بدان که این ماه و ماه شعبان و ماه رمضان بهترین ماه‌هاى سال هستند. و از حضرت رسالت‌پناه صلّى اللّه علیه و آله منقول است که هرکه حرمت ماه رجب و شعبان را بداند و وصل نماید روزۀ آنها را به روزۀ ماه مبارک رمضان، این ماه‌هاى مبارک در روز قیامت گواهان او باشند نزد حق تعالى و در آن روز منادى از افق اعلى ندا کند که اى رجب و شعبان و ماه مبارک رمضان! چگونه بوده است عمل این بنده در شما و اطاعت او از براى خدا؟ همۀ آن ماه‌ها گویند که این بنده توشه گرفت در ماها یارى بر طاعت تو و استمداد فضل و رحمت از تو نمود و سعى بسیار در طلب خوشنودى تو کرد و تا توانست اهتمام در تحصیل محبّت تو نمود، پس گواهى دهند ملائکه که موکّل‌اند بر این ماه‌ها که ما نیافتیم این بنده را مگر طلب‌کنندۀ طاعت و خوشنودى تو و امیدوار رحمت و آمرزش تو بود و آنچه را نهى کرده بودى ترک کرد و آنچه را از او طلبیده بودى به سوى آنها مسارعت نمود و روزۀ کامل از براى تو داشت و شکم و فرج و گوش و چشم و سایر جوارح او از آنچه بر او حرام کرده بودى اجتناب کرد و روزها را با تشنگى به شب رسانید و در شب‌ها خود را به تعب انداخت براى بندگى تو و تصدّق به فقرا و مساکین بسیار کرد و احسان بسیار نسبت به بندگان تو نمود و با این ماه‌ها مصاحبت نیکو کرد و چون از اینها جدا شد وداع نیکو کرد و بعد از رفتن آنها پیرامون محرّمات تو نگردید و نیکو بنده‌اى بود. این بنده پس حق تعالى فرماید که ببرید این بنده را به سوى بهشت و استقبال کنند او راملائکه‌ى خدا به تحفه‌ها و کرامت‌ها و او را بر شتران و اسبان نور سوار کنند و ببرند به سوى نعمتى که هرگز زوال ندارد و خانه‌اى که فانى نمی‌شود و سرایى که جوانانش پیر نمی‌شوند و شادى و خوشحالى آن زوال ندارد و هرگز ایشان را تعب نمی‌باشد و از عذاب ایمن می‌گردند و مشقّت حساب از براى ایشان نیست. [1]
و ایضا از آن حضرت منقول است که ماه رجب ماه بزرگ خداست و ماهى در حرمت و فضیلت به آن نمی‌رسد و قتال با کافران در این ماه حرام است و رجب ماه خدا است و شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امّت من است. کسى که یک روز از ماه رجب روزه دارد موجب خوشنودى خداى تعالى گردد و غضب الهى از او دور گردد و درى از درهاى جهنّم بر روى او بسته گردد. [2]
و به سند معتبر از حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام منقول است که هرکه یک روز از ماه رجب را روزه بدارد، آتش جهنّم یک ساله راه از او دور گردد و هرکه سه روز از آن را روزه دارد، بهشت از براى او واجب گردد. [3]
و ایضا فرمود که رجب نام نهرى است در بهشت از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‌تر؛ هرکه یک روز از رجب را روزه دارد البته از آن نهر بیاشامد. [4]
و به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام منقول است که حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله فرمود که ماه رجب ماه استغفار امّت من است، پس بسیار در این ماه طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده و مهربان است؛ و رجب را «أصب» می‌گویند زیرا که در این ماه رحمت خدا بر امّت من بسیار ریخته می‌شود، پس بسیار بگویند:
«أستغفر اللّه و أسئله التّوبه» [5]
طلب آمرزش می‌کنم از خدا و توفیق توبه از او می‌خواهم.
و به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام منقول است که هرکه سه روز از ماه رجب را روزه بدارد، به هرروز، ثواب روزه‌ى یک سال براى او بنویسند و هرکه هفت روز روزه بدارد، هفت در جهنّم بر روى او بسته گردد و هرکه هشت روز از آن را روزه بدارد، هشت در بهشت بر روى او گشوده شود.
