قاضی عبد العزیز حلبی (ابن براج)
(متوفی 481 ه.ق) گفتار استاد: «قاضی عبد العزیز حلبی معروف به«ابن البراج»شاگرد سید مرتضی و شیخطوسی است.از طرف شیخ طوسی به بلاد شام که وطنش بود فرستاده شد.بیستسال در طرابلس شام، قاضی بود.در سال 481 درگذشته است.کتابهای فقهی اوکه بیشتر نام برده میشود،یکی به نام«المهذب»است و دیگری به نام«جواهر».» (1) ابن براج و عصر زندگانی او: شیخ ابو القاسم عبد العزیز بن نحریر بن عبد العزیز بن البراج،در مصر تولد یافتو در آن منطقه رشد و نما کرد.تحصیلات خود را ابتداء در زادگاه خویش،سپس دربغداد ادامه داد تا اینکه یکی از فقهای نامدار و وجهه و اعتبار شیعه در عصر خویشگردید.او از علم وسیع و اطلاعات شایسته در زمینه فقه و علوم اسلامی برخوردار بودهاست و تالیفات فراوان او نشان دهنده این وسعت اطلاعات و معلومات میباشد.او درسال429 ه.ق به جمع شاگردان علم الهدی پیوست و یکی از خواص شاگردان او قرارگرفت و در محضر او از منزلت و رتبتبه سزایی برخوردار شد تا اینکه سید به رحمتایزدی شتافت،او ملازمتشیخ الطائفه را داشت،تا اینکه نمایندگی شیخ را در حدودشام پذیرفت و خود یکی از مردان فقه و فقاهت معروف آن دیار گردید.او از سویجلال الملک در سال 438 قضاوت منطقه طرابلس را پذیرفت و در آن منطقه به رتق وفتق امور مسلمین پرداخت. گفتار ارباب تراجم در باب او: صاحب ریحانه الادب درباره او گوید:«شیخ عبد العزیز بن براج شامی حلبیطرابلسی،مکنی به ابو القاسم،ملقب به قاضی،موصوف به عز الدین و عز المؤمنین،ازاکابر فقهای امامیه اواخر قرن پنجم هجرت،از وجوه و اعیان ایشان و از تلامذه سیدمرتضی علم الهدی بود.ماهی هشت دینار(طلای مسکوک هیجده نخود)از طرف سیدشهریه داشت.به جهت تلمذ و انسی که با او داشته است،او را خلیفه المرتضی گفتهاند. ابن براج از اساتید معظم خود،سید مرتضی و ابو الفتح کراجکی روایت کرده است و ازراویان او شیخ عبد الجبار مفید رازی است که در ولایت ری،فقیه امامیه بوده است وجمعی از اکابر وقت نیز از او روایت میکنند.قضاوت او در طرابلس بیستیا سی سالادامه داشته،به همین جهتبه لقب قاضی شهرت یافته است.» (2) صاحب معجم رجال الحدیث،ضمن بازگویی سخن شیخ منتجب الدین رازیدر الفهرست و بازشماری کتابهای او،سپس نقل نظر ابن شهر آشوب و اخیرا بازگویینظر سید مصطفی تفرشی در رجال خویش که همه او را به عنوان آبروی شیعه و فقیهآنان ستودهاند،مطلب جدیدی در مورد او ارائه نداده است. (3) تالیفات او: او تالیفات متعدد و نوشتههای پرباری در فروع فقهی دارد که از آن میان میتوان: الجواهر-المعالم-المنهاج-الکامل-روضه النفس فی احکام العبادات-المقربالمهذب-الموجز-حسن التصریف-شرح جمل سید مرتضی و…را نام برد. 1-جواهر الفقه:این کتاب در چند مجلد به نام«جوامع الفقه»در ایران چاپشده است و اخیرا از سوی کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره)تجدید طبعگردیده است. 2-روضه النفس در احکام عبادات 3-شرحی بر جمل العلم و العمل علم الهدی(استاد خویش) 4-عماد المحتاج فی مناسک الحج5-الکامل 6-المعالم 7-المعتمد 8-المنهاج 9-الموجز (4) وفات او: او پس از تلاش فراوان و مجاهدت خستگی ناپذیر در راه تبلیغ و اجرای احکاماسلام،شب جمعه9 شعبان 481 ه.ق در هشتاد سالگی در طرابلس درگذشت و باشکوه و احترام لازم مدفون گردید. رحمه الله علیه رحمه واسعه پینوشتها: 1- آشنایی با علوم اسلامی،ص297. 2- ریحانه الادب،ج7،ص 408،چاپ اقبال تهران. 3- معجم رجال الحدیث،ج 10،ص 38،تحت کد معرفی 6571. 4- روضات الجنات،ج 1،ص 575.
عبدالرحیم عقیقی بخشایشی