پرسش و پاسخ در خصوص امام زمان

چرا به هنگام شنیدن نام قائم(عج) لازم است برخیزیم؟
مردن با عشق ولی عصر(عج)
آیا در زمان غیبت ذکر نام امام زمان(عج) به‏طور صریح جایز است؟
آیا مهدویت شخصیه است یا نوعیه؟
آیا انقلاب اسلامی نموداری از ظهور امام زمان(عج) است؟
امام زمان(عج) چه وقت ظهور می‏کند؟
نشانه‏های ظهور امام زمان(عج) کدامند و چگونه باید آنها را شناخت؟
آیا ممکن است انسانی قرن‏ها زنده بماند؟
امامان(ع) چگونه از اعمال ما با خبر می‏شوند؟
چگونگی دریافت علم و آگاه شدن بر کردار مردم
آثار تربیتی آگاهی امام(ع) از اعمال مردم
تأثیر دعا در فرج امام زمان(عج) چه اندازه است؟
چرا به هنگام شنیدن نام قائم(عج) لازم است برخیزیم؟هنگامی که «دعبل خزاعی» اشعار خود را در محضر امام هشتم(ع) خواند، چون از بقیه اللَّه و قیام شکوه‏مند آن حضرت یاد کرد، امام رضا(ع) از جای برخاست و دست مبارکش را بر سر نهاد و در برابر نام حضرت ولی عصر(عج) تواضع نمود و برای فرجش دعا کرد.(1) از امام صادق(ع) سؤال شد که چرا به هنگام شنیدن نام «قائم» لازم است برخیزیم؟ فرمود:
برای آن حضرت غیبت طولانی است و این لقب یاد آور دولت حقه آن حضرت و ابراز تأسف بر غربت اوست. و لذا آن حضرت از شدّت محبت و مرحمتی که به دوستانش دارد، به هر کسی که حضرتش را با این لقب یاد کند، نگاه محبت‏آمیز می‏کند. از تجلیل و تعظیم آن حضرت است که هر بنده خاضعی در مقابل صاحب (عصر) خود، هنگامی که مولای بزرگوارش به سوی او بنگرد از جای برخیزد، پس باید برخیزد و تعجیل در امر فرج مولایش را از خداوند منان مسئلت بنماید.(2)مردن با عشق ولی عصر(عج)شهید محراب آیه اللَّه دستغیب نقل می‏کند:
یکی از رفقا نقل می‏کرد برادرش پنجاه سال قبل جوان هیجده ساله‏ای بود که زیارت جامعه و دوازده امام خواجه نصیرالدین را از حفظ بود. بالأخره مریض می‏شود، در حال احتضار زیارت جامعه و خواجه نصیرالدین را می‏خواند، عجیب این است که می‏گفت او دو ماه در بستر بود، به واسطه بیماری مانند اسکلتی شده بود، نمی‏توانست حرکت کند، همین‏طور افتاده بود، در نهایت ضعف ساعت آخر عمرش وقتی دوازده امام خواجه نصیر را خواند تا به اسم حضرت مهدی رسید از بستر تمام قامت بلند شد، بدنی که باید این دست و آن دستش کنند نمی‏دانم که این چه عشقی است که مرده را زنده‏می‏کند، تا اسم آقا را می‏برد بلند می‏شود تمام قامت، بعد هم یک دفعه برای ادب خودش را می‏اندازد در آستانه در اتاق و می‏گوید: آقا خوش آمدید و بعد از دنیا می‏رود، آیا عاشق امام زمانِ(عج) خود هستیم؟!(3)آیا در زمان غیبت ذکر نام امام زمان(عج) به‏طور صریح جایز است؟در بعضی از روایت وارد شده که نباید صریحاً اسم امام زمان(عج) برده شود، بلکه باید بگوییم (م ح م د). در روایتی آمده است: «لا یَحِلُّ لَکُمْ ذِکْرُهُ بِاِسْمِهِ».(4) بنابر این، ذکر نام حضرت مباح نیست. بعضی از اعاظم و علمای دین مستقلاً در این موضوع کتاب نوشته‏اند.(5) شیخ حر عاملی در این مسأله کتاب مستقلی تألیف کرده است.(6)
شیخ صدوق که متخصص و استاد جمع روایات درباره امام زمان(عج) است، در کمال الدین می‏فرماید:
وَالَّذی أذْهَبُ إلَیْه ما رُویَ فیَ النَّهیِ مِنَ الْتَسْمِیهِ؛ آن چه من بدان مایل شده‏ام روایاتی است که در آنها از تسمیه نهی شده است.
