علی بن مهزیار اهوازی

«ای علی خدا پاداش نیکو به تو دهد و در بهشت‏خود ساکن گرداند …» (فرازی از نامه امام جواد(ع) به علی بن مهزیار اهوازی) خوزستان عالم‏پرور خوزستان یکی از استان‏های کشور پهناور ماست که از دیرباز نقش بسزایی درگسترش و ترویج فرهنگ عمیق اسلامی داشته و در درون خود راویان و عالمان‏بزرگوار و گرانسنگ را پرورش داده است‏بزرگانی همچون: حسن بن سعید اهوازی، حسین بن سعید اهوازی، علی بن ابراهیم مهزیار اهوازی،محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی، علامه بزرگوار شیخ مرتضی انصاری، علامه حاج‏شیخ محمد تقی شوشتری و بسیاری دیگر از استوانه‏های علمی که هر کدام مانند چراغی‏راه را برای مشتاقان روشن می‏ساختند و عاشقان هدایت را به سرچشمه زلال رستگاری‏رهنمون بودند. در این میان شهر قدیمی اهواز که مرکز این استان است از ویژگی خاصی برخورداراست چنانچه ملاحظه شد جمعی از راویان ائمه اطهار(ع) در این شهر پرورش یافتند وکلمات حیاتبخش ائمه معصومین را از آنان می‏آموختند و به گوش عاشقان اهل بیت‏می‏رساندند و در مواقع لزوم سربازان علمی ائمه بودند و در مصاف با دشمنان اهل‏بیت‏با قلمشان قلب خصم را نشانه می‏رفتند و مذهب تشیع را از هجوم نامحرمان مصون‏می‏ساختند. از جمله آن بزرگواران راوی والامقام علی بن مهزیار اهوازی است که در میان مردم‏خوزستان شخصی شناخته شده و باارزش است در این نوشتار همت ما این است که مردم‏خوب کشورمان را با راوی دیگری از خیل راویان نور آشنا سازیم و قدمی هر چندناچیز در راستای احیای نام و جایگاه آن بزرگان در میان اقشار مختلف مردم‏برداشته باشیم. ستاره خوزستان علی بن مهزیار اهوازی از فقهاء و محدثان مشهور و بزرگ شیعه بودکه علاوه بر مقام علمی و فقهی از برجستگی‏های اخلاقی ارزنده‏ای نیز برخوردار بود. او در میان خانواده‏ای مسیحی دیده به جهان گشود و رشد و نمو یافت ولی چند سالی‏بیش از بهار عمر او نگذشته بود که بالطف خداوند متعال پدر او به دین اسلام مشرف‏شد و او نیز اسلام را دین خود قرار داد. در این زمینه‏رجال شناس معروف نجاشی درکتاب خویش اینگونه نگاشته است: علی بن مهزیار اهوازی کنیه‏اش ابوالحسن بود و از مردم دورق محسوب می‏شد و پدرش‏دارای دین مسیح بود و بعدها مسلمان شد و علی نیز در همان دوران کودکی به دین‏اسلام مشرف شد و خداوند بالطف خویش او را بصیر در دین نمود. وی از صحابی خاص حضرت رضا(ع) و حضرت امام جواد و امام هادی(ع) به شمار می‏رفت‏و در نزد این امامان هدایت دارای منزلتی بس عظیم بود. شرح حال این دانشمند بزرگ در منابع مهم رجالی بیان شده و همانگونه که مرحوم‏نجاشی بیان کردند کسی او را مورد سرزنش و نکوهش قرار نداده است. شیخ طوسی دررجال خویش علی را از اصحاب حضرت رضا می‏داند و می‏فرماید: «او دانشمندی مورد اعتماد و دارای اعتقادی راسخ و صحیح بود و از اصحاب امام‏جواد و امام هادی نیز به حساب می‏آمد». کشی از دیگر رجال شناسان معروف اینگونه از وی یاد می‏کند:«علی بن مهزیارمسیحی بود ولی خداوند متعال او را هدایت کرد. وی از مردم هند(هندیجان) بود که‏از روستاهای فارس محسوب می‏شد که بعدها در اهواز سکنی گزید». معاصران فرهیخته از جمله فقهائی که با علی بن مهزیار هم عصر بودند حسین بن‏سعید اهوازی است او نیز افتخار شاگردی سه تن از ائمه بزرگوار شیعه (علیهم‏السلام) را داشت و در کتابهای رجالی زمانی که از او سخن به میان آمده به نیکی‏از او یاد شده است. حسین برادری بنام حسن نیز داشت که او هم از علمای معاصر علی بن مهزیار ودارای مقام والایی بود و در اغلب موارد نام این دو راوی اهل بیت در کنار هم ذکرمی‏شود. ابن ندیم در فهرست‏خود از دانش و علم فراوان آن دو دانشمند یاد می‏کند:«دانش‏این دو برادر در عصر خود از هر دانشمند