تحدی قرآن

تحدی (مباره طلبی) قرآن
قرآن کتابی است که به عنوان سند نبوت پیامبر و منبع اصلی هدایت امت نازل گردید.نزول قرآن در بـرهـه ای از زمـان و در مـنطقه ای از جهان رخ داد که فنون سخنوری درمیان عرب به کمال رسـیـده و حـجاز خاستگاه برجسته ترین ادیبان , شاعران , خطیبان وخداوندان سخن و ادب عرب بـود.در آغاز دسته ای از منکران قرآن که آن را اسطوره وافسانه می پنداشتند و بر این پندار بودند که اگر بخواهند می توانند مانند آن رابیاورند .در چـنـیـن زمـان و مکانی پیامبر دعوت به تحدی نمود.تحدی همان مبارزه طلبی و دعوت به معارضه و مقابله است .ایـن تـحـدی نـه از موضع انفعالی , که با قاطعیت و صلابتی بی نظیر صورت گرفت .واز آن جا که بـزرگ تـریـن امـتـیـاز و افـتـخـار عرب (سخنوری و سخندانی ) را هدف قرارداده بود, بی نهایت تحریک کننده و شورآفرین می نمود.زیرا عدم اقدام به مقابله باقرآن یا اقدام نافرجام نتیجه ای جز از دست دادن حیثیت و موقعیت ممتاز آنان نداشت .شگفت انگیزتر آن که مخاطبان تحدی فقط مردم شبه جزیره و عرب هانبودند.زیرا پیام اولین مبارزه طلبی این بود: اگر همه جهانیان گرد هم آیند تا مانند قرآن بیاورند از انجام آن ناتوانند.آیات تحدی در قرآنآیات تحدی در قرآن به دو صورت مطرح گردیده اند: الف ) تحدی به صورت عام و کلی , ب ) تحدی به صورت خاص و جزئی .در زمینه تحدی در موارد خاص مطرح شده در قرآن به زودی در فصل سوم سخن خواهیم گفت .آنـچه در این قسمت مورد توجه قرار می گیرد, تحدی از نوع اول است .این آیات به ترتیب نزول از این قرارند:1. قـل لـئن اجـتـمـعـت الانـس والـجـن عـلـی ان یاءتوا بمثل هذا القرآن لایاءتون بمثله ولو کان بعضهم لبعض ظهیرا.بگو: اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند, مانند آن رانخواهندآورد, هرچند برخی از آنها پشتیبان برخی دیگر باشند.2. ام یـقـولـون افـتـراه , قـل فـاتـوا بـسـوره مـن مـثـلـه وادعـوا مـن استطعتم من دون اللّه ان کنتم صادقین .یا می گویند: آن را به دروغ ساخته است ؟ بگو: اگر راست می گویید, سوره ای مانندآن را بیاورید و هرکه را جز خدا می توانید فراخوانید.3. ام یـقـولـون افـتـراه قـل فـاءتـوا بعشر سور مثله مفتریات وادعوا من استطعتم من دون اللّه ان کنتم صادقین .یا می گویند: این قرآن را به دروغ ساخته است .بگو: اگر راست می گویید ده سوره برساخته شده مانند آن بیاورید و غیر از خدا هرکه را می توانید فراخوانید.4. ام یقولون تقوله بل لایؤمنون .فلیاءتوا بحدیث مثله ان کانوا صادقین .یا می گویند: آن را بربافته ؟ نه بلکه باور ندارند.پس اگر راست می گویند سخنی مثل آن بیاورند.5. وان کـنـتـم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا فاتوا بسوره من مثله وادعوا شهداءکم من دون اللّه ان کـنـتـم صـادقـیـن .فـان لـم تـفـعـلـوا ـ ولـن تـفعلوا ـ فاتقوا النار التی وقودها الناس والحجاره اعدت للکافرین .و اگر در آنچه بر بنده خود نازل کرده ایم شک دارید, پس ـ اگر راست می گویید آسوره ای مانند آن بیاورید و گواهان خود را ـ غیر خدا ـ فراخوانید.پس اگر نکردید ـ وهرگز نمی توانید کرد ـ از آتشی که سوختش مردمان و سنگ ها هستند و برای کافران آماده شده بپرهیزید.نکاتی راجع به آیات تحدی 1. از میان آیات تحدی , گسترده ترین نوع آن , در اولین آیه تحدی انجام گرفته است .مخاطب این مـبارزه طلبی , جن و انس یعنی همه جهانیانند.از این آیه به خوبی استفاده می شود که ابعاد اعجاز قرآن اختصاص به فصاحت و بلاغت و زبان خاص آن که زبان عربی است نداشته و از جهات مختلف مطرح است , وگرنه دعوت به مقابله غیرعرب با یک کتاب عربی بی تناسب است .2. سـه آیـه نـخست از آیات تحدی , در سوره هایی قرار دارند که از نظر ترتیب نزول , پی درپی بوده یعنی پنجاهمین , پنجاه ویکمین و پنجاه ودومین سوره نازل شده بوده اند.3. کیفیت تحدی در آیه دوم و سوم ـ به استثنای میزان آن ـ کاملا یکسان و شبیه هم است .4. چـهـار آیه اول در سوره های مکی و آخرین آیه در اولین سوره مدنی واقع شده اند.