معتقدان به این رأی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طبرسی، سید اسماعیل عقیلی مؤلف کتاب کفایهالموحدین، میرداماد، علامه مجلسی و محدث نوری، هر کدام به‏گونه‏ای حکم به حرمت داده و آن را به زمان یا شرایط خاصی مقید کرده‏اند.(7)
اما قول دیگری نیز حاکم است و آن این که هیچ یک از مراجع عظام تقلید، ذکر نام امام زمان(عج) را حرام نمی‏دانند، زیرا روایاتی را که در این خصوص صادر شده، ناظر به زمان تقیّه می‏دانند و استدلال می‏کنند که در روایات مربوط به امام زمان(عج) بیان شده که نام آن حضرت، نام پیامبر(ص) و کنیه‏اش، کنیه پیامبر(ص) است. وقتی کنیه پیامبر(ص) درباره ایشان صراحتاً و علناً مطرح بود نام پیامبر نیز علناً در مورد ایشان به کار گرفته می‏شد و این زمینه‏ای می‏شد تا دشمنان حضرت مهدی(عج) را شناسایی کرده و جان ایشان در خطر جدّی قرار گیرد. البته این مربوط به زمان تقیّه و خطر بوده است.
استنباط فقهای ما این است که این روایات ناظر به زمان تقیّه است؛ یعنی زمانی که خلفای عباسی با شدّت هر چه تمام‏تر از همه احتمالات و اخبار برای ردیابی امام زمان(عج) استفاده می‏کردند تا آن حضرت را به شهادت برسانند. اما الآن که آن تقیّه وجود ندارد، آن حرکت هم منتفی است. بنابراین،ذکر نام امام زمان(عج): «حرمت مادامی» دارد، یعنی مادامی که تقیّه حاکم بوده ذکر نام صریح امام(ع) حرام بوده، اما وقتی تقیّه مرتفع شد، حرمت هم مرتفع می‏شود.
در این میان، بعضی از بزرگان بین دو قول مطرح در این مسئله جمع کرده و گفته‏اند: به استناد بعضی از روایات ذکر نام صریح حضرت در ملأ عام و محافل و مجالس جایز نیست، اما در غیر این موارد، بیان نام امام زمان(عج) اشکال ندارد.(8)آیا مهدویت شخصیه است یا نوعیه؟بر اساس عقیده مبرهن شیعه، مهدویت شخصیه است؛ یعنی مهدی(عج) فردی است که موعود ملت‏ها و امت‏هاست و ابعاد و ویژگی‏های ایشان نیز مشخص است. خانواده پدر و مادر، محل تولد، محل غایب شدن، نشانه‏های ظهور و حتی خصوصیات جسمی و در یک کلام، همه ابعاد و ویژگی‏های ایشان ذکر شده است؛ بنابر این، فقط یک مهدی را قبول داریم. لیکن بعضی از صوفیه و عرفا قائل به مهدویت نوعیه بوده و عقیده دارند که در هر عصر و دوره‏ای باید یک مهدی وجود داشته باشد که ویژگی‏ها و خواص مهدویت و هادویت را داشته باشد و می‏گویند هیچ عصری خالی از یک مهدی هادی نیست و ضرورتی هم ندارد که مشخص شود از نسل چه کسی است و چه خصایصی دارد.(9)آیا انقلاب اسلامی نموداری از ظهور امام زمان(عج) است؟هنگامی که ولی عصر(عج) ظاهر می‏شوند مسلماً در یک نقطه متمرکز می‏شوند و در آنِ واحد در کشورها و مناطق دیگر حضور ندارند، بلکه برای آن‏جا والی و حاکم معین می‏کنند، همان‏گونه که امیرالمؤمنین(ع) در دوران خلافت خود مالک اشتر را به ولایت مصر، ابن عباس را به ولایت بصره و بزرگان دیگر از اصحاب برجسته را به حکومت دیگر بلاد تعیین کردند. امام‏زمان(عج) نیز برای مناطق اسلامی حاکم معین می‏کنند. بدین دلیل ما امروز با این که مدعی پیاده کردن تمام احکام زمان حکومت ولی عصر(عج) نیستیم، اما خود را مرحله‏ای از ظهور به معنای تدریجی آن می‏دانیم؛ یعنی حاکمیت تدریجی اسلام و احکام نورانی آن بخش و رشحه‏ای از ظهور امر حضرت حجت است، هر چند هنوز ظهور شخص ایشان واقع نشده است.