و هرکه پانزده روز از آن را روزه بدارد، خدا حساب او را آسان کند و هرکه جمیع ماه رجب را روزه بدارد، حق تعالى خوشنودى خود را براى او بنویسد و هرکه خوشنودى خدا را براى او بنویسند هرگز او را عذاب نکنند. [6]
و ابن بابویه-رحمه اللّه-به سند معتبر از سالم روایت کرده است که گفت: رفتم به خدمت حضرت صادق علیه السّلام در اواخر ماه رجب که چند روزى از آن مانده بود؛ چون نظر مبارک آن حضرت بر من افتاد، فرمود که آیا روزه گرفته‌اى در این ماه؟ گفتم: نه و اللّه اى فرزند رسول خدا! فرمود که آن‌قدر ثواب از تو فوت شده است که قدر آنها را به غیر از خدا کسى نمی‌داند. به درستى که این ماهى است که خدا آن را بر ماه‌هاى دیگر فضیلت داده است و حرمت آن را عظیم گردانیده است و براى روزه داشتن آن گرامی داشتن را بر خود واجب گردانیده است. پس گفتم: یا بن رسول اللّه! اگر در باقى‌مانده‌ى این ماه روزه بدارم، آیا به بعضى از ثواب‌هاى روزه‌داران فایز می‌گردم؟ فرمود که اى سالم! هرکه یک روز از آخر این ماه را روزه بدارد، خدا او را ایمن گرداند از شدّت سکرات مرگ و از هول بعد از مرگ و از عذاب قبر؛ و هرکه دو روز از آخر این ماه روزه بدارد، از صراط به آسانى بگذرد و هرکه سه روز از آخر این ماه را روزه بدارد، ایمن گردد از ترس بزرگ روز قیامت و از شدت‌ها و هول‌هاى آن روز و برات بیزارى آتش جهنّم را به او عطا کنند. [7]
و ایضا از حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام روایت کرده است که هریک روز از اوّل ماه رجب را یا از وسط آن یا از آخر آن روزه بدارد گناهان گذشته و آینده‌اش آمرزیده شود و هرکه یک شب از این ماه را احیا کند حق تعالى او را از آتش جهنّم آزاد کند و قبول کند شفاعت او را در حق هفتاد مرد گناهکار و هرکه در این ماه تصدّقى از براى خدا کند، خداوند غفّار در بهشت نعمتى چند به او عطا فرماید که چشمی ندیده باشد و گوشى نشنیده باشد و بر خاطر کسى خطور نکرده باشد. [8]
و ایضا به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که چون روز قیامت شود، منادى از میان عرش ندا کند که کجایند رجبیّون؟ پس گروهى برخیزند که نور روح‌هاى ایشان جمیع محشر را روشن گرداند و تاج پادشاهى بر سر ایشان باشد که مکلّل باشد تاج ایشان به مروارید و یاقوت و با هریک از ایشان هزار ملک بوده باشد از جانب راست و هزار ملک از جانب چپ و همه او را ندا کنند که گوارا باد تو را کرامت‌هاى حق تعالى، اى بنده‌ى خدا! پس خداوند رحمان ندا کند ایشان را که اى بندگان و کنیزان من به عزّت و جلال خود سوگند یاد می‌کنم که شما را در مأواى نیکو ساکن گردانم و عطاهاى شما را بزرگ گردانم و عطا کنم به شما از بهشت غرف‌ها که نهرها در زیر آنها جارى باشد و همیشه در آن غرف‌ها باشید و نیکو مزدى است مزد کارکنان از براى من؛ بى‌آن‌که بر شما واجب گردانم روزه داشتید از براى من در ماهى که حرمت آن را عظیم گردانیده بودم. و حقّ او را واجب ساخته بودم اى ملائکه‌ى من! بندگان و کنیزان مرا داخل بهشت گردانید. پس حضرت فرمود که این همه ثواب‌ها براى کسى است که چیزى از ماه مبارک رجب را روزه بدارد اگرچه یک روز باشد، از اولش یا میانش یا آخرش. [9]
و به سند معتبر از حضرت امام رضا علیه السّلام روایت کرده است که هرکه روز اوّل ماه رجب را روزه بدارد، حق تعالى در قیامت از او خوشنود باشد و هرکه دو روز از آن را روزه دارد خداى تعالى به غایت از او خوشنود و راضى گردد و او را خوشنود گرداند و هرکه سه روز از آن را روزه دارد خداوند کریم از او راضى گردد و خصمان او را از او راضى گرداند در قیامت و هرکه هفت روز از آن را روزه دارد، چون بمیرد درهاى هفت آسمان براى روح او گشوده شود تا به ملکوت اعلى برسد و هرکه هشت روز از آن را روزه دارد، هشت در بهشت بر روى او گشوده شود و هرکه پانزده روز از آن را روزه بدارد، هرحاجت که از حق تعالى بطلبد برآورد، مگر آن‌که سؤال او براى گناهى باشد یا متضمّن قطع رحم باشد و هرکه تمام ماه را روزه بدارد، از گناهان بیرون آید مانند روزى که از مادر متولّد شده باشد و از آتش جهنّم آزاد گردد و داخل بهشت گردد با برگزیدگان و نیکوکاران. [10]
و احادیث در این باب بسیار است و این رساله گنجایش ذکر آنها را ندارد.
