کتاب«تهذیب الاحکام»تالیف شیخ الطائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسی-در گذشته به سال 460 ه.ق-است. علامه حلی درباره وی گفته است:«شیخ الطائفه و زعیم و پیشوای شیعه دانشمندی عالیقدر و بلند مرتبت و مورد اعتماد و راستگو بوده که در علم اخبار،رجال،فقه،اصول،کلام،ادب و جمیع فضائل انسانی سر آمد روزگار خویش به شمار میرفته است.وی در همه فنون اسلامی دستبه تالیف زده و به تهذیب عقاید و اصول و فروع پرداخته و از جهت علمی و عملی جامع کمالات نفسانی بوده است». شیخ الطائفه در ماه رمضان سال 385 ه.ق به دنیا آمد و به سال 408 ه.ق به بغداد رفت و خلیفه عباسی عبد الله بن قادر،ملقب به«القائم بامر الله»کرسی علم کلام را دراختیار وی نهاد.سپس شیخ در سال 448 ه.ق به نجف اشرف هجرت کرد و فعالیت علمی را در آنجا از نو زنده کرد و رونق بخشید و از آن پس نجف به صورت حوزه علمیه بزرگ شیعه در آمد که تا به امروز همچنان پابرجاست. شیخ طوسی-خدایش رحمت کناد-همچنان در نجف بود تا در شب 22 محرم سال 460 ه.ق چشم از جهان فرو بست و در آن ایام تعداد شاگردان شیعی وی به سیصد تن میرسید و تعداد شاگردان سنی مذهبش نیز بسیار بود.
تالیفات شیخ طوسیشیخ طوسی بیش از پنجاه کتاب تالیف کرده است که پارهای از آنها عبارتند از:1-کتاب«مسائل الخلاف».2-کتاب«التبیان فی تفسیر القرآن».3-کتاب«المبسوط فی الفقه».4-کتاب«الرجال»یا«الابواب».5-کتاب«الفهرست».6-کتاب«التهذیب».علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب«الذریعه»،ج 4،ص 504 به توصیف کتاب«التهذیب»پرداخته و گفته است: «این کتاب یکی از کتابهای چهارگانه و مجموعههای کهن است که از زمان تالیف آن تا به امروز ماخذ و مرجع دانشمندان شیعین بوده است.شیخ الطائفه این کتاب را از اصول صحیح و قابل اعتماد نزد علمای پیشین و نیز از کتابهایی اتخاذ کرده و به رشته تحریر در آورده است که خود آنها را از هنگام ورود به بغداد در سال 408 ه.ق تا زمان هجرت به نجف در سال 448 ه.ق در اختیار داشته است». این کتاب شرحی استبر رساله«المقنعه»تالیفاستادش شیخ محمد بن محمد بن نعمان،معروف به شیخ مفید در گذشته به سال 413 ه.ق که در زمینه فقه نگاشته شده است (1) . محدث بحرانی گفته است (2) :«ابواب کتاب«التهذیب»را شمردهام،93 باب بوده و 12590 حدیث داشته است».نسخههای خطی این کتاب فراوان است و شیخ آقا-بزرگ تهرانی در کتاب«الذریعه»گفته است (3) : «جزء اول کتاب در تبریز و به خط مؤلف آن شیخ الطائفه یافت میشود و این نسخه که خط شیخ بهائی نیز بر روی آن به چشم میخورد،در کتابخانه سید میرزا محمد حسین بن علی اصغر شیخ الاسلام طباطبایی-در گذشته به سال 1292 ه.ق-وجود دارد و هم اکنون در اختیار نوادگان وی میباشد».شیخ عز الدین بن عبد الصمد عاملی نسخهای از آن را در سال 949 ه.ق به خط خویش نوشته و در پایان آن چنین نگاشته است: «من نسخه دست نویس خود را با نسخه اصلی کتاب که به خط مؤلف کتاب،شیخ طوسی است، مقابله و تصحیح نمودهام». این کتاب تا کنون چندین بار به چاپ رسیده است که یکبار در سال 1318 ه.ق و بار دیگر در سال 1378 ه.ق در ده مجلد در نجف اشرف به زیور طبع آراسته شده است.علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی شرح احوال و آثار شیخ طوسی را مفصلا به عنوان مقدمهای بر تفسیر«التبیان»شیخ-طوسی به رشته تحریر در آورده که به سال 1381 ه.ق در نجف اشرف به چاپ رسیده است و همین مقدمه نیز با عنوان«حیاه الشیخ الطوسی»به طور مستقل چاپ شده است. پینوشتها1- جمله«رحم المفید»طبق حساب جمل با عدد 413 یعنی سال وفات شیخ برابر است.2- کتاب«لؤلؤه البحرین»،ص 396،چاپ نجف اشرف،عراق.3- کتاب«الذریعه الی تصانیف الشیعه»،ج 4،ص 504.ماخذ حدیث از دیدگاه شیعه صفحه 37علامه محمد حسین جلالی