(10)امام زمان(عج) چه وقت ظهور می‏کند؟اکنون که دنیا پر از جور و ستم شده، پس چرا امام زمان(عج) بنا به مفاد روایت معروف و مشهور یَمْلَأُ الْأرْض قِسْطاً وَ عَدلاً بَعْدَ ما مُلِئَتْ ظُلمَاً وَ جَوراً(11) ظهور نمی‏کند؟
اولاً، چه کسی گفته دنیا پر از ستم و ظلم است و اصولاً تشخیص این که دنیا پر از ظلم و ستم شده یا خیر با چه کسی است؟
ثانیاً، بعضی از محققان می‏گویند: مراد از مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً پر شدن دنیا از ظلم و جور نیست، بلکه سیطره و چیرگی ظلم و ستم است، به‏گونه‏ای که گریزی از آن نباشد.
ثالثاً، به تعبیر علمی، هیچ‏گونه علیّتی بین پر شدن دنیا از ظلم و جور و یا سیطره ظلم و جور بر دنیا و ظهور امام‏زمان(عج) وجود ندارد که بگوییم بلافاصله و آناً امام زمان(عج) باید در این شرایط ظهور کند. اصولاً مقدار این فاصله و اندازه آن مشخص نشده است، پس باید این شبهه از اذهان بیرون آید که با پر شدن دنیا از ظلم و ستم باید حتماً امام زمان(عج) ظهور کند، زیرا امکان آن وجود دارد که مدت زمان و فاصله ظهور بنا به حکمت‏ها و مصالحی به درازا بکشد و این نباید برای کسی جای نگرانی و افسردگی به‏بارآورد.
در مورد گسترش فساد و زیاد شدن گناهان سه نکته قابل توجه است:
الف) مطلق این امور نشانه ظهور به حساب نمی‏آید و چنین نیست که هر زمان فساد گسترش یافت و گناهان زیاد شد، حضرت ظهور کند.
ب) جهان قبل از ظهور حضرت مملوّ از گناهان بسیار زیاد شده و ظلم و ستم و فساد به‏طور چشم گیر و فوق العاده‏ای افزایش می‏یابد، با این همه، اثبات چنین واقعیتی به معنای عدم وجود طاعت و بندگی و عدالت در جای جای زمین نیست.
ج) وجود چنین نشانه‏ای هرگز از مسئولیت منتظران برای مبارزه با ظلم و از بین بردن ریشه گناهان نمی‏کاهد، اگر چه به موفقیت چندانی در این زمینه دست نیابند.نشانه‏های ظهور امام زمان(عج) کدامند و چگونه باید آنها را شناخت؟نشانه‏های ظهور، تقسیم بندی‏های گوناگونی دارد:نشانه‏های عمومی:که ممکن است طی چندین سال تحقق یابند، مانند کثرت گناهان.نشانه‏های سال ظهور:که در آخرین سال غیبت و با فاصله کمی به زمان ظهور به وقوع می‏پیوندد، مانند خروج سفیانی.نشانه‏های روز ظهور:که پیش از ظهور یا هم زمان با آن در دنیا رخ می‏دهد مانند فریادی از آسمان.نشانه‏هایی در اجتماع:مانند زیادی فتنه‏ها و ظاهر شدن قحطی.نشانه‏هایی در طبیعت:مانند کم شدن چشم گیر برداشت از زراعت‏ها.نشانه‏هایی در آسمان:مانند خسوف و کسوف مکرر و فراوان در یک‏سال، به ویژه در ماه رمضان.نشانه‏های یقینی:مراد نشانه‏ها و علاماتی است که در روایات متعدد بر آن تأکید شده است، مانند قیام سفیانی (مردی به نام عثمان بن عنبسه) و صیحه آسمانی.