در بعضى از روایات معتبره وارد شده است که بدل روزه‌ى مستحب یک درهم تصدّق کند که موافق زرهاى این زمان تقریبا هفتاد دینار بوده باشد. [11]
و به روایت دیگر عوض روزه یک مد گندم یا جو وارد شده است و احوط در مد صد درم شاه است و ظاهرا صد درم کهنه کافى باشد و در روایتى در خصوص روزه‌ى ماه مبارک رجب یک گرده نان نیز وارد شده است، اگر قادر بر روزه نباشد؛ و حمل کرده‌اند بر کسى که پریشان باشد و قادر بر درهم و مدّ نباشد. [12]
و ایضا در خصوص روزۀ ماه رجب از حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله وارد شده است که به عوض روزه اگر قادر نباشد بر آن، هرروز صد مرتبه این تسبیحات را بخواند تا ثواب روزه بیابد:
سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ
پاک و منزه است خداى عزیز بااکرام؛ پاک و منزه است آن خدایى که جامه‌ى عزت بر اوست و او اهل عزت است.
سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَکْرَمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّهَ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ [13]
پاک و منزه است خداى باجلالت پاک؛ و منزه است آن خدایى که تسبیح جز براى او سزاوار نیست؛
و در روایات معتبره وارد شده است که هرکه به منزل برادر مؤمن خود وارد شود و قصد روزۀ سنّت کرده باشد و او طعامی حاضر سازد و او را تکلیف کند، ثواب افطار کردن زیاده از ثواب روزه داشتن است، هفتاد برابر؛ و اگر اظهار نکند که روزه‌ام ثوابش بیش‌تر است و برابر یک سال روزه است؛ و زن را روزه‌ى سنّت داشتن بى رخصت شوهر و غلام و کنیز را بى‌رخصت مالک و فرزند را بى‌رخصت پدر و مادر و مهمان را بى‌رخصت مهماندار و مهماندار را بى‌رخصت مهمان، از احادیث ظاهر می‌شود که خوب نیست و مشهور میان علما آن است که روزۀ سنّت مملوک بى‌اذن مالک باطل است و هم‌چنین روزۀ سنّت زن بى‌اذن شوهر صحیح نیست و در پدر و مادر مشهور آن است که روزۀ سنّت فرزند بدون اذن ایشان مکروه است و باطل نیست و بعضى گفته‌اند بى‌رخصت پدر باطل است و احوط آن است که بدون اذن پدر و مادر روزۀ سنّت صورت ندارد و در روزۀ سنّت مهمان بدون رخصت مهماندار نیز خلاف است و احوط آن است که مهمان و مهماندار هیچ‌یک بى‌رخصت دیگرى روزه‌ى مستحب ندارند، اگرچه اظهر آن است که مکروه است
[14]
———————————
پی‌نوشت:
[1] ) بحار الأنوار: ج 97، ص 38، حدیث 23؛ تفسیر امام حسن عسکرى علیه السّلام ص 655-656.
[2] ) ثواب الأعمال: ص 82، ح 2-4.
[3] ) ثواب الأعمال: ص 82، ح 2-4.
[4] ) ثواب الأعمال: ص 82، ح 2-4؛ بحار الأنوار ج 97 ص 37 ح 19، فضائل اشهر الثلاثه ص 23 ح 10.
[5] ) بحار الانوار: ج 94، باب 55، ص 38، ح 24؛ نوادر ابن عیسى ص 18 ح 2.
[6] ) بحار الأنوار: ج 94، باب 55، ص 35 و 42، ح 12 و 28.
[7] ) بحار الأنوار: ج 94، ص 33، باب 55 ح 6، و فضائل الأشهر الثلاثه شیخ صدوق ص 19 ح 3؛ امالى صدوق ص 23 مجلس 4 ح 7.
[8] ) فضائل الأشهر الثلاثه شیخ صدوق، ص 38؛ امالى صدوق ص 435 مجلس 81 ح 1، بحار الانوار ج 97 ص 34 ح 8.
[9] ) بحار الأنوار: ج 94، ص 41 ح 27 و فضایل الاشهر الثلاثه، ص 31 ح 13.
[10] ) بحار الأنوار: ج 94، ص 42، ح 28 فضایل الاشهر الثلاثه، ص 39 ح 18.
[11] ) بحار الأنوار: ج 97، ص 31 ح 1 و اقبال ج 3 ص 196.
[12] ) بحار الأنوار: ج 94 ص 42، ح 29؛ اقبال ج ٣ ص 169-197.
[13] ) بحار الأنوار ج 97 ص 31 ح 1؛ مفاتیح الجنان، ص 132 و امالى صدوق ص 18، مجلس 3 ح 2.
[14] ) بحار الأنوار ج 94 ص 262-ص 269، علل الشرایع ج 2 ص 384 باب 115 ح 1،2،3،4.