . 14 – در انتقال مطالب ذوق و سلیقه داشته باشید و شناسائی ذوق و سلیقه و استعداد کودکان و نوجوانان را فراموش نکنید . حفظ تعادل
در اسلام به میانه‏روی و اعتدال بسیار سفارش شده است . یکی از مواردی که باید در آن میانه روی و اعتدال رعایت‏شود، مسئله محبت و توجه به شاگردان در کلاس است . پس به موارد زیر توجه کنید: 1 – در کلاسداری با کودکان و نوجوانان، نه آنقدر محبت کنید که شاگردان لوس و خودخواه تربیت‏شوند و نه آن قدر بی‏مهری کنید که از اطراف شما بگریزند . 2 – بیش از اندازه از شاگرد تمجید و تعریف نکنید، زیرا ممکن است موجب غرور او و یا حسادت شاگردان دیگر شود . 3 – گاهی می‏توانید با نگاه کردن به شاگرد ناراحتی خود را نشان دهید و نیازی به تنبیه بیشتر نیست . 4 – گاهی برای تشویق شاگردان، هدایا و جوایزی را در نظر بگیرید، البته تشویق باید متناسب و به اندازه باشد . 5 – اقتدار مربی در کلاس مهمتر از سکوت شاگردان است . 6 – در موارد لزوم قاطعیت داشته باشید . 7 – استعدادها و تواناییهای مثبت‏شاگردان را جلو شاگردان دیگر مطرح کنید و برای از بین بردن رفتارهای ناپسند آنها تلاش کنید . 8 – رفتار غلط شاگردان ممکن است معلول بیماریهای بدنی باشد، پس به این نکته توجه داشته باشید . 9 – پیش از تنبیه، علل کردارهای منفی شاگردان را بررسی کنید . 10 – به شاگردان ضعیف اعتماد به نفس ببخشید و آنان را به درس خواندن ترغیب کنید . 11 – پیش از آغاز تدریس، با پرسش از مسئولین مربوطه، شناختی اجمالی از وضعیت و موقعیت و سطح معلومات شاگردان بدست آورید . نظم و رعایت زمان
اما علی‏علیه السلام: «اوصیکما و جمیع ولدی واهلی و من بلغه کتابی بتقوی الله و نظم امرکم; (9) شما و همه فرزندان و کسانم و هر که را نوشته‏ام به او رسد به تقوای الهی و نظم داشتن در کارتان سفارش می‏کنم .» از نظر روان‏شناسی گفته‏اند که یک شاگرد در حدود 20 تا 25 دقیقه می‏تواند روی یک موضوع خاص تمرکز کافی داشته باشد . پس: 1 – در غیر موارد ضروری بیش از 40 دقیقه تدریس نکنید . 2 – درس خود را با توجه به تعداد جلسات و زمان پیش‏بینی شده زمان‏بندی کنید تا در پایان دوره کم یا زیاد نیاورید . 3 – برای در نظر داشتن وقت، به همراه خود ساعت داشته باشید . 4 – وقتی خودتان در اواخر درس اعلام می‏کنید که وقت درس تمام شده است، دیگر آن را ادامه ندهید، مگر اینکه با مشورت و موافقت‏خود شاگردان باشد . 5 – سعی کنید ساعت تدریس را تغییر ندهید . 6 – از تدریس در ایامی که تمایل کمتری در شاگردان برای درس وجود دارد، جز در موارد ضروری خودداری کنید . 7 – بی‏نظمی استاد، شاگردان را نیز بی‏نظم می‏کند . به این نکته کاملا توجه کنید . 8 – وقت کلاس را به مطالب بیهوده و کم فایده نگذرانید و از وقت‏بیشترین استفاده را ببرید . 9 – سعی کنید هم خودتان منضبط باشید و هم در کلاس انضباط برقرار کنید . مکان تدریس
امام حسن‏علیه السلام: «من ادام الاختلاف الی المسجد اصاب احدی ثمان: آیه محکمه و اخا مستفادا و علما مستطرفا; . . . (10) ; کسیکه به مسجد رفت و آمد داشته باشد به یکی از نعمتهای هشتگانه دسترسی پیدا خواهد کرد . الف – نشانه‏های استوار و محکم [در امور دینی خود] ; ب – دوستان سودمند; ج – معلومات و دانش تازه و شگفت‏انگیز; . . . .» فضای تدریس یکی از مهمترین اموری است که مربی باید در هنگام تدریس به آن توجه داشته باشد، پس: 1 – تا آنجا که ممکن است از فضای معنوی مسجد جهت مکان تدریس استفاده کنیم . 