ابوالفضل عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر اکرم ، سه سال قبل از عام الفیل در مکه به دنیا آمد. پدرش عبدالمطلب از بزرگ ترین شخصیت‌های مکه و مادرش، نُتیله ، دختر حباب، یکی از بانوان باشخصیت بود که به عنوان اولین زن توانست خانه کعبه را با پارچه‌های حریر و دیبا بپوشاند .
همسر عباس ام الفضل نیز از زنان نامی اسلامی بود .
عباس یازده فرزند داشت :
عبدالله بن عباس ، عبیدالله بن عباس ، فضل بن عباس ، قثم بن عباس ، تمام بن عباس ، معبد بن عباس ، کثیر بن عباس ، حارث بن عباس ، عبد الرحمن بن عباس ، آمنه و صفیه .
عباس در عصر جاهلیت و نیز در اسلام یکی از رجال برجسته قریش به شمار می آمد .
منصب سقایت ( آب‌رسانی) زائران کعبه که یکی از مناصب کعبه بود، به دلیل تنگدستی برادرش، ابوطالب ، به وی واگذار شد. او به همراه مشرکان مکه در جنگ بدر علیه پیامبر شمشیر زد و در همان نبرد اسیر شد؛ ولی با پرداخت فدیه آزاد شد .
می‌گویند عباس به دلیل معجزه و پیشگویی‌‌ای که از رسول خدا مشاهده کرده بود، اسلام آورد و به مکه بازگشت و از آن زمان تا فتح مکه به عنوان نیروی اطلاعاتی ایفای نقش کرد. هرگاه مشرکان قصد جنگ با پیامبر خدا را داشتند، وی با فرستادن نامه، به پیامبر خبر می‌داد .
عباس در زمان فتح مکه، جهت استقبال از رسول خدا به بیرون مکه رفت و در هنگام فتح و ورود پیامبر خدا به شهر، سپاه مسلمین را همراهی کرد. پس از آن در نبرد حنین نیز شرکت کرد و شجاعتی وصف‌ناشدنی از خود بروز داد .
با این حال، نوادگان عباس که به بنی‌عباس معروف شده‌اند، بیشترین ستم را علیه خاندان پیامبر روا داشته‌اند. نقل است که جبرئیل از سوی خداوند فرود آمد و از ظلم و ستم «بنی عباس» نسبت به خاندان پیامبر خبر داد. رسول خدا نیز هنگامی که عباس را دید، او را از ستم نوادگانش مطلع نمود .
عباس در اواخر عمر دچار نابینایی شد و سرانجام در سال 32 هجری قمری در هشتاد و اندی سالگی در شهر مدینه دار فانی را وداع گفت. او را در قبرستان بقیع به خاک سپردند .