نماز مستحبی هزار رکعتی (مفاتیح الجنان)
اعمال مخصوصه ماه رمضان: شب اول و در آن چند عمل است؛ هشتم- از این شب ابتدا کند به خواندنِ هزار رکعت نماز این ماه به نحوی که در آخر قسم دوم ذکر شد.
نماز مستحبی هزار رکعتی در ماه رمضان (مفاتیح الجنان)
اعمال مشترکه ماه رمضان: قسم دوم اعمالی که در شب های ماه رمضان باید بجا آورد؛ بدانکه مستحب است بجا آورده شود هزار رکعت نماز است در مجموع این ماه که مشایخ و اعاظم علما در کتب خود که در فقه یا عبادات نوشته اند به آن اشاره نموده اند و اما کیفیت بجا آوردن آن، پس احادیث در باب آن مختلف است و آنچه موافق روایت ابن ابى قره است از حضرت جواد علیه السلام و مختار شیخ مفید در کتاب غریه و اشراف بلکه مختار مشهور است آن است که در دهه اول و دهه دوم ماه رمضان در هر شبى بیست رکعت خوانده شود هر دو رکعت به یک سلام به این طریق که هشت رکعت آن را بعد از نماز مغرب بخواند و دوازده رکعت دیگر را بعد از نماز عشاء و در دهه آخر در هر شب سى رکعت بخواند باز هشت رکعت آن را بعد از نماز مغرب و بیست و دو رکعت دیگر را بعد از نماز عشاء و مجموع این نمازها هفتصد رکعت می شود و باقیمانده را که سیصد رکعت است در شب هاى قدر بخواند یعنى شب نوزدهم صد رکعت و شب بیست و یکم صد رکعت و شب بیست و سوم صد رکعت پس مجموع هزار رکعت شود و به ترتیب دیگر نیز وارد شده و تفصیل کلام در جاى دیگر است و این مقام را گنجایش بسط نیست و امید که اهل خیر در عمل به این هزار رکعت نماز مسامحه و سهل انگارى نکرده از فیض آن خود را بهره مند نمایند
نماز مستحبی هزار رکعتی در ماه رمضان (اقبال الاعمال)
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب الثالث فیما نذکره من الاستعداد لدخول شهر رمضان؛ فصل فی ما نذکره من الاختلاف فی ترتیب نافله شهر رمضان
جلد اول، باب های احکام ماه رمضان؛ باب سوم از اعمالی که برای داخل شدن به ماه رمضان انجام می گیرد؛ فصل ششم: اختلاف در ترتیب انجام نوافل ماه رمضان:
اعلم أن الظاهر فی العمل فی ترتیب نافله شهر رمضان- هو ما قد تضمنه مصباح جدی أبی جعفر الطوسی رضوان الله جل جلاله علیه أنه قال تصلی فی العشرین لیله من الشهر کل لیله عشرین رکعه ثمان رکعات بین العشاءین و اثنتی عشره رکعه بعد العشاء الآخره و تصلی لیله تسع عشره منه مائه رکعه و کذلک لیله إحدى و عشرین و لیله ثلاث و عشرین تسقط ما فیها من الزیادات و هی عشرون رکعه فی لیله تسع عشره و ثلاثون فی لیله إحدى و عشرین و ثلاثون فی لیله ثلاث و عشرین الجمیع ثمانون رکعه تفرقها فی أربع جمع فی کل جمعه عشر رکعات أربع منها صلاه أمیر المؤمنین ع و رکعتان صلاه فاطمه ع و أربع رکعات صلاه جعفر ع و تصلی لیله آخر جمعه عشرین رکعه صلاه أمیر المؤمنین ع و فی آخر لیله سبت منه عشرین رکعه صلاه فاطمه ع فیکون ذلک تمام ألف رکعه و تصلی لیله النصف زیاده على هذه الألف مائه رکعه تقرأ فی کل رکعه الحمد مره و قل هو الله أحد عشر مرات و هکذا تصلی المائه و هذا الترتیب فی نوافل شهر رمضان هو اختیار الشیخ المفید فی کتاب المقنعه و قال المفید فی الرساله الغریه ما معناه إنه یصلی فی العشرین لیله الأوله کل لیله عشرین رکعه ثمانی بین العشاءین و اثنتی عشره رکعه بعد عشاء الآخره و یصلی فی العشره الآخر کل لیله ثلاثین رکعه و یضیف إلى هذا الترتیب فی لیله تسع عشره و لیله إحدى و عشرین و لیله ثلاث و عشرین کل لیله مائه رکعه و ذلک تمام الألف رکعه و هو روایه محمد بن أبی قره فی کتاب عمل شهر رمضان فیما أسنده عن علی بن مهران عن مولانا الجواد ع یقتضی ترتیب الرساله الغریه أقول و قال الشیخ محمد بن أحمد بن الصفوانی فی کتاب التعریف و هی رساله منه إلى ولده و قد زکاه أصحابنا عند ذکر اسمه و أثنوا علیه فی باب صلاه شهر رمضان و اعلم یا بنی أن صلاه شهر رمضان تسع مائه رکعه و فی روایه أخرى ألف رکعه و روی تسعه آلاف مره قل هو الله أحد و روی عشره آلاف مره قل هو الله أحد فی کل رکعه عشر مرات و روی أنه یجوز مره فمنها فی العشر الأول و الثانی فی کل لیله عشرین رکعه یکون أربع مائه رکعه فی کل رکعه عشر مرات قل هو الله أحد فإن لم یکن فمره و فی العشر الأواخر ثلاثین رکعه فی کل رکعه [فی کل لیله] عشر مرات قل هو الله أحد فإن لم یمکن فمره إلا فی لیله إحدى و عشرین و ثلاث و عشرین فإن فیها [فیهما] مائه فی کل رکعه بعد فاتحه الکتاب عشر مرات قل هو الله أحد و قد روی أن فی لیله تسع [تاسع] و عشرین أیضا مائه رکعه و هو قول من قال بالألف رکعه إلا أن المعول علیه فی لیله إحدى و عشرین و لیله ثلاث و عشرین و هذا لفظه و لعل ناسخ کتابه غلط فأراد أن یکتب لیله تسع عشره فکتب تاسع و عشرین إلا أننا کذا وجدناه فی نسختنا و هی عتیقه تاریخها ذو الحجه سنه اثنتی عشره و أربع مائه أقول و ذکر الشیخ أبو جعفر محمد بن بابویه فی کتاب من لا یحضره الفقیه فقال و ممن روى الزیاده فی التطوع فی شهر رمضان زرعه و سماعه و هما واقفیان