نشانه‏های احتمالی:نشانه‏هایی است که تنها در اندکی از روایات آمده یا تصریح به غیر حتمی بودن آنها شده است، مانند آتشی در آسمان، فرو رفتن بغداد و بصره در زمین.نشانه‏های متشابه:نشانه‏هایی که مراد از آنها و کیفیّت آنها روشن نیست و تأویل‏های مختلف و اشکال گوناگونی می‏تواند داشته باشد، مانند خروج دجّال.نشانه‏های روشن:نشانه‏هایی که کیفیت خاصی دارند و تأویل بردار نیستند، مانند آن که فریادی از آسمان در آستانه قیام امام زمان(عج) به نام حضرت مهدی(عج) ظهور ایشان را تصریح و اعلان می‏نماید.نشانه‏هایی در تلقی از شریعت:مانند این که کارهای خیر از منکرات شمرده می‏شوند و کارهای زشت و منکرات به عنوان کار خیر و معروف اقبال می‏شوند.نشانه‏هایی در برخی سرزمین‏ها:مانند این که «کوفه» از مؤمنان خالی می‏ماند و «قم» به عنوان معدن علم و فضیلت به شمار می‏آید.نشانه‏هایی در تکوین:مانند طلوع خورشید از مغرب.نشانه‏های تحقق یافته در گذشته‏های دور:مانند از بین رفتن حکومت بنی‏عباس.نشانه‏های تحقق یافته در گذشته‏ای نزدیک:مانند قیام مردی از قم.نشانه‏های تکرار شده در تاریخ:مانند شیوع طاعون.نشانه‏های تحقق‏نیافته:مانند خروج یمانی (در دعوت به ولایت اهل بیت) و سفیانی (در مبارزه با تشیع) و سید خراسانی (با پرچم‏هایی به طرفداری از حق).
اکمال الدین صدوق از امام صادق(ع) چنین نقل کرده است: پنج چیز قبل از قیام قائم(ع) به وقوع می‏پیوندد: قیام یمانی، خروج سفیانی، ندای آسمانی، فرورفتن لشکری در بیداء (سرزمینی بین مدینه و مکه) و کشته شدن نفس زکیه (محمدبن الحسن). بین کشته شدن نفس زکیه و قیام قائم آل محمد(عج) تنها پانزده شب فاصله است.
در ینابیع الموده (ص 427) از حضرت علی(ع) نقل شده که فرمود:
اندکی پیش از قیام قائم ما سفیانی قیام خواهد کرد و به اندازه دوره بارداری زنان، «یعنی نه ماه» فرمانروایی خواهد کرد. سپاه او رو به مدینه پیش‏می‏روند، وقتی که به منطقه بیداء می‏رسند زمین آنان را به کام خویش فرومی‏برد.(12)آیا ممکن است انسانی قرن‏ها زنده بماند؟طول عمر برای انسان از نظر منطق و دانش امری ممکن است، علم نیز تلاش می‏کند تدریجاً این امکان نظری را به امکان عملی تبدیل سازد. وقتی از نظر منطق و علم، امکان وقوع عمر طولانی ثابت شد و معلوم گشت که دانش بشری در راه تبدیل امکان نظری به امکان عملی است،(13) دیگر جایی برای استبعاد تحقق این مسئله برای شخص امام زمان(عج) باقی نمی‏ماند، جز این اعجاب که چگونه حضرت مهدی(عج) توانسته بر علم پیشی گیرد و قبل از این که دست علم به سطح این تحوّل، یعنی امکان فعلی برسد، آن حضرت توانسته باشد امکان نظری را به امکان علمی تغییر دهد؟! این همانند کسی است که در کشف داروی بیماری صرع و سرطان بر علم پیشی گرفته باشد.(14)
