مصحف حضرت فاطمه زهرا از منظر امامان شیعه

فاطمه(س) خود سری از اسرار الهی است و دسترسی و شناخت مقام بلندش برای ما انسانهای خاکی به سادگی ممکن نیست، بالاتر از آن، گوشه‏های بسیاری از زندگانی‏اش چون در در صدف مخفی و پنهان باقی مانده است. مصحف فاطمه(س)، سرچشمه جوشان معنویت و دانشها که از طریق وحی بر او نازل گشته مانند قبر مطهرش رازی است که در پرده مانده و در اختیار ما خاکیان نیست. به راستی مصحف فاطمه(س) چیست؟ چه زمانی به وجود آمد؟ چه مطالبی را در بر دارد؟ و اکنون کجاست و در اختیار کیست؟ و … پرسشهایی است که تا حدودی پاسخ آنها در این نوشتار مختصر روشن می‏گردد. محدثه از نامهای معروف فاطمه زهرا(س) محدثه است که امام صادق(ع) در سبب نامگذاری مادرش فاطمه به محدثه چنین می‏فرماید: انما سمیت فاطمه محدثه لان الملائکه کانت تهبط من السماء فتنادیها کما تنادی مریم بنت عمران (1) اینکه فاطمه(س) به محدثه نامگذاری شد چون فرشتگان پیوسته از آسمان فرود می‏آمدند و به فاطمه(س) خبر می‏دادند همانطور که به مریم دختر عمران خبر می‏دادند. فرشتگان خطاب به فاطمه(س) این آیات را تلاوت می‏کردند: – یا فاطمه – ان الله اصطفیک و طهرک و اصطفیک علی نساء العالمین – یا فاطمه – اقنتی لربک واسجدی وارکعی مع الراکعین. (2) فاطمه(س) به فرشتگان خبر می‏داد و آنان به او خبر می‏دادند و سخنانی با یکدیگر داشتند که در یکی از شبها فاطمه به آنها گفت: آیا مریم دختر عمران بر زنان عالم برتری ندارد؟ گفتند: مریم در روزگار خویش بانوی بزرگ زنان بود ولی خداوند عز و جل تو را در عصر خویش و در عصر او بزرگ بانوی زنان قرار داده است و تو «سیده نساء الاولین و الآخرین‏» هستی. (3) گر چه فرشتگان با کسی جز انبیاء الهی گفتگو نداشتند ولی چهار بانوی بزرگ در تاریخ انبیاء بودند که پیامبر نبودند و در عین حال فرشتگان با آنان سخن می‏گفتند: الف) مریم، مادر حضرت عیسی(ع) ب) همسر عمران مادر حضرت موسی و مریم(علیهماالسلام) ج) ساره، مادر حضرت اسحاق و یعقوب(ع) د) فاطمه زهرا(س). (4) پیامبر اسلام(ص) در بستر بیماری از هوش رفته بود که در خانه کوبیده شد. فاطمه(س) فرمود: کوبنده در کیست؟ عرض کرد: مرد غریبی هستم و پرسشی از رسول خدا دارم اجازه ورود می‏دهید؟ فاطمه پاسخ داد: برگرد خدا تو را رحمت کند! حال رسول الله مساعد نیست. رفت و سپس برگشت و در را زد و گفت: غریبی است که از رسول خدا اجازه می‏گیرد آیا به غریبان اجازه ورود می‏دهند؟ ناگاه رسول خدا(ص) به هوش آمد و فرمود: ای فاطمه! آیا می‏دانی چه کسی است؟ عرض کرد: خیر یا رسول الله! فرمود: این همان است که جماعت‏ها را بهم می‏زند و لذتهای دنیوی را از بین می‏برد او فرشته مرگ است! به خدا قسم پیش از من از احدی اجازه نگرفت و پس از من از کسی اجازه نخواهد گرفت و به سبب بزرگواری و کرامتی که در پیشگاه خداوند دارم تنها از من اجازه می‏گیرد به او اجازه ورود بده! فاطمه فرمود: داخل شو خداوند تو را رحمت کند! فرشته مرگ چون نسیم ملایمی وارد شد و فرمود: السلام علی اهل بیت رسول الله (5) این جریان ناگوار از نوع سخنانی است که فاطمه زهرا(س) با فرشته داشته است و به راستی که فاطمه محدثه است. پیدایش مصحف فاطمه(س) زهرا(س) پس از رحلت پیامبر(ص) 75 یا 95 روز، در جهان زندگی کرد. در این مدت بسیار کوتاه که دوره صبر و استقامت، حمایت از حریم ولایت و در عین حال حزن و اندوه زهرای مرضیه بود; جبرئبل امین – فرشته وحی – بر او فرود آمد و با گزارشهایی که از منزلت پدر بزرگوارش در نزد خدا و نیز آینده تاریخ اسلام و تشیع الهام می‏کرد کتاب ارزشمندی به نام «مصحف فاطمه(س)» برای امامان معصوم(ع) به یادگار ماند. امام صادق(ع) در پاسخ به محدثانی که در باره مصحف فاطمه(س) سؤال کردند مدت طولانی سکوت کرد. … ثم قال: انکم لتبحثون