دیگری و سیعتر بود و در فقه از برجستگی‏خاص برخوردار بودند آنها با حضرت جواد(ع) مصاحبت داشتند و از وجود آن حضرت‏بهره می‏جستند». از دیگر بزرگان و دانشمندان عصر او فرزند برومند وی محمد بن علی بن مهزیاراست که از اصحاب امام هادی(ع) شمرده می‏شود وی بسیاری از افتخارات پدر را داراو از جایگاه علمی خاصی برخوردار بود. از سید بن طاووس در کتاب «ربیع الشیعه‏» نقل شده که محمد بن علی بن مهزیاراز سفیران و نمایندگان حضرت ولی عصر(عج) بوده است. مقام محمود علی بن مهزیار از خواص حضرت جواد(ع) بود و دوستی نزدیکی با حضرت‏داشت و بسیاری از روایات را که علی نقل می‏کند از امام جواد(ع) است. در موارد متعددی وی از جانب امام جواد(ع) مورد تمجید قرار گرفت و بارها حضرت دعای خیر خویش را نصیب علی ساخت. کشی در کتاب خویش به تعدادی از نامه‏هائی که حضرت در جواب نامه‏های علی، برای‏او مرقوم فرموده بود اشاره می‏کند در نامه‏ای حضرت به آن محدث بزرگ اینگونه‏مرقوم می‏دارد: نامه‏ات به من رسید و از محتوای آن مطلع شدم مرا غرق شادی و سرور کردی خداوندتو را خوشحال گرداند… روزی از روزها علی بن مهزیار نامه‏ای خدمت‏حضرت جواد مرقوم می‏دارد و از حضرت‏می‏خواهد که او را دعا کند حضرت طی نامه‏ای اینگونه مرقوم می‏فرماید:اما راجع به‏دعائی که از من خواسته بودی. تو نمی‏دانی که خداوند تو را در نزد من چگونه قرارداده که به خاطر محبتی که به تو دارم گاهی تو را به نامت می‏خوانم. خداوند آنچه‏را به تو روزی کرده به بهترین شکل پایدار گرداند و با خشنودی من از تو، او هم‏از تو خشنود گردد و تو را به آرزویت نائل گرداند و با حمت‏خودش تو را درفردوس اعلی میهمان سازد. خداوند ترا حفظ کند و دوست‏بدارد. اگر کسی بخواهد مقام و منزلت علی را در نزد ائمه دریابد یکی از بهترین راه‏هاتوفیعات و نامه‏هائی است که آن بزرگان برای او مرقوم فرمودند در نامه‏ای دیگرحضرت جواد(ع) علی بن مهزیار را اینگونه مورد لطف و عنایت قرار می‏دهند. ای علی خداوند پاداش نیک به تو دهد و در بهشت‏خود ساکن گرداند و از ذلت وخواری در دنیا و آخرت بر حذر دارد و تو را با ما محشور فرماید … اگر بگویم‏من کسی را مانند تو ندیده‏ام امیدوارم که راست گفته باشم. عالم عابد علی در کنار علوم فراوانش دریایی از عبودیت و پرستش خالق بودعبادتهای او در نزد آشنایان و دوستان معروف بود با طلوع خورشید علی به سجده‏می‏رفت و سراز سجده بر نمی‏داشت تا اینکه برای هزار نفر از دوستان و برادران‏دینی خویش دعا کند، همان دعائی را که برای خود از خداوند می‏خواست. وقتی به پیشانی او نگاه می‏کردی آثار سجود را بر پیشانی به خوبی می‏یافتی وابهتش تو را به تواضع در مقابلش وا می‏داشت و با نگاه به او انسان به یادخداوند می‏افتاد. آثار بابرکتمحدث گرانسنگ علی بن مهزیار با عنایات خداوند علومی را که‏جایگاهشان سینه پهناور او بود بر روی کاغذ آورد و از خود آثاری گرانقدری به‏جای گذارد شیخ طوسی می‏نویسد:«علی بن مهزیار اهوازی عالمی جلیل القدر و کثیرالروایه بود و برای او سی و سه کتاب است‏». مرحوم نجاشی کتابهای او را در کتاب رجالی خویش بر شمرده است، «کتاب وضو»،«صلاه‏»، «زکات‏»، «صوم‏»، «حج‏»، «طلاق‏»، «حدود»، «دیات‏»، «عتق وتدبیر»، «تجارات و اجارات‏»، «مکاسب‏»، «تفسیر»، «فضائل‏»، «مثالب‏»،«دعا»، «تجمل و مروه‏»، «مزار»، «رد بر غلات‏»، «وصایا»، «مواریث‏»،«خمس‏»، «شهادات‏»، «فضائل مومنین‏»، «تقیه‏»، «صید»، «اشربه‏»، «نذورو ایمان‏» و «کفارات‏». در محضر اساتید علی بن مهزیار توفیق درک بزرگانی از فقهاء و محدثین را داشت‏بزرگانی همچون: محمد بن ابی عمیر، احمد بن اسحاق ابهری، احمد بن محمد بن ابی نصر، حسن بن علی‏بن فضال، حسن بن محبوب، حسین بن سعید اهوازی، حماد بن عیسی، صفوان بن