در تاریخ تنها دو تن مأمور پاکسازی تمدن انسان از تباهی و فساد شدند و هر دو عمری چند برابر عمر معمولی ما داشته‏اند: یکی نوح پیامبر و دیگری که نقش خود را در آینده بشر ایفا می‏کند، حضرت مهدی(عج) است. چرا ما نوح را که حداقل نزدیک به هزار سال زندگی کرد می‏پذیریم، ولی مهدی(عج) را نمی‏پذیریم؟
اگر ما این نظر علمی را که ناتوانی و پیری نتیجه نبرد و کشمکش با عوامل مشخص خارجی است، بپذیریم، معنایش این است که از جنبه نظری امکان آن وجود دارد که اگر بافت‏های تشکیل دهنده جسم انسان را از عوامل مؤثر دور نگه داریم، حیات او طولانی می‏شود و در نهایت، بر پدیده پیری فایق می‏آید و اگر نظریه دیگری را که می‏گوید پیری قانونی طبیعی برای سلول‏ها و بافت‏های زنده است بپذیریم، به این نتیجه می‏رسیم که آنها تخم نیستی را با خود حمل می‏کنند و آن‏گاه که به مرحله ناتوانی و پیری رسند، می‏میرند. حتی در صورت پذیرش این نظریه نیز معنایش این نیست که این قانون طبیعی انعطاف‏پذیر نیست، بلکه این قانون بر فرض ثبوت، قانونی انعطاف پذیر خواهد بود، زیرا دانشمندان در آزمایشگاه‏های علمی خود مشاهده کرده‏اند و ما نیز در زندگی خود می‏بینیم که پیری پدیده‏ای فیزیولوژی است و وابسته به زمان نیست، گاهی زود فرا می‏رسد و گاهی نیز با فاصله زمانی بیشتری آشکارمی‏شود. گاهی فردی بسیار مسن است، ولی نشانه‏ای از پیری بر تن ندارد. به این موضوع پزشکان هم اعتراف دارند. دانشمندان از انعطاف پذیری این قانون بهره برده و عمر برخی حیوانات را صدها برابر از عمر طبیعی‏شان بیشترکرده‏اند.
البته برای هر خداپرستی این که کلیه امور هستی به دست خداست و او می‏تواند در هستی و قوانین آن تصرف کرده و آن چه را به مصلحت است، محقق نماید امری بدیهی است، همان‏گونه که حضرت آدم(ع) را از خاک بی‏جان (بدون پدر و مادر) و حضرت عیسی(ع) را از مادر و بدون پدر خلق‏کرد و به حضرت نوح(ع) و حضرت خضر(ع) عمر طولانی داد و ماه را بدون آن که در کائنات خللی پیش آید دو نیمه کرد و به حالت اوّل بازگرداند، هم‏چنین می‏تواند مهدی موعود(عج) را نیز سال‏ها جوان و سالم نگه دارد.امامان(ع) چگونه از اعمال ما با خبر می‏شوند؟بهترین راه برای شناخت این امور مراجعه به احادیث و فرموده‏های امامان معصوم(ع) است.
الف) امام زمان(عج) در توقیعی خطاب به شیعیان فرمود:
فَإنَّا نُحیطُ عِلْمَاً بِأنْبائِکُمْ وَ لا یَعْزُبُ عَنَّا شَی‏ءٌ مِنْ أخْبارِکُمْ؛(15)
ما بر اوضاع و احوال شما کاملاً آگاهیم و هیچ یک از اخبار شما بر ما پوشیده نمی‏ماند.
ب) امام صادق(ع) درباره قول خدای عزّوجل که فرمود:
(اِعْمَلُوا فَسَیَریَ اللّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤمِنُونَ)؛(16)
عمل کنید که خدا و پیامبر و مؤمنین کردار شما را می‏بینند.
فرمود: مؤمنین همان ائمه هستند.(17)
ج) عبدالله بن ابان که در نزد امام رضا(ع) منزلتی داشت گوید: به امام(ع) عرض کردم: برای من و خانواده‏ام به درگاه خدا دعا فرمایید. امام فرمود: مگر من دعا نمی‏کنم؟ به خدا سوگند که همانا اعمال شما در هر شب و روز بر من عرضه می‏شود.