2 – عوامل عدم تمرکز حواس مثل پوسترهای جذاب را به کلاس راه ندهیم . 3 – محل کلاس در جایی انتخاب شود که مورد سوء استفاده عده‏ای خاص قرار نگیرد . 4 – در صورت امکان سعی شود شاگردان خودشان جای خود را در کلاس تعیین کنند . 5 – تلاش شود بین محیط درس، محیط خانه و اجتماع ارتباط برقرار گردد . 6 – در صورت امکان، مکان تدریس نزدیک به محل سکونت‏شاگردان انتخاب شود . 7 – مساحت کلاس متناسب با تعداد افراد شرکت کننده باشد; نه کمتر و نه بیشتر . 8 – مکان تدریس (کلاس) دارای نور و روشنایی مناسب باشد; نه کم، نه زیاد و آزار دهنده . 9 – کلاس در جایی آرام برگزار شود و از شلوغی، محل تجمع افراد، محل تفریح مردم و جاهای پر سر و صدا دور باشد . 10 – اگر بیرون از کلاس اتفاقی افتاد در صورت امکان آن را با درس و مطالب خود ارتباط دهید تا ذهن شاگردان را به خود مشغول نکند . 11 – در صورت امکان، شاگردان پشت‏به درب کلاس باشند; زیرا اگر درب در مقابل دانش‏آموزان باشد، با ورود هر فرد به کلاس تمرکز دانش‏آموزان از بین می‏رود . 12 – مکان تدریس دارای «تخته گچی‏» و یا «وایت‏برد» باشد . 13 – در ابتدای شروع کلاس، به کسانی که دیر به کلاس می‏آیند، بطور غیرمستقیم تذکر داده شود . 14 – ناهماهنگیهای موجود بین خود و مسئولین مسجد در مورد محل اجرای کلاس را طوری برای کودکان و نوجوانان مطرح نکنید که باعث دلسردی آنان شود . خصوصیات فردی
امام علی‏علیه السلام: «لاتفعل ما یضع قدرک; (11) کاری که مقام تو را پست می‏گرداند انجام نده .» خصوصیات فردی مربی به ویژه در موارد حساسی مثل کلاس مورد نظر مخاطبان می‏باشد، پس: 1 – سعی کنید شخصیت علمی و اجتماعی خود را پیش شاگردان سبک نکنید . 2 – در موارد لزوم با برخی از دانش آموزان در مورد خصوصیات فردی خود صحبت‏خصوصی داشته باشید . 3 – مواظب باشید که کودکان و نوجوانان، شما را دست نیندازند و بازیچه آنان قرار نگیرید . 4 – وقتی کاری را از شاگردان می‏خواهید آن را پیگیری کنید تا حتما انجام شود . 5 – نام خانوادگی خود را به شاگردان بگویید . 6 – توجه کنید مقررات خشک و افراطی را در کلاس وضع نکنید . 7 – تدریس نیازمند تقویت جسمانی است، آن را فراموش نکنید و بین هر دو جلسه تدریس چیزی بخورید و یا بنوشید تا به خاطر ضعف دچار مشکل نشوید . 8 – در برخوردها و عکس‏العملها انعطاف داشته باشید . 9 – نسبت‏به کوششها و فعالیتهای شاگردان بی‏توجه و بی‏تفاوت نباشید . 10 – تلاش کنید تا در غیر موارد ضروری درس خود را با استاد دیگری عوض نکنید و در بین درس استاد عوض نشود . 11 – در تدریس از گروه‏گرایی و خطبازی خودداری کنید . 12 – کودکان و نوجوانان رفتار مربی را زیر ذره‏بین قرار می‏دهند . مواظب باشید کردار و رفتار منفی از خود نشان ندهید . 13 – کاری کنید که شاگردان خصوصیات مثبت‏شما را در خود به وجود آورند . خصوصیات اجتماعی
امام علی‏علیه السلام: «لاتقسروا اولادکم علی ادابکم فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم; (12) آداب و رسوم خودتان را بر فرزندانتان تحمیل نکنید; زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‏اند .» تجربیات آموزشی و تحقیقات روانشناختی نشان می‏دهد که یادگیری به صورت دسته‏جمعی و غیرانفرادی معمولا سهل‏تر و بهتر صورت می‏پذیرد . بدین جهت و نیز به دلائل دیگری، برای آموزش افراد، آنها را در یک مکان جمع کرده و آموزش می‏دهند . آموزش در یک اجتماع مستلزم رعایت نکاتی است که در ذیل به بعضی از نکات قابل توجه برای مربیان اشاره می‏شود . 