به نظر می رسد که نوافل ماه رمضان باید به ترتیبى انجام شود که در کتاب «مصباح المتهجّد» جدّم «ابو جعفر طوسى» -رضوان اللّه جلّ جلاله علیه-آمده است، آنجا که می گوید: «در 20 شب نخست ماه رمضان در هر شب 20 رکعت نماز نافله به جا می آورى؛ 8 رکعت بین نماز مغرب و عشا و 12 رکعت بعد از نماز عشا و [در دهه آخر ماه رمضان در هر شب 30 رکعت می خوانى؛ ٨ رکعت بین نماز مغرب و عشا و 22 رکعت بعد از نماز عشا] و در شب نوزدهم و نیز شب بیست و یکم و بیست و سوّم 100 رکعت نماز به جا می آورى و 20 رکعت شب نوزدهم و 30 رکعت شب بیست و یکم و بیست و سوّم را که نخوانده اى و مجموعا 80 رکعت می شود، در چهار جمعه ماه رمضان می خوانى؛ یعنى در هر جمعه 10 رکعت؛ 4 رکعت نماز امیر المؤمنین-علیه السّلام-، دو رکعت نماز حضرت فاطمه-علیها السّلام-و 4 رکعت نماز جعفر-علیه السّلام-و در شب جمعه آخر ماه 20 رکعت نماز امیر المؤمنین-علیه السّلام- و در آخرین شب شنبه ماه رمضان 20 رکعت نماز حضرت فاطمه-علیها السّلام-به جاى می آورى. مجموع همه این نمازها 1000 رکعت می شود. افزون بر این 1000 رکعت، در شب نیمه ماه رمضان 100 رکعت دیگر می خوانى، به این صورت که در هر رکعت بعد از سوره حمد[1]، سوره «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ»[2] را 10 بار می خوانى.» ترتیب انجام نوافل ماه رمضان به این صورت که ذکر شد، مطابق با نظر و گزینش شیخ «مفید» -رحمه اللّه-در کتاب «مقنعه» هست ، ولى شیخ «مفید» -رحمه اللّه-در رساله «العزیّه» سخنى به این مضمون آورده است: «در 20 شب نخست ماه رمضان در هر شب 20 رکعت نماز می خوانى؛ 8 رکعت بین نماز مغرب و عشا و 12 رکعت بعد از نماز عشا و در دهه آخر در هر شب 30 رکعت. علاوه بر این، در شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوّم در هر شب 100 رکعت دیگر می خوانى. مجموع همه این نمازها 1000 رکعت می شود.» ترتیبى که «محمّد بن ابى قرّه» در کتاب «عمل شهر رمضان» به روایت از مولایمان امام جواد-علیه السّلام-نقل کرده نیز به صورتى است که در رساله«العزیّه» ذکر شده است. «شیخ محمّد بن احمد صفوانى» -که علماى رجال ما امامیّه هنگام ذکر نام او، به عنوان عادل و موثّق معرّفى نموده و ستوده اند-در باب نماز ماه رمضان در کتاب «التعریف» -رساله اى که براى پسرش نوشته است-می گوید: «پسرم! نمازهاى مستحبّى ماه رمضان 900 رکعت و بنابر روایت دیگر 1000 رکعت است و قرائت 9000 و یا 10/000 بار «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» ، یعنى در هر رکعت 10 بار نیز نقل شده است، چنان که در هر رکعت یک بار «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» نیز کفایت می کند. در هر حال، ترتیب انجام این نمازها عبارت است از: در دهه اوّل و دوّم ماه رمضان در هر شب 20 رکعت که مجموعا 400 رکعت می شود؛ در هر رکعت 10 بار «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» و یا حد اقل یک بار؛ و در دهه آخر در هر شب 30 رکعت، در هر رکعت 10 بار «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» یا حد اقل یک بار، به جز شب بیست و یکم و بیست و سوّم که در آن دو شب در هر رکعت بعد از فاتحه الکتاب 10 بار «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» خوانده می شود و بنا بر روایت دیگر در شب بیست و نهم نیز 100 رکعت خوانده می شود و این مبناى قایلان به 1000 رکعت است، ولى ما فقط بر روایت شب بیست و یکم و بیست و سوّم اعتماد داریم.» این بود عین عبارت شیخ محمّد بن احمد صفوانى، براساس نسخه اى قدیمی که تاریخ آن ذى حجّه سال 412 ه ق است، ولى گویا نسخه بردار دچار اشتباه شده و به جاى شب نوزدهم، شب بیست و نهم را نوشته است. شیخ «ابو جعفر محمّد بن بابویه» در کتاب «من لا یحضره الفقیه» چنین آورده است: «دو تن از کسانى که بخش زیادى نوافل ماه رمضان را نقل کرد ه‌اند، «زرعه» به نقل «سماعه» است که هر دو واقفى مذهب هستند.
قَالَ
در روایت این دو آمده است:
سَأَلْتُهُ ع عَنْ شَهْرِ رَمَضَانَ کَمْ یُصَلِّی قَالَ کَمَا یُصَلِّی فِی غَیْرِهِ إِلَّا أَنَّ لِشَهْرِ رَمَضَانَ عَلَى سَائِرِ الشُّهُورِ مِنَ الْفَضْلِ مَا یَنْبَغِی أَنْ یَزِیدَ فِی تَطَوُّعِهِ
«از آن حضرت پرسیدم: در ماه رمضان چند رکعت نماز نافله خوانده می شود؟ فرمود: همان مقدار که در غیر ماه رمضان خوانده می شود، جز این که ماه رمضان بر دیگر ماه ها فضیلت دارد، لذا شایسته است نماز مستحبى بیشتر در آن به جا آورده شود
وَ إِنْ أَحَبَّ وَ قَوِیَ عَلَى ذَلِکَ أَنْ یَزِیدَ فِی أَوَّلِ الشَّهْرِ إِلَى عِشْرِینَ لَیْلَهً کُلَّ لَیْلَهٍ عِشْرِینَ رَکْعَهً سِوَى مَا کَانَ یُصَلِّی قَبْلَ ذَلِکَ یُصَلِّی مِنْ هَذِهِ الْعِشْرِینَ رَکْعَهً اثْنَتَیْ عَشْرَهَ رَکْعَهً بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ الْعَتَمَهِ
و اگر کسى دوست داشت و توانست انجام دهد، سزاوار است در شب اوّل تا 20 شب، افزون بر نافله هایى که پیش از این ماه به جا می آورد، در هر شب 20 رکعت نماز مستحبّى بخواند؛ 12 رکعت بین نماز مغرب و عشا
وَ ثَمَانَ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْعَتَمَهِ فَإِذَا بَقِیَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عَشْرُ لَیَالٍ فَلْیُصَلِّ ثَلَاثِینَ رَکْعَهً فِی کُلِّ لَیْلَهٍ ثُمَّ قَالَ وَ فِی لَیْلَهِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ وَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ یُصَلِّی فِی کُلِّ وَاحِدَهٍ مِنْهُمَا مِائَهَ رَکْعَهٍ
و 8 رکعت بعد از نماز عشا و در 10 شب آخر ماه رمضان در هر شب 30 رکعت بخواند. سپس فرمود: و در هر کدام از دو شب بیست و یکم و بیست و سوّم 100 رکعت بخواند.»