عبدالله گوید: حضرت که متوجه شد من این مطلب را بزرگ و باور نکردنی شمرده‏ام فرمود:
مگر کتاب خدا را نخوانده‏ای؟
(وَ قُل اِعْمَلُوا فَسَیَریَ اللّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤمِنُونَ)؛
مراد از مؤمن به خدا سوگند علی ابن ابی طالب(ع) است.(18)چگونگی دریافت علم و آگاه شدن بر کردار مردماز امام کاظم(ع) در این باره روایت شده است که:
علم به سه صورت به ما می‏رسد: یکی اخبار گذشته که پیامبر(ص) برای ما تفسیر و تبیین کرده، دیگر اخبار آینده که در مصحفی نزد ما نوشته شده و سوم اخبار پدید شونده و فعلی که، از راه الهام در دل و تأثیر در گوش به ما می‏رسد (که هر روز به ویژه شب‏های جمعه و قدر حاصل می‏آید) و آن بهترین دانش ماست (زیرا از اسرار امامت است) و پیامبری بعد از پیامبر ما نیست.(19)آثار تربیتی آگاهی امام(ع) از اعمال مردمامام زمان(عج) واسطه فیض و رحمت الهی بین خدا و بندگان است. جای تردید نیست که آن بزرگوار از کردار همه بندگان نیکوکار و بدکار آگاه می‏شود، خصوصاً این که به مسلمانان و شیعیان توجه خاص دارد و هم چون پیامبر(ص) هرگاه کار نیکی را از آنان ببیند، خدا را سپاس می‏گوید و بر هر کار بدی برایشان استغفار می‏کند.(20)
نکته اساسی بُعد تربیتی خاصی است که توجه به آن امت پیامبر(ص) و پیروان معصومان(ع) را به نوعی مراقبت همیشگی نسبت به کردار خویش وامی‏دارد. به راستی اگر بدانیم در هر هفته یک‏بار یا دوبار، بلکه در هر روز، کارنامه هر یک از ما را به حضور مقدس ولی عصر(عج) عرضه می‏دارند، چه‏تأثیری جز تلاش در راه اصلاح نفس و بهسازی اعمال ما می‏تواند داشته‏باشد؟
تذکر امام صادق(ع) را به عنوان حُسن ختام این بخش می‏آوریم:
إنَّ أعْمالَ أُمَّهِ مُحَمَّدٍ(ص) تُعْرَضُ عَلی رَسُولِ اللّهِ کُلَّ خَمیسٍ فَلْیَسْتَحْی أحَدُکُمْ مِنْ رَسُولِ اللّهِ أنْ یَعْرِضَ عَلَیْهِ الْقَبیحَ؛(21)
کردار امت محمد(ص) هر پنجشنبه بر او عرضه می‏گردد، پس هر یک از شما باید از پیامبر خدا(ص) حیا کند که مبادا کارهای زشت خویش را به او عرضه‏بدارد.تأثیر دعا در فرج امام زمان(عج) چه اندازه است؟اگر قرار باشد غیبت امام زمان(عج) به دلیل حکمت‏های خاص الهی باشد، دعا کردن ما برای فرج چه خاصیتی دارد؟
1. اساساً غیبت امام زمان(عج) بر اساس اسباب و حکمت هایی صورت گرفته است که اگر چه به برخی آنها در روایات مختلف تصریح شده، اما دانستن همه آنها در دوران غیبت آن بزرگوار، ممکن نیست. امام صادق(ع) می‏فرماید:
اِنَّ وَجْهَ الْحِکْمَهِ فی‏ ذلِکَ لا یَنْکَشِفُ إلاّ بَعْدِ ظُهُورِهِ؛
حکمت غیبت امام زمان(عج) روشن نمی‏شود، مگر بعد از ظهور آن حضرت.
بنابر این، ممکن است یکی از حکمت‏های غیبت دچار ساختن انسان‏ها به بلا و مشکلاتی باشد که باعث روی آوردن آنها به خدا و دعا کردن برای فرج است. چنان‏که در قرآن آمده است:
ما انسان‏ها را به شداید و سختی‏های روزگار مبتلا می‏سازیم، باشد که به‏درگاه ما تضرع و زاری نمایند و به دعا روی آورند.(22)
بر این اساس، دعا برای فرج نه تنها منافاتی با حکمت‏های الهی ندارد، بلکه خود می‏تواند از زمره همین حکمت‏ها به شمار آید.