عما تریدون و عما لا تریدون ان فاطمه مکثت‏بعد رسول الله(ص) خمسه و سبعین یوما و کان دخلها حزن شدید علی ابیها و کان جبرئیل(ع) یاتیها فیحسن عزاءها علی ابیها و یطیب نفسها و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها و کان علی(ع) یکتب ذلک فهذا مصحف فاطمه(س) (6) سپس فرمود: شما در باره چیزهایی که چه لازم دارید و یا لازم ندارید جستجو و تحقیق می‏کنید. فاطمه(س) پس از رسول خدا هفتاد و پنج روز حیات داشت و بر اثر رحلت پدرش اندوه فراوان بر او وارد گشت. جبرئیل – فرشته وحی – پیوسته بر او فرود می‏آمد و ناگواریها و اندوه جدایی پدر را به خوبیها جلوه می‏داد و به جانش آرامش می‏بخشید. به او از پدر و جایگاه بلندش در نزد پروردگار خبر می‏داد و نیز از حوادث آینده که بعد از فاطمه(س) نسبت‏به فرزندانش واقع خواهد شد گزارش می‏داد. علی(ع) تمام آن گزارشها و اخبار را می‏نوشت که همین مصحف فاطمه(س) را شکل داد. در حدیث دیگری امام صادق(ع) در پاسخ محدثی که سؤال کرد: مصحف فاطمه چیست؟ چنین فرمود: خداوند متعال زمانی که پیامبر را قبض روح کرد،بر فاطمه(س) از اثر رحلت پیامبر(ص) اندوهی وارد شد که جز خدای عز و جل کسی نمی‏داند چه حزنی بود. لذا خداوند فرشته‏ای را به سوی او فرستاد تا غم و اندوهش را برطرف نماید و با او سخن گوید. فاطمه(س) جریان را به امیرالمؤمنین گزارش داد و علی(ع) فرمود: هر وقت ورود فرشته را احساس کردی و صدایش را شنیدی به من بگو و مرا از سخنانش آگاه کن. بنابراین امیرالمؤمنین(ع) آنچه را که می‏شنید می‏نوشت تا آنکه از سخنان و گزارشهای نوشته شده مصحفی به وجود آمد. (7) با دقت در این دو حدیث‏شریف می‏توان گفت: الف: مصحف فاطمه(س) در فاصله زمانی پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) تا شهادت صدیقه طاهره(س) به وجود آمده است. ب: مصحف فاطمه(س) سخن وحی است که توسط جبرئیل امین(ع) به فاطمه زهرا(س) الهام شده است. ج: مصحف فاطمه(س) به دست مبارک مولا علی(ع) نوشته شده است. زمینه‏های مصحف در زمان پیامبر گرچه پیدایش و اتمام مصحف فاطمه(س) پس از رحلت رسول خدا انجام گرفت و از جانب خداوند به او الهام گشت که احادیث زیادی بر این دلالت دارد; ولی در برخی از روایات زمینه‏های پیدایش آن را از زمان حیات رسول الله می‏داند. از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: مصحف فاطمه(س) به املاء رسول الله و خط علی(ع) شکل گرفت. (8) چنین مصحفی در چندین حدیث‏با اسناد مختلف از امام صادق(ع) نقل شده است و اینکه رسول خدا املا کرد و علی(ع) با دست مبارکش نوشت این نظریه را اثبات می‏کند که مصحف فاطمه(س) در زمان پدرش بوجود آمد. البته برخی قائل‏اند که جمله «رسول الله‏» در این احادیث منظور پیامبر اسلام نیست، بلکه همان فرستاده خدا فرشته وحی است که اخبار و گزارشها را املا کرد و علی(ع) آنها را نوشت. (9) شاهدی که سخن این گوینده را تایید می‏کند حدیثی است که ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده و در آن کلمه رسول نیست. «انما هو شی‏ء املاه الله علیها و اوحی الیها» (10) همانا – مصحف فاطمه(س) – چیزی است که خداوند آن را بر فاطمه(س) املاء و به سوی او وحی کرد. و روشن است که املاء خدا به واسطه فرشته وحی است. بنابراین مفهوم این احادیث نیز شبیه آن روایاتی می‏شود که پیش از آن نقل کردیم که در آنها پیدایش مصحف فاطمه را پس از رحلت پیامبر(ص) می‏داند. البته صحیفه‏هایی از مصحف فاطمه(س) که برگها و قسمتهای جزئی از آن مجموعه ارزشمند خدادادی است پیامبر در زمان حیات به فاطمه(س) ارزانی داد که بعدها کامل گشت و به نام مصحف فاطمه(س) در اختیار امامان معصوم(علیهم‏السلام) قرار گرفت. چرا که بخشی از آن مصحف در زمان پیامبر(ص) در اختیار جابر بن‏عبدالله انصاری (11) قرار گرفت که هم‏اکنون همین صحیفه در جوامع حدیثی شیعی در دسترس علاقه‏مندان است. امام صادق(ع) فرمود: پدرم – امام محمدباقر(ع) – به جابر بن‏عبدالله انصاری گفت: پرسشی داشتم که هر وقت مناسب شد آن را مطرح کنم. جابر عرض کرد: هر زمان که دوست داشتی در محضرتان خواهم بود. تا آنکه فرصت مناسبی پیش آمد و پدرم خطاب به جابر گفت: ای جابر! به من خبر ده از لوحی که در دست مادرم فاطمه دختر رسول الله (علیهما السلام) دیدی و مادرم از نوشته‏های آن لوح به تو چه خبر داد؟ جابر عرض کرد: خدای را گواه می‏گیرم که در حیات رسول خدا برای عرض تبریک ولادت حسین(ع) بر مادرت فاطمه(س) وارد شدم که در دستش لوح سبزرنگی چون زمرد درخشش داشت و در آن نوشته سفیدی که چون خورشید نورانیت داشت مشاهده کردم. عرض کردم: پدر و مادرم فدایت ای دختر رسول الله! این لوح چیست؟ فرمود: این لوحی است که خداوند به پیامبرش هدیه داده است و در آن نام پدرم، نام همسرم، نام فرزندانم و نام اوصیاء از فرزندان نوشته شده است که پدرم آن را به من بخشید تا به سبب آن مرا خشنود کند. جابر گفت: مادرت فاطمه(س) آن را به من عطا کرد و خواندم و از آن رونوشت کردم. پدرم – امام محمدباقر(ع) – به جابر گفت: آیا ممکن است آن نوشته را بر من عرضه کنی؟ گفت: آری! پدرم همراهش به منزل جابر رفت و پیش از آنکه آن لوح را بیاورد ناگاه صحیفه‏ای از ورق نازکی که در آن نوشته شده بود درآورد و گفت: ای جابر! نگاه کن در نوشته خودت تا من برایت‏بخوانم. جابر هم در نوشته خودش نگاه کرد و پدرم از روی نوشته‏ای که داشت‏خواند; تا جایی که این دو نوشته حتی در یک حرف هم با یکدیگر تفاوت نداشتند. آنگاه جابر گفت: خدا را گواه می‏گیرم نوشته‏ای که در آن لوح دیدم چنین بود… (12) نشانه امامتمصحف فاطمه(س) به عنوان اسرار رسالت و امامت، تنها در دست ائمه معصومین (علیهم‏السلام) به یادگار ماند و در بین حجتهای خدا در روی زمین یکی پس از دیگری دست‏به دست گشت که در اختیار داشتن آن را یکی از نشانه‏های امامت دانسته‏اند. امام رضا(ع) وقتی علامت و نشانه‏های امام معصوم را شمارش کرد فرمود: «و یکون عنده مصحف فاطمه(س)» (13) مصحف فاطمه(س) در نزد او از نشانه‏های امامت می‏باشد. روایات بسیاری دلالت دارد بر اینکه «جامعه‏»، «جفر» و «مصحف فاطمه(س)» در نزد ائمه است که در فرصت مناسب به آنها مراجعه و مشکلات و نیازهای فکری و علمی انسانها را حل می‏کردند. تمام این آثار گنجینه‏های گرانبهایی از معارف و دانشها بود که تصور آنها در افکار مادی ذهن بشر نمی‏گنجد. ابوبصیر می‏گوید: به حضور امام صادق(ع) رسیدم و عرض کردم: قربانت گردم! از شما سؤالی داردم، راستی در اینجا کسی – نامحرمی – هست که سخن مرا بشنود؟، امام صادق(ع) پرده‏ای را که میان آنجا و حجره دیگر بود بالا زد و در آنجا سر کشید سپس فرمود: ای ابا محمد! هر چه می‏خواهی بپرس. … آنگاه فرمود: ای ابا محمد! همانا «جامعه‏» نزد ما است و مردم چه می‏دانند «جامعه‏» چیست؟ عرض کردم: قربانت‏شوم! جامعه چیست؟ فرمود: طوماری است‏به طول هفتاد ذراع با املاء رسول خدا و دستخط علی(ع) که تمام حلال و حرام و همه نیازهای مردم در آن موجود است‏حتی جریمه خراش. … آنگاه فرمود: همانا «جفر» در نزد ما است و مردم چه می‏دانند «جفر» چیست؟ عرض کردم: جفر چیست؟ فرمود: مخزنی از چرم است که علم پیامبران و اوصیاء و دانشمندان گذشته بنی‏اسرائیل در آن وجود دارد. … آنگاه فرمود: و ان عندنا لمصحف فاطمه(س) و ما یدریهم ما مصحف فاطمه(س)؟ (14) همانا مصحف فاطمه(س) در نزد ما است و مردم چه می‏دانند که مصحف فاطمه(س) چیست؟ ابوعبیده حذاء می‏گوید: ابوجعفر – امام محمدباقر(ع) – خطاب به من فرمود: ای ابا عبیده! کسی که نزد او شمشیر رسول الله، زره، پرچم برافراشته‏اش و مصحف فاطمه(س) باشد، چشم روشنی دارد.
