یچیدگی هر دستگاه به معنی ارتباط فراوان و چند جانبه اجزا مختلف آن با یکدیگر است. در جهان آفرینش نیز علاوه بر مسأله ظرافت، نظام پیچیده اى وجود دارد که انسان را مبهوت می کند؛ مانند ساختمان سلّول که شهری است عظیم با حصار عجیب و هزاران در و دروازه و هزاران کارخانه و مرکز فرماندهى و…، که از شگفت انگیزترین شهرهاى عالم است، که اگر بخواهیم مشابه آن را بسازیم باید این تاسیسات را در ده ها هزار هکتار زمین بنا کنیم. ولى دستگاه آفرینش، همه این ها را در مساحتى معادل 15 میلیونیم میلى متر قرار داده است!
وقتی می گویند: فلان دستگاه نظام پیچیده اى دارد؛ یعنی ساختمان آن داراى اجزاء و تشکیلات مختلف با ارتباط هاى فراوان و چند جانبه می باشد و اعمال گوناگون مهمّى را انجام می دهد. مثلا یک ماشین حساب که می تواند علاوه بر اعمال اصلى حساب، انواع معادلات جبرى و قضایاى هندسى را حل کند و هرگونه محاسبات مختلف ریاضى را به سرعت انجام دهد یا به حافظه خود بسپارد، نظام پیچیده اى دارد. یا دانشمندان می گویند: در پشت پرده شبکیه چشم، نود هزار رشته عصبى است که سلول هاى شبکیّه را به سلسله اعصاب وصل می کند! – البته نود هزار در هریک از دو چشم! – این یک ساختمان بسیار ظریف و پیچیده است.
با توجّه به این نکته به اصلبحث باز می گردیم: در جهان آفرینش علاوه بر مساله ظرافت، نظام هاى فوق العاده پیچیده اى وجود دارد، که انسان را مبهوت می کند؛ و به گفته بعضى از دانشمندان در شهر عظیم تن انسان ساختمان هایى وجود دارد که بزرگ ترین آسمان خراش هاى جهان در برابر آن مانند یک آلونک است! به عنوان نمونه: از میان نظامات پیچیده جهان، تنها به سراغ ساختمان سلّول (یاخته) می رویم که امروز اسرار عجیبى از آن کشف شده است.
می دانیم، یک انسان به طور متوسّط از ده میلیون میلیارد واحد زنده کوچک که سلّول نامیده می شود؛ تشکیل شده است. نخستین کسى که سلّول را کشف کرد و واژه اى براى آن وضع نمود، دانشمندى بنام «هوک» در قرن هفده میلادى بود. البته او در آن روز نمی دانست که ساختمان این واحد کوچک تا چه اندازه پیچیده و حیرت‌انگیز است؛ ولى دانشمندان بعد از او که کوشش هاى او را دنبال کردند به اسرارى دست یافتند که گوشه اى از گواهى آنها را در اینجا می آوریم:
1- یک سلّول کوچک ذرّه بینى را می توان به شهرى تشبیه کرده که هزاران تاسیسات دارد؛ با لابراتوارها و کارخانه ها براى تبدیل مواد غذائى به مواد مورد نیاز بدن که عظیم ترین و مدرن ترین پدیده هاى صنعتى بشر قابل مقایسه با آن نیست.
2- این شهر کوچک و پرغوغا از سه بخش تشکیل شده:
الف) پوسته سلّول که حکم حصار شهر را دارد.
ب) قسمت وسطى سلّول (سفیده یا سیتوپلاسم).
ج) هسته یا مرکز فرماندهى.
حصارى که بر گرد سلّول ساخته شده است؛ چنان لطیف و ظریف است که اگر 500 هزار از این دیوارها را کنار هم بگذاریم به زحمت به ضخامت یک برگ کاغذ معمولى می رسد! امّا با این حال در برابر هجوم عوامل بیرونى مزاحم چنان حسّاس و محکم است که دیوار معروف چین در برابر آن چیزى شمرده نمی شود! این سدّ نازک به نوبه خود از سه دیواره ساخته شده؛ و به اصطلاح سه لایه است. دو طرف آن از شبکه هاى پروتئینى است، و پائین آن پر از چربى ها است، و این چربى ها به هیچ وجه اجازه ورود چیزى را به داخل شهر نمی دهد؛ جز با یک کلید رمز و آن کلید رمز این است: موادى که می خواهد ورود به شهر کند باید بتواند چربى جداره را در خود حل نماید و به درون نفوذ کند. این دلیل بر آن است که دوست است نه دشمن، به این ترتیب این شهر بدون حاجت به نگهبان شدیداً از هر سو حفاظت می شود.
3- در داخل این شهر (سلّول) کانال هاى زیادى است که از دیواره ها شروع شده و تا اطراف هسته، یعنى دژ فرماندهى سلّول پیش می رود؛ و مواد غذائى را گرفته و تبدیل به پروتئین می کند. جالب این است که 23 نوع اسید مخصوص وارد این سلّول ها می شود؛ که پروتئین از ترکیب چندین نوع با هم به دست می آید.
4- هسته اصلى به تنهایى همانند یک آسمان خراش چندین هزار طبقه اى است که آسمان خراش هاى معروف نیویورک در برابر آن خانه محقّرى است. هسته اصلى سلّول که مقر فرماندهى است خود تشکیلات مفصّلى دارد؛ غشاء هسته، شیره داخلى، و رشته هاى باریک اطراف آن که هر کدام عهده دار وظیفه خاصّى است.
5- عجیب این که در هسته سلّول واحدهاى بسیار کوچک و ظریفى به نام ژن، وجود دارد که طبق بررسى دانشمندان تعداد آنها به حدود 25 هزار می رسد! ژن ها نه تنها همه کاره سلّول ها هستند؛ بلکه تمام فعالیّت هاى بدن را قبضه کرده اند؛ که از مهم ترین آنها مساله کنترل امور وراثتى و انتقال صفات و خصائص به سلّول هاى آینده است. یعنى انتقال تمام صفات ارثى انسان ها و دیگر جانداران از طریق ژن ها صورت می گیرد. از آنجا که کار عمده ژن بر عهده اسید مخصوص هسته است؛ می توان آن را مغز الکترونیک یا کامپیوتر ژن نامید؛ و عجیب تر که خود این ژن ها نیز از اجزاى دیگرى تشکیل یافته که تعداد طبقات آنها را 30 تا 50 هزار می دانند.
کوتاه سخن این که این شهر عظیم با آن حصار عجیب و هزاران در و دروازه جالب و هزاران کارخانه و انبار و شبکه لوله کشى و مرکز فرماندهى، با تاسیسات فراوان و ارتباطات زیاد و کارهاى مختلف حیاتى آن هم در آن محدوده کوچک، از پیچیده ترین و شگفت انگیزترین شهرهاى عالم است که اگر ما بخواهیم تاسیساتى بسازیم که همان اعمال را انجام دهد – که هرگز قادر نیستیم – باید ده ها هزار هکتار زمین را زیر تاسیسات و ساختمان هاى مختلف و ماشین آلات پیچیده ببریم تا براى انجام چنان برنامه‌اى آماده گردد. ولى جالب این است که دستگاه آفرینش همه اینها را در مساحتى معادل 15 میلیونیم میلى متر قرار داده است!(1)
آرى در آفرینش انسان هزاران هزار آیت و نشانه او است. «اَلْعَظَمهُ لِلّهِ الواحِدِ القَهّارِ».(2)
پی نوشت:
(1). از کتاب‌هاى فیزیولوژى حیوانى،امین میرهادی، محمدعلی علمی، تهران،۱۳۲۳ش؛ بیولوژی وراثت، همایون پور، هرمز دانشگاه تهران، تهران،1335ش؛ سفر به اعماق وجود انسان، حسنی، علی اکبر، شناخت معارف اسلام، قم، ۱۳۹۸ ق.
(2). پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 ش، چاپ نهم، ج 2، ص 68.