ثم قال إنما أوردت هذا الخبر فی هذا الباب مع عدو لی عنه و ترکی لاستعماله لیعلم الناظر فی کتابی کیف یروی و من رواه و لیعلم من اعتقادی فیه أنی لا أرى بأسا باستعماله أقول
شیخ صدوق-رحمه اللّه-بعد از نقل این روایت گفته است: «این حدیث را با این که از آن عدول نموده و بدان فتوا نمی دهم، از آن جهت در این باب آوردم تا کسى که در این کتاب من نگاه می کند بداند که چگونه روایت نقل کند و چه کسى آن را نقل کرده است و نیز اعتقاد مرا درباره آن بداند و این که اشکالى در عمل به آن نمی دانم.»
و روى عبید الله الحلبی فی کتاب له و ابن الولید فی جامعه ما معناه
بااین‌حال، «عبید اللّه حلبى» در کتاب خود و «ابن الولید» در «جامع» خود سخنى بدین مضمون آورده‌اند:
أن النبی ص لم یصل نافله شهر رمضان
«پیامبر اکرم-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-نافله ماه رمضان را نمی خواندند.»
و لعل روایتهما لها تأویل من التقیه أو غلط الرواه أو غیر ذلک من البیان أقول
گویا این روایت توجیهى از قبیل حمل بر تقیّه یا اشتباه از راویان یا غیره داشته باشد؛
فمن الروایات
زیرا در روایات دیگر آمده است:
فی أن النبی ص صلى نوافل شهر رمضان
«پیامبر اکرم-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم- نوافل ماه رمضان را می خواند.
مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ هَارُونَ بْنِ مُوسَى التَّلَّعُکْبَرِیِّ رِضْوَانُ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ عَلَیْهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَلِیِّ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ سُلَیْمَانَ الرَّازِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ أَبِی جَلِیسٍ الْمَدَائِنِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو عَلِیٍّ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُطَهَّرٍ قَالَ
[یا:«احمد بن محمّد بن مطهّر»]می گوید:
کَتَبْتُ إِلَى سَیِّدِی أَبِی مُحَمَّدٍ صَاحِبِ الْعَسْکَرِ ع أَنَّ رَجُلًا یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمْ یَزِدْ فِی صَلَاتِهِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ عَلَى مَا کَانَ یُصَلِّی فِی غَیْرِهِ فَکَتَبَ فِی الْجَوَابِ کَذَبَ فَضَّ اللَّهُ فَاهُ
به آقایم ابو محمّد عسکرى-علیه السّلام-نوشتم که شخصى می گوید: رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-در ماه رمضان افزون بر ماه هاى دیگر نماز نافله نخواندند. حضرت در پاسخ او نوشت: دروغ می گوید. خدا دهان او را خورد کند!
کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُصَلِّی فِی عِشْرِینَ لَیْلَهً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عِشْرِینَ رَکْعَهً فِی کُلِّ لَیْلَهٍ وَ فِی لَیْلَهِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ وَ لَیْلَهِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِائَهَ رَکْعَهٍ وَ فِی الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ ثَلَاثِینَ رَکْعَهٍ
رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم- در 20 شب [اوّل] ماه رمضان در هر شب 20 رکعت و در شب بیست و یکم و بیست و سوّم 100 رکعت و در دهه آخر در هر شب 30 رکعت نماز نافله می خواند.
أَقُولُ وَ رَوَى هَذَا الْحَدِیثَ بِغَیْرِ هَذِهِ الْأَلْفَاظِ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْوَاحِدِ النَّهْدِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی الصُّهْبَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ إِنَّ عِدَّهً مِنْ أَصْحَابِنَا اجْتَمَعُوا عَلَى هَذَا الْحَدِیثِ مِنْهُمْ یُونُسُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ صَبَّاحِ بْنِ الْحَذَّاءِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ وَ سَمَاعَهَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مُحَمَّدٌ
این حدیث با غیر این لفظ نیز نقل شده است. «محمّد بن سلیمان» می‌گوید: گروهى از راویان ما امامیّه بر نقل این حدیث اتفاق نظر دارند. از جمله: «یونس بن عبد الرّحمن» به نقل از «عبد اللّه بن سنان» از امام صادق-علیه السّلام-؛ و «صباح حذّاء» به نقل از «اسحاق بن عمّار» از حضرت امام کاظم-علیه السّلام-؛ و «سماعه بن مهران» به نقل از امام صادق-علیه السّلام-. هم او می‌گوید:
وَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا عَنْ هَذَا الْحَدِیثِ فَأَخْبَرَنِی بِهِ وَ قَالَ هَؤُلَاءِ جَمِیعاً وَ قَالُوا عَنِ الصَّلَاهِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ کَیْفَ هِیَ وَ کَیْفَ فَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص
از ابا الحسن الرضا-علیه السّلام- درباره این حدیث پرسیدم و آن حضرت آن را براى من نقل فرمود و نیز از همه کسانى که ذکر شد، نقل کرده اند که درباره خواندن نماز نافله در ماه رمضان از [ائمّه -علیهم السّلام-] پرسیدیم و این که رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-در این باره چگونه عمل می نمود؟
فَقَالُوا جَمِیعاً إِنَّهُ لَمَّا دَخَلَ [دخلت] أَوَّلُ لَیْلَهٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ ص الْمَغْرِبَ ثُمَّ صَلَّى أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ الَّتِی کَانَ یُصَلِّیهَا بَعْدَ الْمَغْرِبِ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ
همگى به اتفاق فرمودند: «هنگامی که شب اوّل ماه رمضان فرامی رسید، رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-نماز مغرب را به‌جا می آورد، سپس 4 رکعت نافله نماز مغرب را که در هر شب بعد از نماز مغرب می خواند، به جا می آورد،
ثُمَّ صَلَّى ثَمَانَ رَکَعَاتٍ فَلَمَّا صَلَّى الْعِشَاءَ الْآخِرَهَ صَلَّى الرَّکْعَتَیْنِ اللَّتَیْنِ کَانَ یُصَلِّیهِمَا بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ وَ هُوَ جَالِسٌ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى اثْنَتَیْ عَشْرَهَ رَکْعَهً ثُمَّ دَخَلَ بَیْتَهُ
سپس 8 رکعت نماز نافله می خواند و وقتى نماز عشا می خواند و 2 رکعت نماز نافله بعد از آن را که بعد از عشا هر شب در حال نشسته به جا می آورد می خواند، برمی خاست و 12 رکعت نماز نافله می خواند، سپس به منزل می رفت.