راوی نقل می‏کند در محضر امام صادق(ع) بودم که جمعی از محدثان نیز در مجلس حضور داشتند یکی از محدثان (15)
خطاب به امام عرض کرد: قربانت گردم! عبدالله بن‏حسن (16) در باره امامت و خلافت می‏گوید: این منصب از آن ماست و
به دیگران نخواهد رسید! امام صادق(ع) پس از سخنانی فرمود: چه شگفت‏انگیز است از عبدالله! می‏پندارد که پدرش
علی(ع) امام نبوده؟ ولکن به خدا قسم (در حالی که با دست‏به سینه‏اش اشاره می‏کرد) اسرار نبوت و نیز شمشیر و زره
رسول الله در نزد ما است. «و عندنا و الله مصحف فاطمه‏» به خدا قسم مصحف فاطمه(س) در نزد ما است. (17) مصحف فاطمه(س) قرآن نیستبرخی از نااهلان و یا مغرضان بر شیعه خرده گرفته‏اند که شیعیان قرآن دیگری تراشیده‏اند! و ممکن است در عصر حاضر نیز چنین اتهاماتی را وارد کنند و ناآگاهانه به باد انتقاد بگیرند. این انتقادهای نابخردانه و اهانت‏های ناروا ممکن است از چند چیز نشات گیرد: الف: عدم رجوع به متون و منابع حدیثی و جوامع روایی شیعی و ناآگاهی و عدم اطلاع از اینکه تشیع که قائل است زهرای مرضیه(س) دارای کتاب و مصحف بوده است مقصود چیست؟ ب: عناد و لجاجت‏با اندیشه‏های اسلام ناب و باورهای اعتقادی و معارف که از طریق امامان معصوم(ع) این حجت‏های خدا در روی زمین در اختیار انسانها گذارده شد. ج: ذهنیت و تصوری که پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) در اذهان مسلمانان حتی اصحاب و یاران پیامبر از کلمه «مصحف‏» بود. چرا که «مصحف‏» بیشتر به نوشته‏هایی از آیات قرآن اطلاق می‏شد و در آن زمان مصحفهای متعددی وجود داشت و شخصیتی که دارای مصحف بود به همو نسبت می‏دادند مثل اینکه می‏گفتند مصحف علی(ع) به اعتبار اینکه مولا علی(ع) دارای مصحف بود. البته هم‏اکنون نیز تعبیر «مصحف شریف‏» به قرآن مجید شهرت بسیار دارد. گرچه چنین استعمالی در آن زمان شهرت فراوان داشت ولی این‏طور نبوده که مصحف تنها به نوشته‏های آیات قرآن گفته شود بلکه نظرشان به معنای لغوی مصحف بوده چرا که به مجموعه صحیفه‏های نوشته شده بین دو جلد که به صورت کتاب درآمده باشد مصحف یا مصحف می‏گویند. (18) بنابراین به مجموعه صحیفه‏ها و نوشته‏هایی که در موضوعات و مطالبی غیر از آیات قرآن نوشته شده باشد مصحف اطلاق می‏گردد و مصحف فاطمه(س) به همین اعتبار است. ابوبصیر می‏گوید: در محضر امام صادق(ع) بودم و پرسیدم: و ما مصحف فاطمه؟ قال: مصحف فیه مثل قرآنکم ثلاث مرات، و الله ما فیه من قرآنکم حرف واحد. (19) مصحف فاطمه چیست؟ فرمود: مصحفی است‏سه برابر قرآن که در دست‏شما است، ولی به خدا قسم حتی یک حرف از قرآن شما هم در آن نیست. این حدیث آشکار می‏سازد که مصحف فاطمه(س) از نظر کمیت و حجم سه برابر قرآن است ولی از نظر محتوا و مطالب حتی یک حرف از ظاهر قرآن هم در آن وجود ندارد. علامه مجلسی در توضیح این حدیث می‏نویسد: ممکن است کسی این شبهه را کند که در احادیث‏بسیاری وارد شده قرآن همه احکام را در بردارد و نیز مشتمل بر حوادث و گزارشهای حال و آینده تاریخ است. پس مصحف فاطمه در پی چه چیزی است و این حدیث چگونه معنا می‏شود؟ در پاسخ شبهه می‏گوید: آری قرآن چنین است ولی ممکن است منظور از مصحف معانی و تاویلاتی باشد که ما از قرآن نمی‏فهمیم نه معنای ظاهری که از الفاظ درک می‏کنیم و می‏فهمیم. لذا مقصود از قرآن شما همان الفاظ ظاهری قرآن است که در مصحف فاطمه(س) وجود ندارد. (20) البته احادیثی که در آینده ذکر خواهد شد مطالب و موضوعات موجود در مصحف فاطمه را تا حدودی روشن می‏سازد. محمد بن‏مسلم از امام باقر و یا از امام صادق(ع) چنین نقل کرده است: «و خلفت فاطمه مصحفا ما هو قرآن ولکنه کلام من کلام الله انزل علیها.» (21) فاطمه(س) مصحفی را به یادگار گذاشت که آن مصحف قرآن نیست ولی سخنی از سخن خداست که بر فاطمه(س) نازل کرده است. حسین بن‏ابی‏العلاء می‏گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: «ان عندی … مصحف فاطمه ما ازعم ان فیه قرآنا» (22) نزد من، مصحف فاطمه(س) است. البته تصور نکن که در آن آیات قرآن باشد. ابی‏حمزه می‏گوید: امام صادق(ع) فرمود: «مصحف فاطمه(س) ما فیه شی‏ء من کتاب الله و انما هو شی‏ء القی علیها بعد موت ابیها» (23) در مصحف فاطمه(س) چیزی از کتاب خدا – قرآن مجید – نیست و تنها مصحف چیزی است که بر