شیعه و تعریف آن

شیعه در لغت به معنای یاران و پیروان, اتباع و اعوان آمده است. در کتب لغت اصل آن را از مشایعت به معنای مطاوعت و متابعت دانسته اند, بدین معنی که هرگاه فرد یا گروهی در مورد متابعت از فردی نماید شیعه او هستند. کلمه شیعه, در زبان عربی مفرد بوده ولی در فارسی هرگاه مورد استفاده قرار می گیرد از آن جمع اراده می شود و معمولاً وقتی مفرد اراده شود. شیعی می گویند (1). جمع این کلمه در عربی شیع و اشیاع است (2).
درقرآن کریم کلمه شیعه به همین مفهوم بکار گرفته شده است مثلاً آنجا که می فرماید… ان من شیعته لابراهیم (3)(از کسانی که راه او (نوح) را دنبال کردند ابراهیم بود.) یا… هذا من شیعته و هذا من عدوه (4).
اما در مفهوم خاص آن شیعه به پیروان و یاران علی (ع) گفته می شود که پس از پیامبر اکرم (ص) به امامت او روی آوردند, چرا که, اعتقاد داشتند پیامبر (ص) در دوران حیات خویش به نص جلی یا خفی بر امامت او صحه گذارده و او را به جانشینی خود برگزیده است. البته در ارتباط با این مدعا به غیر از استناد به احادیث نبوی آیات قرآنی را که در شاءن علی (ع) نازل شده دلیل میآورند.
ابن خلدون در مقدمه می گوید, ((شیعه در لغت به معنی یاران و پیروان است و در عرف فقیهان و منکلمان خلف و سلف بر پیروان و اتباع علی و پسران او (رض) اطلاق می شود)) (5) شهرستان در ملل و نحل, شیعه را اینگونه تعریف می کند, ((آن طایفه که علی (ع) را متابعت کرده به امامت و خلافت او قائلند به نص جلی یا خفی و آنکه امامت به اولاد آن حضرت منساق شود و به غیر ایشان نرسد)) (6).
برخی شیعه را فکری عربی دانسته اند که منشاء آن تمایل به خاندان بنی هاشم و تنفر از طایفه ی بنی امیه می باشد و معتقدند که این مذهب بعدها بدست ایرانیان و موالی که از ظلم بنی امیه و عمال آنها رنج می بردند توسعه یافت و در واقع محصول نوعی تبانی بین دو همدرد یعنی موالیان رنجدیده و هاشمیان ستمکشیده است(7)! از نظر این گروه از محققین, شیعه ریشه در قومیت عربی و اختلافات قبیله ای دارد. بعضی نیز منشاء این مذهب را افکار و تعلیمات یهود دانسته و منشاء شیعیگری را به فردی بنام ((عبدالله بن سبا)) می رسانند. در واقع برای شیعه منشاء و مبدئی غیر اسلامی قائلند هر چند بطلان این دعاوی واضح تر از آنست که نیاز به توضیح داشته باشد, لیکن اشاره به این نقطه نظرها به این دلیل که نحوه نگرش مورخین مخالف شیعه و مستشرقین را نسبت به شیعه نشان می دهد و طبیعتاً در ارزیابی های آنها دخالت دارد, ضروری بنظر می رسد.
از جمله این مستشرقین و اسلام شناسان! پطروشفسکی است که در جهت اثبات و به کرسی نشاندن مبانی فکری و عقیدتی اش معتقد است که موالی (عمدتاً ایرانیان) جهت کسب حقوق مساوی با اعراب به حمایت از شیعیان پرداخته و شیعیان نیز آنان را در جهت حصول به این مقصود یاری می دادند(8). معنی این سخن این است که شیعه مبنائی اقتصادی دارد و دلیل گسترش آن مسائل اقتصادی و تضادهای طبقاتی است. باید پرسید, در حالی که براساس تعالیم اسلام همه مسلمین برابرند و امتیازشان تنها به تقوی است چه لزومی داشت که مسلمین ایرانی برای کسب منافع مادی جذب اکثریت حاکم نشده و اقلیت محروم را برگزیدند؟! درست است که مذهب شیعه در طی تاریخ همواره مذهبی ظل ستیز و حامی رنجدیدگان بوده است, لیکن کمتر محقق نصفی وجود دارد که با شناختی اجمالی نسبت به اصول اعتقادی شیعه, مواضع و اصول اعتقادی شیعه را متاءثر از شرائط اقتصادی بداند. مبانی عقیدتی شیعه در زمان ائمه معصومین تدوین شده و بی تردید مهمترین اصل مطروحه برای آنان, حاکمیت اسلام و ذیل کلمه ی شیعه.مکتب وحی در جامعه بوده است .——————————————————————————–
1- دائرهالمعارف فارسی, دکتر غلامحسین مصاحب.
2- الرائد, جبران مقصود, بیروت, 1964, ص 903.
3- سوره صافات آیه 83.
4- سوره قصص آیه 15.
5- مقدمه ابن خلدون ج 1 ص 376.
6- ملل و نحل شهرستانی ج 1 ص یو _7 گلذزیهر, العقیده و الشریعه ص 205.
8- پطروشفسکی, اسلام در ایران, ص 54.