1 – از خصوصیات اجتماعی و خانوادگی شاگردان بی‏اطلاع نباشید . 2 – اگر تعیین و بیان مقررات و قوانین ضروری باشد، این کار را با همکاری شاگردان انجام دهید . 3 – تلاش کنید با مدیر، سرپرست، مسئول، معاون و همکاران دیگر در محیط آموزشی هماهنگی داشته باشید . 4 – مقررات محیط آموزشی را رعایت کنید و به آنها احترام بگذارید . 5 – کارها و فعالیتهای مربوط به کلاس را بین شاگردان تقسیم کنید و به آنان مسئولیت دهید . 6 – شاگردان را جز در موارد ضروری، آن هم به مدت کم، از خود طرد نکنید . 7 – در بعضی از موارد، شاگردان از مربی خود تقلید می‏کنند، پس آهسته آهسته به تقلید آنان جهت دهید . 8 – شاگردان را در کلاس نه آزاد آزاد بگذارید و نه آنان را کاملا محدود کنید . 9 – تنبیه و محروم نمودن تمام افراد به خاطر رفتار بد یک فرد یا یک گروه کوچک کار عاقلانه‏ای نیست . 10 – پشت‏سر دیگران سخنی نگویید تا پشت‏سر شما سخنها نگویند . 11 – آداب اجتماعی را در برخوردها رعایت کنید . شاگردان
امام سجادعلیه السلام: «حق الصغیر رحمته فی تعلیمه و العفو عنه و الستر علیه والرفق به والمعونه له; (13) حق کودک، مهربانی به او در آموزش و گذشت از خطای وی و عیب‏پوشی و همراهی و یاری اوست .» شاگردان شما امانتهای الهی هستند که برای پرورش و شکوفائی استعدادهایشان در اختیار شما گذاشته شده‏اند، از اینرو: 1 – شاگردان را به راه و کاری که در پیش دارند متوجه سازید . 2 – در شاگردان خود شناخت، بینش، پشتکار، صبر و حوصله را زمینه‏سازی کنید و آن را افزایش دهید . 3 – همیشه رغبت و ذوق شاگردان را زنده نگه دارید . 4 – درس را مرحله به مرحله و موضوع به موضوع تدریس کنید . 5 – سعی کنید مصادیق و نمونه‏هایی که در درس مطرح می‏کنید، برای شاگردان قابل مشاهده و درک باشد . 6 – مطلبی را که کودکان و نوجوانان با سعی و تلاش خود بدست می‏آورند از آن خود می‏دانند و با علاقه و بدون مقاومت آن را می‏پذیرند . پس سعی کنید آنها را در فراگیری دانش، به پژوهش وادارید . 7 – سن و معلومات و شرایط فردی شاگردان را در نظر داشته باشید . 8 – اگر از شاگردان سؤالی می‏کنید، تا آنجا که امکان دارد اجازه دهید خود شاگردان جواب بدهند . 9 – به شاگردان فرصت کافی برای پاسخ دادن به سؤالات بدهید . 10 – سؤال خود را طوری طرح کنید که فکر شاگردان را به کار اندازد و آنها را در حل مسئله کمک کند، نه اینکه فقط نادانی آنها را ظاهر سازد . 11 – در پاسخ به سؤالات نوبت‏شاگردان را رعایت کنید . 12 – در هنگام سؤال کردن، درس را از جاهای مختلف و افراد متفاوت کلاس بپرسید نه از افراد خاص و مکان معینی در کلاس . 13 – زمینه سؤال کردن را در کودکان و نوجوانان فراهم آورید و آنان را امر به سکوت نکنید . 14 – گاهی شاگردان سؤال شاگرد دیگر را متوجه نمی‏شوند، پیش از پاسخ گفتن به آن سؤال، یکبار دیگر خودتان آن را تکرار کنید . پی‏نوشت‏ها: 1) غرر الحکم، ص 255 . 2) غرر الحکم، ص 444 . 3) رساله حقوق امام سجادعلیه السلام . 4) آل عمران/159 . 5) غرر الحکم/10073 . 6) بحارالانوار، ج 16، ص 265 . 7) همان، ج 72، ص 137 . 8) معجم الفاظ غرر الحکم، ص‏960 . 9) نهج البلاغه، نامه 47 . 10) بحار الانوار، ج 75، ص 108 . 11) غرر الحکم، ص 619 . 12) تحف العقول، ص 263 . 13) همان، ص 270 .