غیبت امام زمان از نگاه معصومان شیعه

غیبت از نگاه معصومان(ع)پیامبر عزیز اسلام(ص) فرمود:
طوبی‏ لِمَن لَقِیهُ، و طوبی‏ لِمَن أحَبَّهُ، و طوبی‏ لِمَن قالَ بِهِ؛(15)
خوشا به حال کسی که مهدی(عج) را دیدار کند، خوشا به حال کسی که او را دوست داشته باشد و خوشا به حال کسی که قائل به امامت وی باشد.
هم‏چنین فرمودند:
اَلمَهدیُّ طاووسُ أهلِ الجَنَّهِ؛(16) مهدی(عج) طاووس بهشتیان است.
و نیز فرمودند:
یَخرُجُ أناسٌ مِنَ الْمَشرِقِ فَیُوَطَّؤُونَ لِلْمَهْدِیِّ سُلطانَهُ؛(17)
مردمی از مشرق زمین قیام می‏کنند و زمینه حکومت مهدی(عج) را فراهم‏می‏سازند.امام علی(ع)همه امامان از سویدای دل، آرزوی دیدار آن خورشید جهان افروز را داشتند و هر کدام به نوعی از عشق درونی پرده برداشتند. اصبغ بن نباته گوید:
روزی محضر مقدس امیرمؤمنان شرفیاب شدم، دیدم در دریای فکر غوطه‏ور است و با انگشت مبارکش بر زمین می‏زند. عرض کردم: ای امیرمؤمنان! چه‏شده، شما را اندیشناک می‏بینم؟ با انگشت مبارکتان بر زمین می‏زنید، مگر به آب و گل علاقه‏مند شده‏اید؟ فرمود: نه، هرگز. به خدا سوگند حتی یک روز هم به این خاک و گل علاقه‏مند نشدم، ولی داشتم فکر می‏کردم درباره مولودی که از نسل من به دنیا خواهد آمد. او یازدهمین فرزند من است، او همان مهدی است که زمین را پر از عدل و داد کند، آن‏چنان‏که پر از جور و ستم شده است. برای او دوران غیبت هست. در آن ایام اقوامی از راه حق منحرف می‏شوند و اقوام دیگری به راه راست هدایت می‏گردند.(18)امام حسن(ع)امام حسن مجتبی(ع) پس از تشریح حکومت شکوهمند آن حضرت، می‏فرماید:
خوشا به حال آنان که روزگار همایونش را درک کنند و از اوامرش اطاعت‏نمایند.(19)امام حسین(ع)سالار شهیدان حضرت حسین(ع) که همواره به یاد منتقم خون خود و خون دیگر مظلومان در راستای تاریخ بوده و به هنگام ترسیم قیام جهانی، آن حضرت از او به عنوان «اَلْمُوتُوُر بِأبیه» تعبیر می‏کرد که به معنای صاحب خون و انتقام گیرنده است.(20)امام زین العابدین(ع)امام سجاد(ع) در خطبه معروف خود در مجلس یزید، ویژگی‏های خاندان عصمت و طهارت(ع) را برمی‏شمارد و می‏فرماید:
خداوند به ما علم، حلم، سخاوت، شجاعت و محبت در دل مؤمنان عطا کرده، رسول خدا از ماست، وصی او از ماست، سرور شهیدان حمزه سیدالشهدا ازماست. جعفر طیار و دو سبط امت از ماست و آن مهدی که دجّال را می‏کشد از ماست.(21)امام محمدباقر(ع)امام باقر(ع) در مقام ابراز اشتیاق به دیدار آن حضرت می‏فرماید:
و یا طُوبی‏ مَن أدرکَه؛ خوشا به حال آن که او را درک کند.(22)
امام خطاب به «امّ هانی» می‏فرماید:
فَإن اَدْرَکتَ زمانَهُ قَرّتْ عَیْنُکِ؛ اگر زمان او را درک کنی دیدگانت روشن‏می‏گردد.(23)امام صادق(ع)لَوْ اَدرَکتُهُ لَخَدمْته أیّام حَیاتی؛ اگر من زمان او را درک می‏کردم همه عمر دامن خدمت به کمر می‏بستم.(24)