2. دعا برای فرج امام زمان(عج) وظیفه و تکلیفی است که در عصر غیبت در روایات بسیاری بر آن تأکید شده است. پیامبر اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) بر چنین دعایی امر فرموده‏اند، حضرت ولی عصر(عج) نیز نه تنها شیعیان خود را به دعا کردن برای تعجیل فرج فرمان داده، بلکه کثرت دعا را از آنان خواسته‏اند.(23)
3. در برخی روایات، دعا برای فرج وسیله‏ای برای نجات از هلاکت به شمار آمده است. امام حسن عسکری(ع) می‏فرماید:
به خدا، فرزندم مهدی را غیبتی است که در آن هیچ کس از هلاکت نجات‏نمی‏یابد، مگر کسی که خدای (عزوجل) او را بر اعتقاد نسبت به امامتش ثابت قدم بدارد و او را در دعا برای تعجیل فرجش توفیق عنایت‏فرماید.(24)
در پایان باید گفت: وقتی که انتظار فرج والاترین نوع عبادت به شمار می‏آید، دعا برای فرج نیز زیباترین جلوه انتظار به حساب می‏آید و اصل دعا گرامی‏ترین و محبوب‏ترین چیزها در نزد خداست و تأثیر آن در تغییر دادن تقدیر است. چنان‏که در روایات پیامبر اکرم(ص) آمده است:
أکْثِر مِنَ الدُّعاء فَإنَّ الدُعاءَ یَردّ الْقَضاءَ؛(25)
زیاد دعا کن، زیرا دعا قضای الهی را باز می‏گرداند.1. التستری، قاموس الرجال، ح 4، ص 290.
2. منتخب الاثر، ص 506.
3. به نقل از: رضا عبداللهی، در انتظار خورشید، ص 122.
4. کافی، ج 1، ص 332، روایت از امام حسن عسکری(ع).
5. شیخ آقا بزرگ تهرانی (1389 – 1393)، الذریعه الی تصانیف الشیعه.
6. محمد بن الحسن الحر العاملی (متوفای 1104 ق) کتابی به نام کشف التعمیه فی حکم التسمیه نوشته که درواقع، جواب رساله میرداماد است و در آن جواز تسمیه را اثبات کرده است.
7. ر. ک: محدث نوری مکیال المکارم و نجم الثاقب.
8. شیخ مفید، ارشاد، ج 2، ص 342 – 343؛ محدث نوری، النجم الثاقب، ص 58؛ شیخ صدوق؛ اعتقادات، ص‏95-93.
9. سید علی شفیعی، موعود، شماره 10.
10. همان.
11.اکمال الدین و اتمام النعمه، ج 1، ص 280، ح 27 و مصادر فراوان دیگر. عن النبی(ص) (لولم یبق من الدّنیا إلّا یوم لطول الله ذلک الیوم حتّی یأتی رجل من عترتی اسمه اسمی یملأ الأرض قسطاً و عدلاً کما مُلئت ظلماً».
12. کلیه روایات فوق و نشانه‏های ذکر شده از کتاب منتخب الاثر که مشتمل بر ده‏ها کتاب معتبر شیعه و سنی است، گزینش شده است. ص 424 – 426.
13. اصولاً امکان علمی در جایی است که گرچه فعلاً با وسایل امروزی احکام انجام آن نیست، ولی از نظر علم و راهکارهای پویایی علمی، مشکلی از جهت امکان وقوع آن با وسایل خاص در موقعیت مناسب وجود ندارد؛ مثلاً صعود به کره زهره از نظر علمی ممکن است، گرچه از نظر عملی فعلاً ممکن نشده است.
14. سید محمد باقر صدر، گفتگو درباره امام مهدی(عج).
15. طبرسی، الاحتجاج، ج 3، ص 497.
16. توبه (9) آیه 105.
17. کافی، ج 1، ص 318.
18. همان، ج 1، ص 319.
19. همان، ص 393.
20. بحارالانوار، ج 17، ص 150، به نقل از: موعود، شماره 4.
21. بحارالانوار، ج 17، ص 150، ح 5.
22. انعام (6) آیه 42.
23. أکثروا الدعا بتعجیل الفرج. (شیخ صدوق، اکمال الدین واتمام النعمه، ج 2، ص 485).
24. شیخ صدوق، اکمال الدین و اتمام النعمه، ج 2، ص 384.
25. نهج الفصاحه، ص 84، ح 446.سپیده امید ، سید حسین اسحاقی ، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و ‎سیما