این امر نشان مـی دهد که بیش ترین تحدی در مکه صورت گرفته است و باتوجه به جمعیت اندک مسلمانان و تـوان ظـاهـری کـافـران , بـدون شک اعلام مکرر وقاطعانه تحدی در ایجاد اعتماد به نفس برای مسلمانان و رخنه و تزلزل در صفوف مشرکان و کافران مؤثر بوده است .5. تفاوت لحن آیات تحدی در سوره های مکی با آیه تحدی در سوره مدنی کاملامشهود است : این تـفـاوت یکی در نحوه اعلام ناتوانی از معارضه است که در سوره بقره با قاطعیتی که در دیگر آیات کمتر مشاهده می گردد در جمله ای معترضه و باتعبیر ولن تفعلوا, یعنی هرگز نخواهید توانست , اعـلام گـردیـده اسـت .تـفاوت دیگر درتهدیدی است که در پایان آیه تحدی سوره بقره مشاهده می گردد.در حالی که در سایرآیات تحدی , تهدید وجود ندارد.و بالاخره تهدید پایانی در مورد منکران مطرح نشده است , بلکه برای تردیدکنندگان است .زیرا در آغـاز آیـه تـعبیر وان کنتم فی ریب مما نزلنا…به این نکته اشاره می کند که حتی در مورد حقانیت قرآن تردیدی نباید داشته باشید.به عبارت دیگر این آیه علاوه بر انکار و افترا, شک و تردید در مورد وحیانی بودن قرآن را هم روا ندانسته و در مورد آن هشدار داده است .6. اولین آیه تحدی از نظر وسعت تحدی و آخرین آیه از نظر شدت قابل ملاحظه و تاءمل است .سیر نزولی یا صعودی آیات تحدیبعضی از مفسران و قرآن پژوهان بر این عقیده اند که قرآن در اعلام تحدی با یک سیر نزولی در سه مرحله دعوت به مبارزه نموده است .مـرحله اول : دعوت به آوردن کتابی مانند قرآن است .آیه88 سوره اسراء بیانگر این مرحله از تحدی است .مرحله دوم : دعوت به آوردن ده سوره مانند قرآن است .(آیه13 سوره هود) مرحله سوم : دعوت به آوردن یک سوره مانند قرآن است .(آیه 38 سوره یونس و23 سوره بقره ) بـدیـن ترتیب قرآن شرایط مبارزه را مرحله به مرحله کاهش داده است , تا جایی که به آوردن حتی مثل یک سوره کوچک , از یک صد و چهارده سوره قرآن نیز رضایت می دهد.آیا می توان نظریه سیر نزولی آیات تحدی را پذیرفت ؟ بـه نـظـر می رسد با توجه به ترتیب نزول این آیات ـ که قبلا بیان گردید ـ این عقیده قابل خدشه بـاشـد.زیـرا ترتیب نزول این آیات (سه آیه اول ) تحدی را به صورت تحدی به مثل قرآن , تحدی به یـک سـوره و تـحدی به ده سوره بیان می کند.در این صورت نمی توان چنان برداشتی را از آیات , تحدی صواب انگاشت .در مـقـابل نظریه فوق , نظریه سیر صعودی آیات تحدی را می توان مطرح نمود.زیرا آنچه در سوره اسـراء عـنـوان شـده است , تحدی به مثل قرآن است .مثل قرآن یک آیه را نیز شامل می شود.زیرا بـدون شـک منظور از مثل در این آیه نمی تواند کل قرآن باشد.این آیه در پنجاهمین سوره نازل شده قرار گرفته است , یعنی هنگامی که هنوزکل قرآن نازل نگردیده بود.در سوره یونس , تحدی بـه یـک سـوره و در سوره هود,تحدی به ده سوره صورت گرفته است .بنابراین مراحل سه گانه تحدی چنین است :مرحله اول : تحدی به مثل قرآن که یک آیه را هم شامل می گردد. (سوره اسراء)مرحله دوم : تحدی به یک سوره از قرآن . (سوره یونس )مرحله سوم : تحدی به ده سوره از قرآن . سوره هود)در مـقـایـسه میان این دو نظر, گرچه نظریه دوم به لحاظ انطباق با ترتیب نزول ,موجه تر به نظر می رسد, نمی توان نظر قاطعی ابراز نمود.زیرا به دنبال این سه آیه ,آیه34 سوره طور مجددا تحدی بـه مـثـل قـرآن و آیـه23 سـوره بـقره , تحدی به یک سوره را عنوان کرده است .از این رو نظریات ابرازشده را بیشتر باید تفننی و استحسانی قلمداد کرد.درسنامه علوم قرآنی

حسین جوان آراسته
مترجم: محمد حسن معصومی