این تعبیر بسیار بلندی است که از طرفی حاکی از عظمت فوق‏العاده حضرت بقیه اللَّه (ارواحنا فداه) است و از سوی دیگر، بیان گر نهایت عشق و علاقه امام صادق(ع) به ششمین فرزند دل بند خویش است.امام کاظم(ع)امام کاظم(ع) درباره غیبت امام عصر(عج) خطاب به برادر بزرگوارش علی بن جعفر می‏فرماید:
إنّما هِی مِحنَه مِنَ اللّه عزّوجل اِمْتَحَن بِها خَلقَهُ؛(25)
آن یک آزمون الهی است که خداوند متعال بندگانش را به این وسیله آزموده است.امام رضا(ع)ایشان از برپایی ترازوی عدل آن حضرت یاد کرده و می‏فرماید:
فَإذا خَرَجَ أشْرَقَتِ الأرضُ بنورِرَبّها وَوَضَعَ میزانَ الْعَدلِ بَینَ النّاسِ فَلایَظْلِمُ أحَدٌ أحَداً؛(26)
هنگامی که حضرت مهدی(عج) ظهورکندزمین به نور پروردگارش روشن‏می‏شود و ترازوی عدالت را در میان مردم می‏گذارد و هیچ کس به دیگری ستم نمی‏کند.امام جواد(ع)حضرت جواد(ع) در چهارسالگی به شدّت در غم و اندوه غوطه‏ور شده، پدربزرگوارش از سبب همّ و غمش می‏پرسد. از مصیبت‏های اهل بیت و انتقام آن در عصر ظهور یاد می‏کند.(27) آن وجود نازنین می‏فرماید:
فَإذا دَخَلَ الْمَدینَهَ أخْرَجَ اللّاتَ و العُزّی فَأَحْرَقَهُما؛
چون وارد مدینه منوّره بشود، آن دو بت پلید قریش را از خاک بیرون می‏آورد و می‏سوزاند.(28)امام هادی(ع)امام هادی(ع) در زندان سامرا به یاد یوسف زهرا(س) می‏فرماید:
روز سه شنبه به رسول خدا اختصاص دارد… روز پنج شنبه به پسرم حسن (امام حسن عسکری(ع)) و روز جمعه به فرزند پسرم (حضرت مهدی«عج»)(29)امام حسن عسکری(ع)امام حسن عسکری(ع) نیز در دومین روز ولادت خورشید پنهان که حکیمه خاتون گهواره را خالی دید و پرسید: سرور و مولایم چه شد؟ فرمود:
یا عَمَّه استودَعْناه الّذی استودَعْت أمّ موسی؛(30) عمه جان! او را به خداوندی سپردیم که مادر حضرت موسی(ع) فرزندش را به او سپرد.امام مهدی(عج)امام زمان(عج) که همواره از طولانی شدن دوران غیبت در سوز و گداز است و فرمان دعا برای تعجیل در امر فرج صادر می‏کند، در توقیع شریف می‏فرماید:
وَ أکثِروا الدُّعاءَ بِتَعْجیلِ الْفَرَجِ؛ فَإنَّ ذلِکَ فَرَجُکُم؛(31)
برای تعجیل در امر فرج فراوان دعا کنید که فرج شما نیز در آن است.ای منتظران! گنج نهان می‏آید
آرامش جان عاشقان می‏آید
بر بام سحر، طلایه داران ظهور
گفتند که صاحب الزّمان می‏آید(32)دیدار در زمان غیبتملاقات با حضرت در زمان غیبت به عنوان یک رزق معنوی با عنایت و توجه ایشان صورت می‏گیرد و صالحان، اولیا و وابستگان می‏توانند دیده به دیدار ایشان بگشایند، هرکسی به اندازه شایستگی خود به نوعی ایشان را می‏بیند. بعضی از مردم ممکن است ایشان را ببینند، اما نشناسند، دیگری می‏بیند و می‏شناسد، بعضی‏ها هم نمی‏توانند با چشم سر ببینند، باید چشم‏هایشان را روی هم بگذارند تا بتوانند تمثال ایشان را نظاره کنند. بعضی ممکن است ایشان را ببینند، اما فقط حس می‏کنند که این شخص از اهل بیت است و نفهمند که خود آقاست، گاهی افراد بسیار معمولی و ساده محضر امام را درک می‏کنند، باید لیاقت حضور داشت. می‏گویند اویس قرنی هرگز پیغمبر را ندید، اما چهره حضرت را به خوبی توصیف می‏کرد.