یحیی،عبدالله بن یحیی، محمد بن اسماعیل بن بزیع، محمد بن حسن قمی، موسی بن قاسم،… آیت الله خوئی(ره) اساتید و کسانی که وی از آنان روایت نقل کرده را بیش ازپنجاه نفر ذکر کرده‏اند. پرورش یافتگان علی بن مهزیار اهوازی همانگونه که خود از محضر اساتید بهره‏می‏جست و وجود تشنه خود را سیراب می‏ساخت در گرد خویش عاشقانی را نیز پرورش‏می‏داد. آیت‏الله خوئی در کتاب رجالی خویش به بیش از بیست نفر از آنان اشاره‏کرده است. اینک به زندگانی تنی چند از آنان اشاره کنیم. 1- احمد بن محمد بن خالد برقی این محدث نامی از فقهای نیمه دوم سده سوم است‏که به احمد بن ابی عبدالله برقی نیز مشهور است. کنیه او ابوجعفر است و ازاهالی کوفه بود که پس از قیام زید و زندانی شدن پدر بزرگش در دوران نوجوانی باپدرش به برقه قم گریخت و در آنجا ساکن می‏شوند. از تصنیفات احمد می‏توان به کتاب‏«اجتهاد»، «تبصره‏»، «طبقات‏»، «عجائب‏»، «تفسیر الحدیث‏»، «علل‏الحدیث‏»، … اشاره کرد. برقی نه تنها در میان علماء شیعه، حتی در میان اهل عامه نیز معروف است وبسیاری از آنان شاگردی وی را کرده‏اند. تاریخ وفات این راوی را بعضی سال 274هو بعضی دیگر سال 280 ه می‏دانند. 2- ابراهیم بن هاشم قمی کنیه‏اش ابواسحاق است که اصالتا اهل کوفه بود و بعدهابه قم آمد و در جوار حضرت معصومه(س) ساکن شد. شیخ طوسی در «فهرست‏» خویش می‏گوید: اصحاب، معتقدند که اول کسی که احادیث رادر قم منتشر ساخت ابراهیم بن هاشم قمی است. وی در میان راویان دیگر از جهت کثرت نقل حدیث همتا ندارد. آیت‏الله خوئی تعدادروایاتی را که وی در سلسله سندش قرار گرفته بالغ بر 6414 روایت می‏داند. ابراهیم بن هاشم دارای کتبی است از جمله: کتاب «النوادر» و «قضایای‏امیرالمومنین(ع‏»). زیارتگاه عشاق عاقبت عمر با برکت علی بن مهزیار بعد از سالیان سال زحمت و تلاش‏در مسیر احیای سنت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) پایان پذیرفت و خورشید وجودش غروب‏نمود و دوستان خود را به غمی جانکاه مبتلا ساخت گرچه از تاریخ وفات آن راوی‏جلیل القدر اطلاع دقیقی در دست نیست ولی سال رحلت او را حدود 254 ه تخمین‏زده‏اند. اکنون مزار شریف آن راوی بزرگوار در شهر اهواز دارای بارگاه و بقعه‏ای‏مجلل است و همه روزه خیل مشتاقان را پذیراست و مردم با عشق اهل بیت مرقد آن‏راوی اهل بیت را زیارت می‏کنند. سخنان ماندگار علی بن مهزیار اهوازی در سلسله سند347 روایت واقع شده و درابواب مختلف فقه دارای روایت است در پایان تعدادی از روایت‏هائی را که علی‏روایت‏کننده آنهاست تقدیم می‏داریم باشد که در گوشه قلبتان جای گیرند. زیارت حسین علیه السلام افضل است‏یا زیارت امام رضا علیه السلام علی نقل می‏کند از امام جواد(ع) سوال کردم فدایت‏شوم‏زیارت علی بن موسی الرضا(ع) بهتر است‏یا زیارت حسین بن علی(ع) حضرت فرمودند: زیارت پدرم از زیارت امام حسین(ع) افضل است چرا که حضرت را تمام مردم زیارت‏می‏کنند ولی پدرم را زیارت نمی‏کند مگر خواص از شیعه. مقیم خانه حق باش در روایتی دیگر علی بن مهزیار می‏گوید: از امام هادی(ع) سوال‏کردم آیا ماندن در مکه فضیلتش برتر است‏یا خروج از آن و اقامت در شهرهای دیگر؟ حضرت در جواب مرقوم فرمودند: ماندن نزد خانه خداوند برتر است. پاداشی بس بزرگ علی می‏گوید خدمت امام جواد(ع) عرض کردم کسی که قبر حضرت‏رضا(ع) را زیارت کند چه پاداشی نصیبش خواهد شد؟ حضرت فرمودند: به خداوند قسم پاداش او بهشت است. کدام عمل محبوبتر استعلی بن مهزیار از امام جواد(ع) نقل می‏کند که حضرت‏فرمودند: هیچ عملی نزد خداوند متعال از عملی که مدام باشد اگر چه عمل کوچکی باشدمحبوبتر نیست. خداوند متعال روح آن راوی نور را با پیشوایان معصوم(ع) محشور گرداند. ماهنامه کوثر شماره 19

محمد رضا حیدریان