فَلَمَّا رَأَى ذَلِکَ النَّاسُ وَ نَظَرُوا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ قَدْ زَادَ فِی صَلَاتِهِ حِینَ دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ سَأَلُوهُ عَنْ ذَلِکَ فَأَخْبَرَهُمْ أَنَّ هَذِهِ الصَّلَاهَ صَلَّیْتُهَا لِفَضْلِ شَهْرِ رَمَضَانَ عَلَى الشُّهُورِ
وقتى مردم دیدند که با ورود ماه رمضان رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-به نماز نافله اش افزوده است، دراین باره از ایشان پرسیدند و آن حضرت پاسخ داد که این نمازها را به خاطر فضیلت ماه رمضان بر دیگر ماه ها، به جا آوردم.
فَلَمَّا کَانَ مِنَ اللَّیْلِ قَامَ یُصَلِّی فَاصْطَفَّ النَّاسُ خَلْفَهُ فَانْصَرَفَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذِهِ الصَّلَاهَ نَافِلَهٌ وَ لَنْ یُجْمَعَ فِی النَّافِلَهِ فَلْیُصَلِّ کُلُّ رَجُلٍ مِنْکُمْ وَحْدَهُ وَ لْیَتْلُ مَا عَلَّمَهُ اللَّهُ مِنْ کِتَابِهِ
وقتى شب فرارسید و رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-به پا خاست که نماز بخواند، مردم پشت سر او به صف ایستادند. حضرت رو به آنان کرد و فرمود: این نماز، نماز نافله است و جماعت در نماز مستحبى به هیچ وجه جایز نیست. بنابراین، هرکدام از شما به تنهایى و فرادى نماز بخواند و هرچه خدا از کتاب خود (قرآن) به او آموخته، قرائت کند.
وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَا جَمَاعَهَ فِی نَافِلَهٍ فَافْتَرَقَ النَّاسُ فَصَلَّى کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ عَلَى حِیَالِهِ لِنَفْسِهِ فَلَمَّا کَانَ لَیْلَهُ تِسْعَ عَشْرَهَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ اغْتَسَلَ حِینَ غَابَتِ الشَّمْسُ وَ صَلَّى الْمَغْرِبَ بِغُسْلٍ
بدانید که هرگز جماعت در نماز مستحبى جایز نیست، لذا مردم متفرّق شده و هرکدام به تنهایى و به صورت فرادى نماز خواندند. هنگامی که شب نوزدهم فرارسید، رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-هنگام غروب آفتاب غسل نمود و نماز مغرب را با غسل به جا آورد.
فَلَمَّا صَلَّى الْمَغْرِبَ وَ صَلَّى أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ الَّتِی کَانَ یُصَلِّیهَا فِیمَا مَضَى فِی کُلِّ لَیْلَهٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ دَخَلَ إِلَى بَیْتِهِ فَلَمَّا أَقَامَ بِلَالٌ صَلَاهَ عِشَاءِ الْآخِرَهِ
وقتى نماز مغرب و 4 رکعت بعد از آن را که در گذشته در هر شب بعد از نماز مغرب می خواند به جا آورد، به منزل رفت و هنگامی که «بلال» براى نماز عشا، اقامه گفت،
خَرَجَ النَّبِیُّ ص فَصَلَّى بِالنَّاسِ فَلَمَّا انْفَتَلَ صَلَّى الرَّکْعَتَیْنِ وَ هُوَ جَالِسٌ کَمَا کَانَ یُصَلِّی کُلَّ لَیْلَهٍ
پیامبر اکرم -صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-از منزل خارج شد و با مردم نماز جماعت خواند و وقتى از نماز عشا فارغ شد و مثل شب هاى گذشته دو رکعت نماز نافله عشا را در حال نشسته خواند،
ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى مِائَهَ رَکْعَهٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَهٍ فَاتِحَهَ الْکِتَابِ مَرَّهً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ عَشْرَ مَرَّاتٍ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ ذَلِکَ صَلَّى صَلَاتَهُ الَّتِی کَانَ یُصَلِّی فِی کُلِّ لَیْلَهٍ فِی آخِرِ اللَّیْلِ
به پا خاست و 100 رکعت نماز خواند و در آن نماز در هر رکعت بعد از فاتحه الکتاب، 10 بار «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» قرائت نمود و پس از فراغت از آن، نماز شب را که در هر شب، در آخر شب می خواند به جا می آورد
وَ أَوْتَرَ فَلَمَّا کَانَ لَیْلَهُ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَعَلَ کَمَا کَانَ یَفْعَلُ قَبْلَ ذَلِکَ مِنَ اللَّیَالِی فِی شَهْرِ رَمَضَانَ ثَمَانَ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ اثْنَتَیْ عَشْرَهَ رَکْعَهً بَعْدَ عِشَاءِ الْآخِرَهِ
و نیز نماز وتر را خواند و در شب بیستم مانند شب هاى گذشته عمل کرد؛ 8 رکعت بعد از نماز مغرب و 12 رکعت بعد از نماز عشا؛
فَلَمَّا کَانَ لَیْلَهُ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ اغْتَسَلَ حِینَ غَابَتِ الشَّمْسُ وَ فَعَلَ فِیهَا مِثْلَ مَا فَعَلَ فِی لَیْلَهِ تِسْعَ عَشْرَهَ فَلَمَّا کَانَ فِی لَیْلَهِ اثنتی [اثْنَتَیْنِ] وَ عِشْرِینَ زَادَ فِی صَلَاتِهِ فَصَلَّى ثَمَانَ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ
ولى در شب بیست و یکم باز هنگام غروب آفتاب غسل نمود و مانند شب نوزدهم عمل کرد و بعد از شب بیست و دوّم به نماز نافله ماه رمضان افزود و در هر شب 8 رکعت بعد از نماز مغرب
وَ اثنتی [اثْنَتَیْنِ] وَ عِشْرِینَ رَکْعَهً بَعْدَ عِشَاءِ الْآخِرَهِ فَلَمَّا کَانَ لَیْلَهُ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ اغْتَسَلَ أَیْضاً کَمَا اغْتَسَلَ فِی لَیْلَهِ تِسْعَ عَشْرَهَ وَ کَمَا اغْتَسَلَ فِی لَیْلَهِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ ثُمَّ فَعَلَ مِثْلَ ذَلِکَ
و 22 رکعت بعد از نماز عشا، نماز مستحبى به جا آورد و وقتى شب بیست و سوّم فرارسید باز مانند شب نوزدهم و بیست و یکم غسل نمود و مانند آن دو شب عمل نمود.»
قَالَ فَسَأَلْتُهُ عَنْ صَلَاهِ الْخَمْسِینَ مَا حَالُهَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ- قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُصَلِّی هَذِهِ الصَّلَاهَ وَ یُصَلِّی صَلَاهَ الْخَمْسِینَ عَلَى مَا کَانَ فَعَلَ فِی غَیْرِ شَهْرِ رَمَضَانَ لَا یَنْقُصُ مِنْهَا شَیْئاً
در اینجا از امام-علیه السّلام- پرسیدم: «پس نماز 50 رکعتى در ماه رمضان چه می شود؟» فرمود: «رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-علاوه بر این که نمازهاى نافله ماه رمضان را به جا می آورد، نماز 50 رکعتى را که در غیر ماه رمضان می خواند، بدون کم و کاست انجام می داد.»
أقول هذا آخر لفظ هذه الروایات من أصل مصنفه الذی کتب فی حیاته تغمده الله برحمته و حیث قد ذکرنا الروایه بترتیب نافله شهر رمضان على هذا الوصف فینبغی أن نذکر الروایه بالترتیب الآخر فی نافله شهر رمضان فإنه أبلغ فی الاستظهار و الکشف
این بود آخر لفظ روایات یاد شده که از روى متن اصلى نگارنده آنکه خود او در حال حیاتش نوشته-خداوند غریق رحمتش کند! -نقل گردید. از آنجا که روایت بیان‌کننده ترتیب انجام نوافل ماه رمضان به صورت گذشته را ذکر کردیم، شایسته است به خاطر رعایت احتیاط و کشف واقعیّت، روایت دیگرى را نیز که ترتیب دیگرى را ذکر کرده است، یادآور شویم:
وَ رَوَى أَیْضاً عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْوَاحِدِ النَّهْدِیُّ فِی کِتَابِهِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ أَخْبَرَنَا عَلِیُّ بْنُ حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّهَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ یَعْنِی الصَّفَّارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ وَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ أَخْبَرَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ سُفْیَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
«ابن سنان» می گوید: «مفضّل» براى من نقل کرد که امام صادق-علیه السّلام-فرمود:
یُصَلِّی فِی شَهْرِ رَمَضَانَ زِیَادَهَ أَلْفِ رَکْعَهٍ قَالَ قُلْتُ وَ مَنْ یَقْدِرُ عَلَى هَذَا
«در ماه رمضان 1000 رکعت بیشتر نماز نافله می خوانى.» عرض کردم: «چه کسى می تواند این مقدار نماز را [در هر شب] به جا آورد؟»
قَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ أَ لَیْسَ یُصَلِّی فِی تِسْعَهَ عَشَرَ مِنْهُ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ عِشْرِینَ رَکْعَهً وَ فِی لَیْلَهِ تِسْعَ عَشْرَهَ مِائَهَ رَکْعَهٍ وَ فِی لَیْلَهِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ مِائَهَ رَکْعَهٍ
فرمود: «این گونه نیست که تو گمان می کنى. مگر تو در 19 شب از آن 20 رکعت و در شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوّم در هریک 100 رکعت،
وَ فِی لَیْلَهِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِائَهَ رَکْعَهٍ وَ یُصَلِّی فِی ثَمَانِ لَیَالٍ مِنَ الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ ثَلَاثِینَ رَکْعَهً فَهَذِهِ تِسْعُمِائَهٍ وَ عِشْرُونَ رَکْعَهً
و در 8 شب آخر از دهه آخر در هر شب 30 رکعت نمازنمی خوانى؟ ! مجموع همین ها 920 رکعت می شود.»
قَالَ قُلْتُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ فَرَّجْتَ عَنِّی لَقَدْ کَانَ ضَاقَ بِیَ الْأَمْرُ فَلَمَّا أَنْ أَتَیْتَ بِالتَّفْسِیرِ فَرَّجْتَ عَنِّی فَکَیْفَ تَمَامُ الْأَلْفِ رَکْعَهً
عرض کردم: «خدا مرا فداى شما کند که مشکلى را که خیلى بر من فشار آورده بود، برطرف و تفسیر نمودید، بقیّه 1000 رکعت چه؟»
قَالَ تُصَلِّی فِی کُلِّ یَوْمِ جُمُعَهٍ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ لِابْنَهِ مُحَمَّدٍ ع وَ تُصَلِّی بَعْدَ الرَّکْعَتَیْنِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ لِجَعْفَرٍ الطَّیَّارِ ع
فرمود: «در هر روز جمعه از ماه رمضان 4 رکعت نماز امیر المؤمنین-علیه السّلام-، 2 رکعت نماز دختر حضرت محمّد-علیهما السّلام-و 4 رکعت نماز جعفر طیّار-علیه السّلام-را به‌جا می آورى
وَ تُصَلِّی فِی لَیْلَهِ جُمُعَهٍ فِی الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فِی آخِرِ جُمُعَهٍ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع عِشْرِینَ رَکْعَهً وَ تُصَلِّی عَشِیَّهَ الْجُمُعَهِ لَیْلَهَ السَّبْتِ عِشْرِینَ رَکْعَهً لِابْنَهِ مُحَمَّدٍ ع وَ عَلَى ذُرِّیَّتِهِمَا [ذریتها]
و در شب جمعه آخر دهه آخر 20 رکعت نماز امیر المؤمنین-علیه السّلام-و در جمعه شب آخر یعنى آخرین شب شنبه دهه آخر ماه رمضان 20 رکعت نماز دختر حضرت محمّد-درود خدا بر آن دو و بر فرزندانشان باد! -را به جا می آورى.»
ثُمَّ قَالَ اسْمَعْ وَ عِهْ وَ عَلِّمْ ثِقَاتِ إِخْوَانِکَ هَذِهِ الْأَرْبَعَ وَ الرَّکْعَتَیْنِ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ الصَّلَوَاتِ بَعْدَ الْفَرَائِضِ
سپس فرمود: «بشنو و حفظ کن و این نماز 4 رکعتى و 2 رکعتى را به برادران مورد اعتمادت بیاموز؛ زیرا این نمازها به جز نمازهاى واجب، از تمام نمازها برتر هستند.
فَمَنْ صَلَّاهَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ أَوْ غَیْرِهِ انْفَتَلَ وَ لَیْسَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ ذَنْبٍ قَالَ
هرکس این نمازها را در ماه رمضان یا غیر آن بخواند، از نماز جدا می شود درحالى که میان او و خداوند -عزّ و جلّ- گناهى باقى نمانده است.»
ثُمَّ قَالَ یَا مُفَضَّلَ بْنَ عُمَرَ تَقْرَأُ فِی هَذِهِ الصَّلَوَاتِ کُلِّهَا أَعْنِی صَلَاهَ شَهْرِ رَمَضَانَ الزِّیَادَهَ مِنْهَا بِالْحَمْدِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ إِنْ شِئْتَ مَرَّهً وَ إِنْ شِئْتَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ إِنْ شِئْتَ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ إِنْ شِئْتَ سَبْعاً وَ إِنْ شِئْتَ عَشْراً
سپس فرمود: «اى مفضّل بن عمر! در تمام این نمازها، یعنى نمازهاى نافله ماه رمضان، بعد از سوره حمد به دلخواه خود 1 یا 3 یا 5 یا 7 و یا 10 بار «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» می خوانى
وَ أَمَّا صَلَاهُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فَإِنَّهُ تَقْرَأُ فِیهَا بِالْحَمْدِ فِی کُلِّ رَکْعَهٍ وَ خَمْسِینَ مَرَّهً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ
و در نماز امیر المؤمنین-علیه السّلام-در هر رکعت یک بار سوره حمد و 50 بار سوره «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» را می خوانى
وَ تَقْرَأُ فِی صَلَاهِ ابْنَهِ مُحَمَّدٍ ص فِی أَوَّلِ رَکْعَهٍ بِالْحَمْدِ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ[3] مِائَهَ مَرَّهٍ وَ فِی الرَّکْعَهِ الثَّانِیَهِ بِالْحَمْدِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مِائَهَ مَرَّهٍ
و در نماز دختر حضرت محمّد -صلى اللّه علیهما-در رکعت اوّل، سوره حمد و 100 بار «إِنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ فِی لَیْلَهِ اَلْقَدْرِ» و در رکعت دوّم، سوره حمد و 100 بار «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» می خوانى
فَإِذَا سَلَّمْتَ فِی الرَّکْعَتَیْنِ سَبِّحْ تَسْبِیحَ فَاطِمَهَ ع وَ هُوَ اللَّهُ أَکْبَرُ أَرْبَعٌ وَ ثَلَاثُونَ مَرَّهً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ ثَلَاثٌ وَ ثَلَاثُونَ مَرَّهً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثَلَاثٌ وَ ثَلَاثُونَ مَرَّهً
و وقتى دو رکعت را تمام کردى، تسبیح حضرت فاطمه-علیها السّلام-را به این صورت: 34 أللّه أکبر، 33 سبحان اللّه، 33 ألحمد للّه، می گویى.
فَوَ اللَّهِ لَوْ کَانَ شَیْءٌ أَفْضَلَ مِنْهُ لَعَلَّمَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص إِیَّاهَا وَ قَالَ لِی تَقْرَأُ فِی صَلَاهِ جَعْفَرٍ ع فِی الرَّکْعَهِ الْأُولَى الْحَمْدَ وَ إِذَا زُلْزِلَتْ[4] وَ فِی الثَّانِیَهِ الْحَمْدَ وَ الْعَادِیَاتِ[5]
به خدا سوگند، اگر چیزى برتر از این نماز بود، رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-به دخترش می آموخت.» آن گاه فرمود: «در نماز جعفر-علیه السّلام-، در رکعت اوّل سوره حمد و سوره «إِذٰا زُلْزِلَتِ» و در رکعت دوّم سوره حمد و سوره‌ى «اَلْعٰادِیٰاتِ»
وَ فِی الثَّالِثَهِ الْحَمْدَ وَ إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ فِی الرَّابِعَهِ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثُمَّ قَالَ لِی یَا مُفَضَّلُ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ
و در رکعت سوّم حمد و «إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اَللّٰهِ» و در رکعت چهارم حمد و «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» را می خوانى.» و در آخر فرمود: «اى مفضّل، این تفضّل خدا است که به هرکس بخواهد عطا می کند، و خداوند صاحب تفضّل و بزرگ است.»
و قال علی بن عبد الواحد النهدی فی کتابه و أخبرنا عبد الله بن الحسین الفارسی رحمه الله قال أخبرنا محمد بن علی بن معمر عن محمد بن الحسین بن أبی الخطاب عن محمد بن سنان عن المفضل بن عمر عن أبی عبد الله ع أقول (و قد زکى الفئتین) فی کتاب کمال شهر رمضان محمد بن سنان و بالغ فی الثناء علیه و روى فی ذلک حدیثا یعتمد علیه قال السید الإمام العالم العامل الفقیه الکامل العلامه رضی الدین رکن الإسلام جمال العارفین أنموذج السلف الطاهر أبو القاسم علی بن جعفر بن محمد بن محمد الطاوس مصنف هذا الکتاب قد ذکرنا هاتین الروایتین بألفاظ الرواه احتیاطا لمراقبه مالک الأنساب و سنذکر فی عمل لیله تسع عشره من شهر رمضان من هذا الکتاب ما یکون عندنا من تأویل فی الجمع بینهما على ما نرجوه أقرب إلى الصواب و بین الرواه تفاوت فی العداله و الجرح و لم نذکره نحن تنزیها عن الاغتیاب و خوفا من یوم الحساب و لعل روایه الحلبی و روایه محمد بن الولید فی ترک نافله شهر الصیام لعذر مقبول فی شریعه الإسلام فإن ظاهر روایتهما المشار إلیهما و ظاهر مذهب ابن بابویه رضوان الله علیه ترک هذا الترتیب فی نافله صلاه شهر رمضان و الاقتصار على نافله الیوم و اللیله کغیره من الأزمان
این روایت را «علىّ بن عبد الواحد نهدى» به واسطه «محمّد بن سنان» از «مفضّل بن عمر» از امام صادق-علیه السّلام-نقل کرده است و شیخ «مفید» -رحمه اللّه-در کتاب «کمال شهر رمضان» ، «محمّد بن سنان» را ستوده و در مدح او بسیار سخن گفته و حدیثى مورد اعتماد در این باره نقل کرده است. در هر حال، ما به خاطر رعایت احتیاط و مراقبه خداوند مالک حساب، این دو روایت را درست با الفاظى که راویان نقل کرده اند در اینجا آوردیم. در بخش اعمال شب نوزدهم ماه رمضان از این کتاب نیز توجیهى در جمع بین این دو دسته از روایات یادآور خواهیم شد که امید می رود درست باشد. نیز باید توجه داشت راویان این احادیث در عدالت و عدم آن متفاوت اند و ما به خاطر پرهیز از غیبت و بیم از روز حساب، سخنى در این باره ذکر نکردیم. شاید براى روایت «حلبى» و «محمّد بن ولید» درباره ترک نافله ماه صیام توسط رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم- نیز عذر پذیرفته شده در شریعت اسلام موجود باشد؛ زیرا از ظاهر روایت این دو نفر و نیز از ظاهر شیوه «ابن بابویه» -رضوان اللّه علیه-برمی آید که این ها ترتیب مذکور در نوافل ماه رمضان را ترک نموده و مانند سایر زمان ها به نوافل یومیّه بسنده نموده اند.
وَ قَالَ الشَّیْخُ عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ فِی کِتَابِ الصِّیَامِ وَ قَدْ أَثْنَى عَلَیْهِ بِالثِّقَهِ جَدِّی أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ وَ أَبُو الْعَبَّاسِ النَّجَاشِیُّ مَا هَذَا لَفْظُهُ حَدَّثَنِی هَارُونُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ مَصْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ
شیخ «علىّ بن حسن بن فضّال» -شخصى که جدّم «ابو جعفر طوسى» و نیز «ابو العبّاس نجاشى» او را توثیق نموده و ستوده اند -در کتاب «الصّیام» نقل کرده است: «هارون بن مسلم» از «مسعده بن صدقه» نقل کرده است که امام صادق -علیه السّلام-فرمود:
وَ مَا کَانَ یَصْنَعُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ کَانَ یَتَنَفَّلُ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ وَ یَزِیدُ عَلَى صَلَاتِهِ الَّتِی کَانَ یُصَلِّیهَا قَبْلَ ذَلِکَ مُنْذُ أَوَّلِ لَیْلَهٍ إِلَى تَمَامِ عِشْرِینَ لَیْلَهً فِی کُلِّ لَیْلَهٍ عِشْرِینَ رَکْعَهً
از جمله اعمالى که رسول خدا-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-در ماه رمضان انجام می داد، این بود که در هر شب نماز نافله می خواند؛ از شب اوّل تا تمام 20 شب ماه رمضان علاوه بر نمازهاى مستحبى که پیش از ماه رمضان می خواند، در هر شب 20 رکعت می افزود؛
ثَمَانٌ مِنْهَا بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ اثْنَتَیْ عَشْرَهَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ وَ یُصَلِّی فِی الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ ثَلَاثِینَ رَکْعَهً اثْنَتَیْ عَشْرَهَ رَکْعَهً مِنْهَا بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ ثَمَانِیَ عَشْرَهَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ
8 رکعت بعد از نماز مغرب و 12 رکعت بعد از نماز عشا و در دهه آخر در هر شب 30 رکعت نماز می خواند؛ 12 رکعت بعد از نماز مغرب و 18 رکعت بعد از نماز عشا
وَ کَانَ یَجْتَهِدُ فِی لَیْلَهِ تِسْعَ عَشْرَهَ اجْتِهَاداً شَدِیداً وَ کَانَ یُصَلِّی فِی لَیْلَهِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ مِائَهَ رَکْعَهٍ وَ یُصَلِّی فِی لَیْلَهِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِائَهَ رَکْعَهٍ وَ یَجْتَهِدُ فِیهِمَا
و در شب نوزدهم بسیار در عبادت می کوشید و در هر یک از شب هاى بیست و یکم و بیست و سوّم 100 رکعت نماز می خواند و در عبادت می کوشید.
أقول و لو ذکرنا کل ما وقفنا علیه من اختلاف الترتیب بین الرواه کنا قد خرجنا عما قصدناه
اگر تمام روایات متفاوت درباره ترتیب انجام نمازهاى مستحبى ماه رمضان را یادآور شویم، از مقصود خود از نگارش این کتاب دور می شویم، لذا به همین مقدار بسنده می کنیم.
[1]) سوره الفاتحه(الحمد)
[2]) سوره الاخلاص(التوحید)
[3]) سوره القدر
[4]) سوره الزلزله
[5]) سوره العادیات
نماز مستحبی هزار رکعتی در ماه رمضان (بلدالامین)
ذکر جمله من النوافل و صلوات الحوائج و الاستخارات، و أما صلوات رمضان نقلتها من کتاب الأربعین حدیث للشهید رحمه الله
تعدادی از نمازهای نافله، حاجت و استخاره را بیان می کنیم؛ و اما نمازهای ماه رمضان که از کتاب چهل حدیث شهید رحمه الله نقل گردیده است:
تتمه نقل الشیخ و سلار الإجماع على مشروعیه نافله شهر رمضان و نفاها ابن بابویه و قال ابن الجنید یزید لیلا أربع رکعات على صلاه اللیل و لم یذکرها ابن أبی عقیل و روی عن الصادق ع نفیها و عورض بروایات تکاد تبلغ التواتر و بعمل الأصحاب و تحمل روایات النفی على الجماعه فیها و هی ألف رکعه زیاده على المعتاد خمس مائه فی العشرین الأولین ثمان بعد المغرب و اثنتی عشره بعد العشاء و قیل العکس و فی لیله تسع عشره مائه غیر عشرینها و فی العشر الأخیر خمس مائه کل لیله ثلاثون ثمان بعد المغرب و اثنتان و عشرون بعد العشاء و فی لیله إحدى و عشرین مائه غیر ثلاثینها و کذا ثلاث و عشرین و روی الاقتصار فی لیالی الإفراد على مائه فیبقى علیه ثمانون یصلی فی کل جمعه عشرا بصلاه علی و فاطمه و جعفر ع و فی آخر جمعه عشرین بصلاه علی ع و فی عشیه تلک الجمعه عشرین بصلاه فاطمه ع الأول أشهر روایه و الثانی أظهر فتوى و روی زیاده مائه رکعه لیله النصف على ما ذکرناه
شیخ طوسی و شیخ سلار نقل کرده است اجماع بر مشروعیه نافله ماه مبارک رمضان کرده اند و ابن بابویه نفی کرده است آن را و ابن جنید گفته است در هر شب چهار رکعت نماز به اضافه نماز شب به جا آورد و ابن ابی عقیل این را ذکر نکرده است و حدیثی از حضرت صادق علیه السلام بر نفی مشروعیه روایت کرده اند لیکن معارض بسیار دارد و نزدیک به مرتبه تواتر برسد و عمل اصحاب نیز معاضد آن شده است پس باید روایات نفی را حمل بر این کرد که کردن آن به جماعت چنانچه سنیان می کنند مشروع نباشد و آن نوافل هزار رکعت است زیاده بر نوافل همیشگی تا بیستم ماه پانصد رکعت بگذارد به این طریق که در هر شب بیست رکعت بگذارد و هشت رکعت ما بین نماز مغرب و عشا بگذارد و دوازده رکعت را بعد از نماز عشا بگذارد و بعضی بعکس نقل کرده اند و در شب نوزدهم صد رکعت غیر آن بیست رکعت بگذارد و در دهه آخر هر شب سی رکعت نماز بگذارد و هشت رکعت ما بین نماز مغرب و عشا و بیست و دو رکعت بعد از نماز عشا و در شب بیست و یکم و بیست و سوم در هر شب صد رکعت زیاده بر آن سی رکعت بگذارد و در بعض روایات وارد شده است که در شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم اکتفا به همان صد رکعت بکند بنابراین هشتاد رکعت باقی می ماند در هر جمعه ده رکعت بگذارد به طریق نماز حضرت امیرالمومنین و حضرت فاطمه و طریقه اول روایتش مشهورتر است و طریق دوم ظاهرتر است از راه فتوا و در روایتی شده است که در شب پانزدهم صد رکعت نماز زیاده بر آنچه نقل کردیم بگذارد
وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ ع
و از امام صادق علیه السلام مروی است
أَنَّ عَلِیّاً ع کَانَ یُصَلِّی فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَهِ مِنْهُ أَلْفَ رَکْعَهٍ
که حضرت علی علیه السلام در هر شبانه روز از ماه مبارک رمضان هزار رکعت نماز می خواندند
و یستحب إضافه الدعوات المذکوره فی المصباح إلیها من أرادها فلیقف علیها
و سنت است اضافه کردن دعاهایی که در مصباح مذکور است با آن نمازها هر که آنها را خواهد به مصباح رجوع نماید
نماز مستحبی هزار رکعتی در ماه رمضان (مصباح المتهجد)
فی ترتیب نوافل شهر رمضان؛ و هکذا تصلی عشرین رکعه فی عشرین لیله فإذا دخل العشر الأواخر زدت على هذه العشرین کل لیله عشر رکعات فتصلی ثلاثین رکعه ثمان بین العشاءین و اثنتین و عشرین رکعه بعد العشاء الآخره تفصل بین کل رکعتین بتسلیمه و بالدعاء الذی مضى ذکره فی العشرین رکعه و تصلی فی لیله تسع عشره و لیله إحدى و عشرین و لیله ثلاث و عشرین مائه رکعه تسقط ما فیها من الزیادات و هی عشرون رکعه فی لیله تسع عشره و ثلاثون فی لیله إحدى و عشرین و ثلاثون فی لیله ثلاث و عشرین الجمیع ثمانون رکعه یفرقها فی أربع جمع فی کل جمعه عشر رکعات أربع منها صلاه أمیر المؤمنین و رکعتان صلاه فاطمه و أربع رکعات صلاه جعفر و قد مضى شرح ذلک. و تصلی لیله آخر جمعه عشرین رکعه صلاه أمیر المؤمنین ع و فی لیله آخر سبت منه عشرین رکعه صلاه فاطمه ع فیکون ذلک تمام ألف رکعه.
در ترتیب نوافل ماه رمضان؛ در 20 شب نخست ماه رمضان در هر شب 20 رکعت نماز نافله به جا می آورى؛ ( 8 رکعت بین نماز مغرب و عشا و 12 رکعت بعد از نماز عشا) و در دهه آخر ماه رمضان در هر شب 30 رکعت می خوانى؛ 8 رکعت بین نماز مغرب و عشا و 22 رکعت بعد از نماز عشا وهر دو رکعت به یک سلام و دعایی که در بیست رکعت ذکر گردید (ترتیب و دعای بعد از نوافل ماه رمضان بعد از نماز مغرب و نماز عشا و دهه آخر ماه رمضان)، و در شب نوزدهم و نیز شب بیست و یکم و بیست و سوّم 100 رکعت نماز به جا می آورى و 20 رکعت شب نوزدهم و 30 رکعت شب بیست و یکم و 30 رکعت بیست و سوّم را که خوانده اى و مجموعا 80 رکعت می شود، در چهار جمعه ماه رمضان می خوانى؛ یعنى در هر جمعه 10 رکعت؛ 4 رکعت نماز امیر المؤمنین-علیه السّلام-، دو رکعت نماز حضرت فاطمه-علیها السّلام-و 4 رکعت نماز جعفر-علیه السّلام-و در شب جمعه آخر ماه رمضان، 20 رکعت نماز امیر المؤمنین-علیه السّلام- و در آخرین شب شنبه ماه رمضان 20 رکعت نماز حضرت فاطمه-علیها السّلام-به جاى می آورى. مجموع همه این نمازها 1000 رکعت می شود.