فاطمه(س) پس از رحلت پدرش الهام گشته است. روایات دیگری نیز وجود دارد که دلالت می‏کنند مصحف فاطمه(س) قرآن نیست و موضوعات و مطالب آن غیر از آیات قرآن است. (24) مصحف فاطمه(س) و علم الهی دانشهایی که بشر آنها را کسب می‏کند بسیار جزئی و محدود است و پس از مدتی فراموشش می‏شود و نسبت‏به علوم و دانشهایی هم که در آینده وجود می‏آید بی‏اطلاع است. لذا تنها به علومی واقف است که در حال حاضر به آنها دسترسی پیدا کرده است. اصطلاحات و دانش گذشته را کم کم از یاد می‏برد و از آینده هم آگاهی ندارد. ولی خداوند متعال که عالم مطلق است علم او محدود به زمان نیست و گذشته و حال و آینده در نزد او یکسان است. این دانش و حکمت‏خدایی که زمان را در می‏نوردد و تنها در اختیار اوست‏شمه‏ای از آن را به هر کس که اراده کند عطا می‏کند. یؤتی الحکمه من یشاء و من یؤت الحکمه فقد اوتی خیرا کثیرا. (25) حکمت را به هر که مشیتش تعلق گیرد می‏دهد و آن کس که حکمت داده شده است همانا خیری بسیار داده شده است. البته این دانش و اسرار الهی در حد اعلای آن به پیشوایان دین ارزانی گشته است و مصحف فاطمه(س) مصداق بارزی از معارف و دانشهای خدایی است که به زهرای مرضیه(س) الهام شد و به عنوان اسرار نبوت و امامت در اختیار ائمه معصومین (علیهم‏السلام) قرار گرفت. بنابراین دانش و حکمت‏های موجود در مصحف فاطمه(س) از سوی خدا است که محدود به زمان و مکان نیست و قابل قیاس با دانشهای بشری نیست. مطالب مصحف فاطمه(س) ابوبصیر می‏گوید: از امام محمدباقر(ع) از مصحف فاطمه(س) پرسیدم. فرمود: پس از رحلت پدرش بر فاطمه(س) نازل گشته است. عرض کردم: آیا در آن چیزی از آیات قرآن است؟ فرمود: چیزی از آیات قرآن در آن نیست. عرض کردم: برایم آن را توضیح دهید. فرمود: جلدها و اطراف آن از یاقوت زینت داده شده است و برگهای آن از در سفید است. عرض کردم: قربانت گردم! در آن چه سخنانی است؟ فرمود: خبرهای عصر حاضر و نیز خبرهایی که تا روز قیامت اتفاق خواهد افتاد در آن موجود است. خبر آسمانها و شماره فرشتگان آسمانی، تعداد و نامهای تمام کسانی که خداوند آنها را آفریده است. نامهای رسولان، نامهای تکذیب‏کنندگان و اسامی همه مؤمنان و کافران از آغاز آفرینش تا فرجام در آن موجود است. اسامی و معرفی هر یک شهرهایی که در شرق و غرب زمین است، تعداد مؤمنان و کافران هر شهر، اوصاف تکذیب‏کنندگان و نیز اوصاف ملت‏های گذشته و تاریخ آنها، طغیانگرانی که حاکم‏اند تعداد آنها و زمان حکومتشان، نامهای پیشوایان و اوصاف آنها و آنچه در زمین یکی پس از دیگری مالک می‏شوند، شرح حال بزرگان آنها و هر کس که در ادوار آینده بیاید در مصحف موجود است. اوصاف بهشتیان و تعداد کسانی که وارد بهشت‏خواهند شد، اوصاف جهنمیان و نامهای آنها در مصحف موجود است. دانش قرآن آن‏طور که نازل شده، دانش تورات و انجیل آن‏طور که نازل گشته‏اند و دانش زبور و شماره درختهایی که در تمام بلاد است در مصحف موجود است. (×26) اخباری که جبرئیل بر فاطمه(س) وحی می‏کرد جبرئیل – فرشته وحی – که پس از رحلت پیامبر(ص) بر فاطمه نازل می‏شد دو قسم گزارش و اخبار به او وحی می‏کرد. «و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها» (27) الف: از پدرش و جایگاه و منزلتی که در نزد پروردگار داشت‏خبر می‏داد. ب: از حوادث تلخ آینده تاریخ که پس از شهادت صدیقه طاهره(س) نسبت‏به فرزندانش از ناحیه دشمنان اهل بیت واقع خواهد شد گزارش می‏داد. بنابراین مصحف فاطمه(س) این دو نوع گزارش و اخبار را هم در بردارد. دانش آینده امام صادق(ع) می‏فرماید: اما انه لیس فیه شی‏ء من الحلال و الحرام و لکن فیه علم ما یکون. (28) آگاه باشید! مصحف فاطمه(س) چیزی از حلال و حرام خدا را در برندارد بلکه در آن دانش آینده تاریخ است. پاسخگویی به نیازهای جامعه امام صادق(ع) فرمود: در مصحف فاطمه(س) آنچه را که مردم به ما نیازمندند ولی ما به احدی نیاز نخواهیم داشت، حتی ارش خراش در آن موجود است. (29) عبدالله بن‏حسن، تصورش این بود دانشی که امام صادق(ع) دارد مثل دانش بقیه مردم است. ولی امام صادق(ع) فرمود: آری! راست گفته است عبدالله بن‏حسن چون علمی که او دارد مثل علم مردم است ولی به خدا قسم در نزد ما «جامعه‏» است که در آن حلال و حرام خداست و در نزد ما جفر است و عبدالله بن‏حسن چه می‏داند که جفر آیا پوست‏شتر است‏یا پوست گوسفند و نزد ما مصحف فاطمه(س) است که به خدا قسم حرفی از قرآن در آن نیست … خوب عبدالله بن‏حسن آنگاه که مردم از اطراف عالم بیایند و از او سؤال کنند چه جواب خواهد داد و چکار خواهد کرد؟! (30)