اما روایتی که می‏گوید مدعیان ملاقات را تکذیب کنید به نظر می‏رسد که منظور ترتیب اثر ندادن است نه دروغ، هیچ وقت نمی‏توانیم منکر ارتباط افرادی مانند سیدبحرالعلوم با امام شویم. روایت به این معناست که شما ترتیب اثر ندهید، اگر راست باشد فضیلتی است برای ملاقات کننده و اگر دروغ باشد وقتی شما اعتنا نکرده باشید، مفسده‏ای به‏بارنمی‏آورد، چرا که می‏بینیم و می‏دانیم بسیاری از کسانی که معتقد و علاقه‏مند به امام بودند از این مسأله سوء استفاده‏ها کردند.
مرحوم حاج شیخ مرتضی حائری از قول پدرشان نقل می‏کنند که استاد ما مرحوم حاج سید محمدفشارکی در قضیه تنباکو بسیار به مرحوم میرزا فشارمی‏آورد؛ یعنی از ایشان می‏خواستند که هرچه زودتر فتوای تحریم را اعلام کنند. یک‏بار هم با کمال احترام از ایشان خواست که جدا از ارتباطاستاد و شاگرد، حرفشان را بی‏پرده بزنند، بعد می‏گویند: من فکر می‏کنم شما از ناصرالدین شاه می‏ترسید که اقدامی نمی‏کنید، چون قضیه تنباکو مدتی‏طول کشید. ظاهراً مرحوم میرزا در فکر هماهنگی با همه علمای بلاد بودند که یک وقت کسی خلاف نظر ایشان اقدامی نکند و فتوا نشکند. مرحوم‏میرزا به مرحوم فشارکی فرمودند: من از چیزی نمی‏ترسم، امامی‏خواستم با نظر مبارک امام عمل کنم، برای همین سه روز روزه گرفتم و امروز رفتم در سرداب سامرا و این را آوردم. حالا معلوم نیست که منظورشان این بود که فتوا به دست خط امام بوده، یا ایشان املا فرموده‏اند و میرزا نوشته است.(33)
یکی از راه‏های ارتباط با امام، مسأله محبت است. حضرت علی(ع) می‏فرماید:
مَن أحَبّنا فَلْیَعْمَل بِعَمَلِنا؛ کسی که ما را دوست دارد باید چون ما عمل نماید.
ابتدا باید در راه و روش از امام پیروی کنیم و آن چه را که می‏فرماید مبنای کارهای روزمره خود قرار داده و با عمل نشان دهیم که از عاشقان و منتظران حقیقی او هستیم. پس از این که خود را اصلاح و از گناهان و پلیدی‏ها دوری گزیدیم، انتظار زیارت چهره زیبای حضرت دور از دسترش نیست.وظایف شیعیان در عصر غیبتیکی از وظایف شیعیان در عصر غیبت عمل به‏این فرموده امام زمان(ع) است:
وَ أمّا الحَوادِثُ الواقِعَهُ فَارجِعُوا فیها إلی رُواهِ أحادیثنا فَإنَّهُم حُجَّتی عَلَیْکُمْ وَ أنا حُجَّهُ اللّهِ عَلَیْهِم.(34)
در هر مسأله‏ای باید سراغ مراجع رفت، چرا که احترام به آنان، احترام به ولی عصر(ع) است. ایجاد ارتباط با نایبان حضرت و تکریم و احترام این بزرگان، موجب بخشودگی گناهان می‏شود، زیرا احترام به پیامبر(ص) و اهل‏بیت(ع) چنین ارمغانی را به همراه دارد. در سوره حجرات آمده است:
(إنَّ الذینَ یغضّون أصْواتهم عِنْد رَسُول الله أولئک الّذین امْتَحَن الله قُلُوبَهُم لِلتَّقوی لَهْم مَغْفِرهٌ و أجرٌ عَظیم)(35)؛
کسانی که پیش پیامبر خدا صدایشان را فرو می‏کشند، همان کسانی هستند که خدا دل‏هایشان را برای پرهیزگاری امتحان کرده است، آنان را آمرزش و پاداشی بزرگ است.
