دُعای اُمّ‌داوود یا دعای اِستِفتاح از دعاهای مأثور و جزء اعمال ام‌داوود است. اعمال ام‌داوود در پانزدهم ماه رجب به‌جاآورده می‌شود و دعای ام‌داوود جزء پایانی این اعمال است.
به‌سبب آنکه ام داوود مادر رضاعی امام صادق(ع) این دعا را از وی نقل کرده، به دعای ام‌داوود شهرت یافته است. برپایه گزارش شیخ صدوق، امام صادق(ع) این دعا را بسیار ارزشمند توصیف کرده است. برخی از علمای شیعه نیز برای برآورده‌شدن حاجات و دفع ستم، به خواندن آن توصیه کرده‌اند.
فضایل الاشهر الثلاثه نوشته شیخ صدوق، مصباح المُتَهَجِّد تألیف شیخ طوسی و اِقبال الاعمال اثر سیدبن طاووس، از منابع حدیثی دعای ام‌داوود هستند. این دعا در یکی از منابع حدیثی اهل‌سنت هم آمده است.
ماجرای بیان دعا ام‌داوود
داستان دعای ام‌داوود در کتاب‌های فضائل الاشهر الثلاثه (فضایل ماه‌های سه‌گانه) نوشته شیخ صدوق و اقبال الاعمال نوشته سیدبن طاووس به‌تفصیل آمده که خلاصه آن به‌شرح زیر است:
داوود پسر ام‌داوود به‌دست منصور دوانیقی خلیفه عباسی اسیر و به عراق برده می‌شود و تا مدت‌ها خبری از او نمی‌آید. ام‌داوود برای آزادی فرزندش، بارها دعا می‌کند و از اهل‌عبادت هم کمک می‌گیرد؛ اما این اتفاق نمی‌افتد. روزی نزد امام صادق(ع) می‌رود و امام از داوود خبر می‌گیرد. ام‌داوود ماجرا را نقل می‌کند. امام صادق از او می‌خواهد روزهای سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم ماه رجب را روزه بگیرد و ظهر روز پانزدهم اعمالی را انجام دهد که به اعمال ام‌داوود شهرت پیدا می‌کند. ازجمله آن اعمال، دعای ام‌داوود یا استفتاح است و آن را به او یاد می‌دهد.[۵]
برپایه این دو گزارش، ام‌داوود پس از انجام‌دادن اعمال ام‌داوود، شب در خواب پیامبر(ص) را می‌بیند که به او مژده آزادی فرزندش را می‌دهد و پس از چندی پسرش به خانه برمی‌گردد و می‌گوید که در همان نیمه رجب آزاد شده است.[۶]
فضیلت دعا ام داوود
طبق گزارش شیخ صدوق، امام صادق(ع) پیش از آموزش دعای ام‌داوود، فضایل آن را هم برای ام‌داوود بیان کرده است؛ ازجمله دعایی است که خداوند درهای آسمان را برای آن باز می‌کند، فرشتگان به اجابت آن بشارت می‌دهند و پاداشی کمتر از بهشت ندارد.[۷]
برخی از علمای بنام شیعه چون شیخ طوسی، سید بن طاووس و محمدباقر مجلسی، دعای ام‌داوود را در رفع گرفتاری و برآورده‌شدن خواسته‌ها و برداشتن ستم، مؤثر دانسته‌اند.[۸]
نحوه خواندن دعا
دعای ام‌داوود در ضمن اعمال ام‌داوود آمده که در روز پانزدهم ماه رجب انجام می‌شود. این دعا جزء پایانی اعمال ام‌داوود است و پس از به‌جاآوردن سایر اعمال آن خوانده می‌شود.[۹] برای انجام‌دادن اعمال ام‌داوود، ابتدا باید ایام بیض (روزهای سیزدهم، چهاردهم وپانزدهم رجب) را روزه گرفت و در ظهر روز پانزدهم غسل کرد. سپس بعد از خواندن نماز‌های ظهر و عصر و برخی سوره‌های قرآن، دعای ام‌داوود یا استفتاح را خواند.[۱۰]
منابع دعا ام‌داوود
دعای ام داوود در منابع روایی مختلف شیعه و یکی از منابع روایی اهل‌سنت آمده است: قدیمی‌ترین کتاب، فضائل الاَشهُر الثَّلاثه اثر شیخ صدوق است. البته در این کتاب تنها سند دعا و ماجرای بیان آن آمده است. شیخ صدوق برای دیدن متن دعا به کتاب دیگر خود، عمل‌السُّنه ارجاع داده که می‌گویند اثری از آن به‌جا نمانده است.[۱۱]
پس از آن مصباح المتهجد اثر شیخ طوسی است که به‌عکس کتاب پیش، در آن ماجرای بیان دعا نیامده، اما متن دعا به‌عنوان یکی از اعمال نیمه رجب نقل شده است.[۱۲] مصباح المتهجد اثر شیخ طوسیاِقبال الاعمال اثر سیدبن طاووس در اِقبال الاعمال اثر سیدبن طاووس هم ماجرای بیان دعا و هم متن آن آمده است.[۱۳] حاکم حَسکانی (درگذشت ۴۹۰ق)، از عالمان اهل‌سنت هم در کتاب فضایلُ شهرِ رجب دعا را آورده است.[۱۴]
بَلَدالامین و مصباح اثر کَفعَمی[۱۵] و بِحارالانوار اثر علامه مجلسی[۱۶] مفاتیح الجنان[۱۷] اثر شیخ عباس قمی نیز ازجمله منابعی هستند که به‌نقل از کتاب‌های پیشین متن دعا را آورده‌اند.[۱۸]
———————–
پیوست:
1- امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۷۶.
2- امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۷۶.
3- امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۳۶۸.
4- امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۳۶۸.
5- نگاه کنید به صدوق، فضائل الاشهر الثلاثه، ۱۳۹۶ق، ص۳۳و۳۴؛ سید بن طاووس، اقبالالاعمال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۲۴۱و۲۴۲.
6- نگاه کنید به صدوق، فضائل الاشهر الثلاثه، ۱۳۹۶ق، ص۳۳و۳۴؛ سید بن طاووس، اقبالالاعمال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۲۵۰و۲۵۱.
7- صدوق، فضائل الاشهر الثلاثه، ۱۳۹۶ق، ص۳۴.
8- اکبری و ربیع‌نتاج، «کاوشی در دعای ام‌داوود»، ص۸۲.
9- قمی، مفاتیح الجنان، ذیل «اعمال ام‌داوود».
10- قمی، مفاتیح الجنان، ذیل «اعمال ام‌داوود».
11- اکبری و ربیع‌نتاج، «کاوشی در دعای ام‌داوود»، ص۸۸.
12- نگاه کنید به شیخ طوسی،مصباح المتحجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۸۰۷-۸۱۲.
13- نگاه کنید به سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۲۴۲-۲۴۸.
14- اکبری و ربیع‌نتاج، «کاوشی در دعای ام‌داوود»، ص۸۸-۹۱.
15- نگاه کنید به کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۵۳۰-۵۳۵؛ کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ۱۸۰-۱۸۳.
16- نگاه کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۵، ص۴۰۰-۴۰۳.
17- قمی، عباس، مفاتیح‌الجنان، ذیل اعمال ام‌داوود.
18- اکبری و ربیع‌نتاج، «کاوشی در دعای ام‌داوود»، ص۹۰و۹۱.