وصیت فاطمه(س) امام صادق(ع) در برابر کسانی که حرفهایی می‏زدند و اعتراضاتی داشتند می‏فرمود: اگر راست می‏گویند مصحف فاطمه(س) را در بیاورند و نشان دهند; مصحفی که در آن وصیت فاطمه موجود است. (31) پیشگویی ائمه معصومین (علیهم‏السلام) به مصحف فاطمه(س) مراجعه و حوادث آینده را پیش از وقوع آن یادآوری می‏کردند. حماد بن‏عثمان می‏گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: زنادقه (32) در سال 128 قمری، قیام می‏کنند و این سخن را که می‏گویم به خاطر آن است که در مصحف فاطمه(س) نگاه کردم. (33) ولید بن‏صبیح می‏گوید: امام صادق(ع) به من فرمود: ای ولید! من در مصحف فاطمه(س) دقت کردم و از آن مساله که پرسیدی، چیزی در باره فرزندان فلانی، در آن ندیدم جز گرد و غباری که بر اثر سم اسبان بلند می‏شود. (34) نامهای انبیاء و حاکمان امام صادق(ع) می‏فرماید: اما مصحف فاطمه(س) هر نوآوری که به وجود بیاید و نیز نامهای کسانی که تا روز قیامت می‏آیند و حکومت دارند، در آن موجود است. (35) فضیل سکره می‏گوید: به محضر امام صادق(ع) مشرف شدم که خطاب به من فرمود: ای فضیل! آیا می‏دانی در چه چیزی پیش از این نگاه می‏کردم؟! عرض کردم: خیر! فرمود: من در کتاب فاطمه(س) نگاه می‏کردم، البته حاکمی نیست که حکومت کند مگر آنکه نام او و نام پدرش در کتاب فاطمه نوشته شده است و برای فرزند حسن اثری در آن ندیدم. (36) عبدالملک بن‏اعین می‏گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم که زیدیه و معتزله اطراف محمد بن‏عبدالله (37) را گرفته‏اند، آیا او حاکم خواهد شد؟ در پاسخ فرمود: به خدا قسم نزد من دو کتاب است که در آن کتابها نام هر پیامبر و نام هر حاکمی که در زمین حکومت کند موجود است. خیر! به خدا قسم که محمد بن‏عبدالله هیچ کدام از اینها نیست. (38) معلی بن‏خنیس می‏گوید: امام صادق(ع) فرمود: هیچ پیامبر و جانشین پیام‏آور و حاکمی نیست مگر آنکه در کتابی که نزد من موجود است، اسم آنها ذکر شده است. خیر! به خدا قسم که از محمد بن‏عبدالله بن‏حسن در آن نامی نیست. (39) نامهای امامان معصوم(ع) در صحیفه‏ای که قسمتی از مصحف فاطمه زهرا(س) است و توسط جابربن عبدالله انصاری در اختیار همگان قرار گرفته است نامهای مبارک ائمه معصومین(علیهم السلام) یکی پس از دیگری ذکر شده است و این خود یکی از مطالب مصحف فاطمه(س) را تشکیل می‏دهد. (40) نزد فرزندش امام زمان(عج) صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ما است. (امام خمینی(ره) (41) مصحف فاطمه(س) این خیر کثیر الهام شده از سوی خداوند متعال، به عنوان میراث بس ارزشمندی در نزد امامان معصوم(ع) دست‏به دست گشته است و هم اکنون در اختیار مهدی فاطمه حجت‏خدا بر روی زمین است. روایات بسیاری از ائمه نقل شد که در آنها لفظ «عندنا» یا «عندی‏» است و این تعبیر می‏فهماند که مصحف فاطمه(س) به مثابه علامت و نشانه‏ای از امامت، تنها در اختیار آنان بوده است و در مواردی نیز علیه کج‏اندیشان و منحرفان از مسیر امامت‏بدان احتجاج می‏کردند و به این وسیله حقانیت‏خویش و ادعای دروغین آنها را آشکار می‏ساختند. ابوبصیر می‏گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که می‏فرمود: «ما مات ابوجعفر(ع) حتی قبض مصحف فاطمه(س)» (42) ابوجعفر – امام محمد باقر(ع) – از دنیا نرفت تا آنکه مصحف فاطمه(س) را تحویل داد. علی بن‏ابی‏حمزه می‏گوید: عبد صالح – منظور امام موسی کاظم(ع) – فرمود: عندی مصحف فاطمه(س) لیس فیه شئ من القرآن. (43) نزد من، مصحف فاطمه(س) است که البته چیزی از قرآن در آن نیست. ابوبصیر می‏گوید: به امام محمد باقر(ع) عرض کردم: جانم فدایت! پس از رحلت جانسوز فاطمه(س) آن مصحف به چه کسی انتقال گردید؟ فرمود: فاطمه(س) شخصا آن را به امیرالمؤمنین(ع) تحویل داد و پس از شهادت علی(ع) به امام حسن(ع) منتقل گشت و پس از او به امام حسین(ع) و آنگاه در خاندان حسین(ع) دست‏به دست گشت تا اینکه به صاحب الامر(عج) تحویل داده شد. (44) اللهم صل علی فاطمه و ابیها و بعلها و بنیها و السر المستودع فیها بعدد ما احاط به علمک. پی‏نوشتها 1- عوالم العلوم و المعارف والاحوال، علامه بحرانی، ص‏36. 2- آل عمران،3 / 42 ،43 آیات خطاب به مریم است و اذا قالت الملائکه یا مریم … و چون فرشتگان همین آیات را خطاب به فاطمه زهرا(س) تلاوت کرده‏اند به جای یا مریم یا فاطمه گفته‏اند. 3- عوالم العلوم و المعارف و الاحوال، ص‏36. 4- مناقب ابن‏شهر آشوب، انتشارات علامه، ح‏3، ص‏336. 5- همان مدرک. 6- اصول کافی، ج 1، ص 241 و 458; بصائر الدرجات، ابوجعفر محمد بن حسن صفار، ص‏153; مسند فاطمه الزهراء، عزیزالله عطاردی، چاپ اول، ص 281; بحارالانوار، ج 22، ص 545 و ج‏43، ص‏79. 7- اصول کافی، ج 1، ص 240; بصائر الدرجات، ص‏157; مسند فاطمه الزهراء، ص 282; بحارالانوار، ج‏43، ص 80 و ج‏26، ص 44 و ج‏47، ص 65. 8- بصائر الدرجات، ص‏156،157، 161; بحارالانوار، ج‏26، ص 40 و46 و 48; ج‏47، ص 271. 9- بحارالانوار، ج‏26، ص 42. 10- بحارالانوار، ج‏26، ص‏39. 11- جابر بن عبدالله پانزده سال پیش از هجرت در مدینه به دنیا آمد، از طایفه خزرجیان بود. او و پدرش عبدالله بن‏حرام از پیشتازان اسلام بودند. پدرش در جنگ احد به شهادت رسید. جابر از مسلمانان پیش از هجرت و از اصحاب با فضیلت رسول خدا(ص) بود که در19 غزوه، از جمله جنگ بدر در رکاب پیامبر(ص) حضور داشت و در جنگ صفین نیز در رکاب علی(ع) جنگید. این محدث بزرگ شیعه در اواخر عمر نابینا شد و با همان حال، همراه عطیه عوفی در اولین اربعین به زیارت کربلا آمد. وی آخرین فردی بود که از حاضران پیمان عقبه بود. بدن او را به جرم دوستی اهل بیت، در زمان حجاج داغ نهادند و سرانجام در سال 78 هجری قمری، در سن نود و چند سالگی در حالی که نابینا بود از دنیا رفت و در بقیع به خاک سپرده شده. (فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، ص‏127). 12- رک: اصول کافی، ج 1، ص‏527; الاختصاص، شیخ مفید، ص 210; مسند فاطمه الزهراء، ص‏286. 13- بحارالانوار، ج 25، ص‏117. 14- حدیث‏با تلخیص نقل شده. اصول کافی، ج 1، ص‏239; بصائر الدرجات، ص 151; بحارالانوار، ج‏26، ص 38. 15- بحارالانوار، ج‏26، ص 211. 16- امام حسن مجتبی(ع) پسری داشت که نام او هم حسن بود و به همین سبب به او «حسن مثنی‏» می‏گفتند. حسن مثنی در کربلا در خدمت امام حسین(ع) بود. مجروح شد و در میان مجروحین افتاده بود. بعد که به سراغ مجروحین آمدند، یک کسی که با او خویشاوندی مادری داشت واسطه شد و متعرضش نشدند، خودش را معالجه کرد و خوب شد. بعدها با فاطمه دختر امام حسین(ع) ازدواج کرد و از این ازدواج فرزندانی به وجود آمد که یکی از آنها همین عبدالله است. عبدالله از طرف مادر نوه امام حسین(ع) از طرف پدر نوه امام حسن(ع) است. به همین جهت افتخار می‏کرد و می‏گفت من از دو طریق فرزند پیغمبرم و از دو راه فرزند فاطمه(س) هستم. لذا به او «عبدالله محض‏» می‏گفتند یعنی خالص از اولاد پیغمبر. عبدالله در زمان امام صادق(ع) رئیس اولاد امام حسن(ع) بود چنانکه امام صادق(ع) رئیس و بزرگتر بنی‏الحسین بود. در جریانات سیاسی که در عصر امام صادق(ع) پیش آمد و عباسیان روی کار آمدند. در آغاز عبدالله بن حسن راه دیگری رفت و گوش به سخن امام صادق(ع) نداد و پندها و سخنان امام را به حسادت حمل می‏کرد! تا آنکه از بنی‏عباس و دیگران برای فرزندش بیعت گرفت و بنی‏عباس هم چون در ابتدا زمینه را برای خودشان فراهم نمی‏دیدند از وجاهت و موقعیت آل علی استفاده کردند و با محمد پسر عبدالله به عنوان مهدی امت‏بیعت کردند. خواستند از امام صادق(ع) بیعت‏بگیرند ولی امام(ع) مخالفت کرد که مساله مهدی فعلا وقتش نیست، دروغ است. مهدی امت این نیست ولی تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با ظلم حاضرم همکاری و بیعت کنم. (برای آگاهی بیشتر مراجعه کنید به سیری در سیره ائمه اطهار، شهید مطهری، از ص 124 به بعد). 17- بصائر الدرجات، ص‏153; بحارالانوار، ج‏26، ص 40. 18- رک، لسان العرب، ج 10، کلمه صحف و مفردات راغب. 19- حدیث قسمتی از حدیثی است که در پاورقی 14 منابع آن ذکر گردیده است. 20- بحارالانوار، ج‏26، ص 40. 21- بصائر الدرجات، ص‏156. 22- اصول کافی، ج 1، ص 240; بصائر الدرجات، ص 150 و 154; بحارالانوار، ج‏26، ص‏37. 23- بصائر الدرجات، ص‏159; مسند فاطمه الزهراء(س)، ص 292; بحار، ج‏26، ص‏47. 24- بصائر الدرجات، ص 154 و 160; بحار، ج‏26، ص‏46. 25- بقره، 2،269. 26- مسند فاطمه الزهرا(س)، ص 290 و 291. البته با کمی تلخیص نقل شده است. × امکان ذخیره‏سازی و بازیابی حجم بالای اطلاعات در دیسک‏های CD لیزری با سرعت مافوق تصور، شاهد خوبی بر این است که می‏توان در جایگاه محدودی این حجم بالای اطلاعات را ذخیره نمود. 27- قسمتی از حدیثی است که منابع آن در پاراگراف‏6 نقل شده است. 28- قسمتی از حدیثی است که منابع آن در پاورقی‏7 ذکر شده است. 29- بصائر الدرجات، ص 150; اصول کافی، ج 1، ص 240، بحار، ج‏26، ص‏37. 30- بصائر الدرجات، ص‏157 و 161، بحار، ج‏26، ص‏46. 31- اصول کافی، ج 1، ص 241; بصائر الدرجات، ص‏157 و158. 32- زنادقه جمع زندیق است و زندیق در اصطلاح به مسلمان ملحدی گویند که تفسیرهای او از نصوص شرعیه قرآن و سنت، موجب گمراهی مسلمانان گردد. کلمه زندیق، از ریشه پهلوی زندیک می‏آید که به معنی مفسر «اوستا» کتاب زرتشت است و چون مانویان و مزدکیان جرات اظهار عقاید دینی خود را نداشتند به تفسیر اوستا پرداخته و می‏گفتند: منظور ما از این سخنان شرح و تفسیر اوستا می‏باشد، از آن جهت ایشان را زندیک نامیدند. زنادقه غالبا قائل به اباحه و شک در دین و نوعی آزاداندیشی و اغلب «ثنوی‏» بودند مانند صالح بن عبدالقدوس که قائل به دو اصل قدیم «نور» و «ظلمت‏» بود. زنادقه از اساس منکر خدا و ادیان بودند و طبقه‏ای بودند که تعهدی نداشتند و حتی در حرمین مکه و مدینه و در مسجد الحرام و مسجد النبی می‏نشستند و حرفهایشان را می‏زدند. البته به عنوان اینکه بالاخره فکری است، شبهه‏ای است که برای ما پیدا شده و باید بگوییم زنادقه طبقه متجدد و تحصیل کرده آن عصر بودند که با زبانهای زنده آن روز دنیا آشنا بودند، زبان سریانی را که در آن زمان بیشتر زبان علمی بود می‏دانستند، بسیاری از آنها زبان یونانی و بسیاری ایرانی بودند و زبان فارسی می‏دانستند و بعضی هم زبان هندی. بیشتر معتقدند که ریشه زندقه از مانویها است. (رک، فرهنگ فرق اسلامی، محمد جواد مشکور، ص 210; سیری در سیره ائمه اطهار، شهید مطهری، ص‏146). 33- آغاز حدیثی است که منابع آن در پاورقی‏7 ذکر شده است. 34- بصائر الدرجات، ص 161; مسند فاطمه الزهرا(س)، ص 292; بحار، ج‏26، ص 48 و156. 35- بحارالانوار، ج‏26، ص 18. 36- اصول کافی، ج 1، ص 242، بحار، ج‏26، ص 155. 37- محمد بن‏عبدالله بن‏حسن معروف به «نفس زکیه‏» که به عنوان مهدی است‏با او بیعت‏شد و خودش هم باورش شده بود که مهدی است. ولی امام صادق(ع) مخالفت کرد که دروغ است، مهدی امت ایشان نیست و امام(ع) پیش‏بینی کرد که فرزندان عبدالله بن‏حسن به دست منصور دوانقی کشته می‏شوند و آنهایی که حکومت می‏کنند نه عبدالله و فرزندان او. طولی نکشید که پیش‏بینی امام محقق شد و حکومت‏به دست ابوالعباس سفاح و برادرانش افتاد و محمد بن‏عبدالله (نفس زکیه) توسط منصور کشته شد. (برای توضیح بیشتر از جریانات سیاسی این عصر رجوع کنید به سیری در سیره ائمه اطهار، شهید مطهری، ص‏133 به بعد). 38- اصول کافی، ج 1، ص 242. 39- بحارالانوار، ج‏26، ص‏156 و ج‏47، ص 32. 40- اصول کافی، ج 1، ص‏527; الاختصاص، شیخ مفید، ص 210. این صحیفه به نقل‏های دیگری نیز رسیده است که در یکی از نقل‏ها علاوه بر اسامی ائمه معصومین(ع) نام مادر هر یک از امامان نیز ذکر شده است. (مسند فاطمه الزهراء، ص 248) 41- وصیت‏نامه سیاسی الهی امام خمینی(ره)، ص‏3. منظور حضرت امام از کلمه صحیفه همان مصحف فاطمه است که به معنای کتاب است. گرچه صحیفه چیزی است که در آن می‏نویسند و از مجموعه صحیفه نوشته شده، کتاب حاصل می‏شود ولی خود صحیفه نیز به معنای کتاب آمده است (ر.ک، لسان‏العرب، ج‏7، ص 291) چنانچه به مجموعه دعاهای امام سجاد(ع)، صحیفه سجادیه، و به مجموعه سخنرانیها، بیانیه‏ها و اعلامیه‏های حضرت امام راحل(ره)، صحیفه نور، گفته می‏شود. 42- بصائر الدرجات، ص 158; بحار، ج‏26، ص‏47. 43- همان، ص 154; بحار، ج‏26، ص 45. 44- مسند فاطمه الزهرا(س)، ص 292. علامه آقابزرگ تهرانی در الذریعه، ج 21، رقم 4248 از مصحف فاطمه(س) نام برده و می‏نویسد: مصحف فاطمه از امانات امامت است که در نزد امام و مولایمان صاحب‏الزمان(عج) موجود است. ماهنامه کوثر شماره 8