هرچند این آیه در مورد احترام به پیغمبر(ص) است، اما احترام به ائمه اطهار(ع) و مراجع هم به نوعی احترام و حرمت نهادن به پیامبر(ص) است. هرقدر که مراجعه به مراجع بیشتر باشد، در واقع، امام زمان(عج) مرکزیت و محوریت بیشتری در جامعه پیدا می‏کند.(36)
از سویی، احترام به مراجع – که امام(ع) آنان را نواب خود خوانده- زمینه‏ای است برای گردن نهادن در برابر حکومت مهدی(عج).
سرباز امام زمان بودن سنخیت می‏خواهد، سنخیت و هماهنگی با امام در عدالت، تقوا و… در این راستا هم باید تمرین عملی داشت و هم تمرین فکری، اما تمرین عملی، باید عوام و خواص به عدل عادت کنند وگرنه تحمل حکومت مهدی(عج) بر آنها سخت خواهد بود. مسلماً در زمان حضرت هر کسی در مکان و جایگاه شایسته خود می‏نشیند، همه باید این نوع آمادگی را پیدا کنند، یعنی خودشان را به عدل و قسط بیارایند. این که می‏بینیم امام راحل فقط یک خانه کوچک در قم داشتند، معلوم می‏شود که ایشان خودشان را برای ظهور آماده کرده بودند. مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری با این که مبالغ زیادی از وجوه شرعی در اختیار داشتند، اما همیشه با همان عبای پاره سر درس حاضر می‏شدند، این یعنی همان تمرین عملی.
اما تمرین فکری، خواندنِ زیارت نامه‏هایی، مانند «جامعه کبیره»، «دعای‏ندبه» و «عهدنامه» است.انتظار فرج یک تمرین فکری است. «أفضلُ أعمالِ أُمَّتی، انتظارُ الفَرَج مِن اللّه عزّوجلّ»، انتظار فرج باید همیشه شعار شیعه باشد؛ یعنی ماباید همواره یکدیگر را به انتظار و یادآوری فرج و ظهور امام دعوت کنیم. چرا پیشینیان ما روزهای جمعه با ادب و سلاح از شهر خارج می‏شدند. این یک کار نمادین و تمثیلی بود، برای این که یادشان نرود که فرج و ظهوری در راه است.(37)
از جمله تکالیف شیعیان در عصر غیبت تجدید عهد همه روزه به وحدانیت خدای رحمان، نبوت خاتم انبیا و ولایت ائمه هدی(ع) است. تجدید عهد، تازه کردن بیعت، ارائه عقاید حقه به پیشگاه خدا، رسول و ائمه(ع)، ستودن ایشان به پاکی و طهارت و درخواست پایداری و دوام عقاید از خداوند تعالی با کمال خضوع است. اگر انسان همواره خود را در محضر امام زمان(عج) ببیند، گرچه در ظاهر حضور امام نباشد، اما همیشه امام را دیده و او را متوجه امورات ظاهری و باطنی خود می‏داند. بنابراین، لازم است هرشب خدمت گزاری و جان نثاری خود را اعلام کند. در حقیقت، او مثل مأمور و مسافری است که مولایش دستورالعمل‏ها و تکالیف لازم را بدواعلام کرده و او هر روز باید مطابق آن عمل کند، اما چنان‏چه مطابق خیالات و رأی خود عمل کند، به خطرات بزرگ گرفتار می‏شود.پاورقی ها:15. بحارالانوار، ج 52، ص 309.
16. همان، ج 51، ص 105.
17. همان، ص 87.
18. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج 1، ص 289.
19. سلیمان کامل، یوم الخلاص، ص 374.
20. عیون اخبار الرضا(ع)، ج 1، ص 318.
21. شیخ عباس قمی، نفس المهموم، ص 285.
22. بحارالانوار، ج 51، ص 137.
23. کافی، ج 1، ص 276.
24. محمدابراهیم النعمانی، کتاب الغیبه، ص 245.
25. عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 360.
26. بحارالانوار، ج 52، ص 321.
27. البحرانی، حلیه الابرار فی فضائل محمد و آله الاطهار، ج 2، ص 598.
28. عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 383.
29. بحارالانوار، ج 51، ص 162.
30. شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ص 292.
31. بحارالانوار، ج 52، ص 30.
32. میرهاشم میری.
33. محمدعلی گرامی، موعود، شماره 4، ص 15.
34. بحارالانوار، ج 53، ص 181.
35. حجرات (49) آیه 3.
36. موعود، شماره سوم، ص 14.
37. همان.

سپیده امید ، سید حسین اسحاقی ، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما