اسرار دستگاه تنفس در بدن انسان

دستگاه تنفّس به عنوان پالایشگاه بدن، همکارى صمیمانه، و شگفت آورى با قلب دارد. خون حامل اکسیژن از بطن چپ با فشار به سوى دورترین نقاط بدن حرکت می کند، و پس از تحویل اکسیژن به سلّول ها، گازکربنیک را گرفته و از بطن راست قلب به ریه ها تحویل می دهد. نیاز بدن به اکسیژن، بیش از احتیاج آن به موادّ غذایى است. در دو حفره بینى، موهایى قرار دارد که به تصفیه هوا می پردازد، از سوی دیگر، لوله های بینى که به واسطه ترشّح غدّه ای خاص، همواره گرم و مرطوب است، از ورود هواى سرد و خشک به ریه ها جلوگیری می کند.

تصفیه خانه بدن یکى از دستگاه هاى مهم بدن و به نوبه خود فوق العاده جالب و داراى موقعیّت بسیار حسّاس می باشد.
این دستگاه که همان دستگاه تنفّس است، در ادامه زندگى بدن سهم بسزایى دارد، چنانچه اگر بیش از 5 دقیقه تعطیل شود، انسان دچارخفگى شده و در اشخاص عادى موجب مرگ می گردد. مهم ترین نقش این کارگاه در بدن، تصفیه و دفع موادّ سمّى خون وبدن است وبه همین جهت باید آن را تصفیه خانه و پالایشگاه بدن نامید.
دستگاه تنفّس با دستگاه قلب، همکارى بسیار صمیمانه، دقیق، منظّم و شگفت آورى دارد. اینک قسمتى از وظایف این پالایشگاه حیرت انگیز را به طور اختصار از نظر شما می گذرانیم.
خونِ شریانى هنگامی که از بطن چپ با فشار به سوى دورترین نقاط بدن حرکت می کند، حامل مادّه حیاتى اکسیژن است و همان طور که دیدیم، خون مزبور وقتى که در مویرگ هاى بیشمار بدن پخش گردید، مادّه حیاتى اکسیژن را تحویل سلّول ها داده و گازکربنیک را ـ که یک گاز سمّى است ـ از آنها باز پس می گیرد و با رنگى تیره و افسرده راه قلب را در پیش می گیرد.
این خون نه تنها مادّه حیاتى اکسیژن را از دست داده بلکه مسموم هم می باشد، به همین جهت دیگر قابل استفاده بدن نیست و می دانیم که به خارج هم ریخته نمی شود و نباید هم چنین باشد؛ زیرا خون به هر صورت از موادّ گران بها و پرارزش بدن ماست که جز در موارد ضرورى نمی توان از آن چشم پوشى کرد.
بنابراین خون مزبور به پاس فداکارى و خدماتى که انجام داده باید به صورت قابل استفاده درآید. براى این منظور، قلب، این خون را به خود پذیرفته و آن را از راه بطن راست به ریه ها تحویل می دهد. خون کثیف ـ به ترتیبى که خواهیم دید ـ در پالایشگاه ریه ها تصفیه شده و دوباره شفّافیّت، نشاط و موادّ حیاتى از دست رفته را باز می یابد و باز از آنجا براى انجام ماموریّت جدید خود رهسپار قلب می گردد.
باید دانست که احتیاج بدن و سلّول هاى آن به این مادّه حیاتى که از راه تنفّس تامین می شود، به مراتب بیشتر از نیازمندى آن به موادّ غذایى است و مقاومت بدن در مقابل نبودن موادّ غذایى، خیلى بیشتر از مقاومت آن در مقابل کمبود اکسیژن می باشد؛ به دلیل اینکه انسان ممکن است لااقل یک روز با گرسنگى به سر برد، در صورتى که بیش از 5 دقیقه نمی تواند بدن را از تنفّس اکسیژن هوا محروم بدارد، به همین جهت پس از دستگاه گردش خون (قلب) که با توقّف آن به سرعت، مرگ دامنگیر شخص می گردد، دستگاه تنفّس را می توان حسّاس ترین دستگاه بدن دانست و این در اثر موقعیّت فوق العاده اى است که در بدن دارا می باشد!
قدرت عجیب شش ها یکى دیگر از شگفتى هاى جهان آفرینش است. این عضو لطیف اسفنجى شکل، داراى مقاومت و قدرتى است که به طور متوسّط در هر دقیقه، 20 مرتبه و در هر 24 ساعت، در حدود 28800 مرتبه باز و بسته شده و خون را تصفیه می کند. به این ترتیب، سالیانه در حدود چهار هزار تن خون را تصفیه کرده و از خود عبور می دهد. بر این اساس، در یک عمر متوسّط، ممکن است 250 هزار تن خون، در آن تصفیه گردد و هرگز این همه فعّالیّت و کار طاقت فرسا، آن را خسته نمی کند و هیچ وقت اتّفاق نیفتاده که ما در تنفّس، حرکت و فعّالیّت ریه هاى خود در حال عادى، احساس خستگى نماییم.
هواى مورد احتیاج براى تنفّس، همه جا هست ولى چه بسا اتّفاق افتاده که هواى اطراف انسان کثیف و غبار آلوده است. بنابراین اگر هوا با همان وضع وارد ریه ها شود ممکن است در کار ریه ها تولیداشکال و ناراحتى کند، به همین دلیل در مجراى طبیعى ورود هوا، برنامه اى پیش بینى شده که از ورود کثافات و گرد و غبار جلوگیرى می کند.
گرچه این موضوع، جزئى به نظر می رسد ولى دو نکته در آن قابل توجّه است؛ اوّلا، در دو حفره بینى، که مجراى طبیعى و معمولى هوا می باشد، موهایى وجود دارد که در مسیر عبور هوا تشکیل شبکه اى می دهد. هوا در هنگام عبور از آن تا اندازه اى تصفیه شده، گرد و غبار و کثافات خود را از دست می دهد.
ثانیاً، لوله بینى همواره در اثر جریان اشک ـ که همیشه از گوشه چشم وارد آن می شود ـ و ترشّحات غدّه خاصّى، که در خودبینى قرار دارد، به اندازه مناسبى گرم و مرطوب است. این کار باعث می شود که هواى تنفّسى، جهت ورود به ریه ها آماده و مناسب گردد، زیرا بسیارى از اوقات، هواى مزبور، سرد و خشک است و اگر به همان ترتیب داخل ریه ها گردد، ایجاد سرماخوردگى و یا امراض دیگر ریوى می کند؛ بنابراین لازم است که چنین هوایى قبل از ورود به ریه ها، گرم و مرطوب شود. این مهم در هنگام عبور از دو حفره بینى، تامین می گردد. به همین جهت باید تا جایى که امکان دارد به خاطر مسایل بهداشتى، از تنفّس به وسیله دهان پرهیز کرده و فقط با بینى تنفّس نمود.(1)
پی نوشت:
(1). گرد آوری از کتاب: آفریدگار جهان‏، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى‏، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم‏، 1379 ه. ش‏، ص 141.