نماز روز عرفه (مفاتیح الجنان)
اعمال ماه ذی الحجه؛ روز نهم، سومین عمل، به جا آورد بعد از نماز عصر پیش از آنکه مشغول به خواندن دعاهاى عرفه شود دو رکعت نماز، در زیر آسمان و اعتراف و اقرار کند نزد حق تعالى به گناهان خود تا فایز شود به ثواب عرفات و گناهانش آمرزیده گردد پس مشغول شود به اعمال و ادعیه عرفه که از حجج طاهره صلوات الله علیهم روایت شده
نماز روز عرفه (زاد المعاد)
اعمال ماه ذی الحجه؛ روز نهم ماه که روز عرفه است و از اعیاد بزرگ؛ از حضرت صادق علیه السّلام منقول است که هرکه در روز عرفه پیش از آنکه متوجه دعا شود دو رکعت نماز به جا آورد و در زیر آسمان و اعتراف کند نزد خدا به گناهان خود و اقرار کند به خطاهاى خود تا فایز گردد به ثواب اهل عرفات و گناهان گذشته و آینده‌اش آمرزیده شود و شیخ مفید این نماز را بعد از نماز عصر ذکر کرده است و گفته است که این نماز مخصوص جمعى است که در اطراف باشند و در عرفات حاضر نباشند.
نماز روز عرفه (اقبال الاعمال)
الجزء الأول؛ هذا مبدأ ذکر الأعمال الأشهر الثلاثه أعنی شوال و ذی قعده و ذی حجه من کتاب الإقبال، الباب الثالث فیما یختص بفوائد من شهر ذی الحجه و موائد للسالکین صوب المحجه، فصل فیما نذکره من صلاه رکعتین قبل الخروج للدعاء المعتاد و هل الاجتماع للدعاء یوم عرفه أفضل أو الانفراد
جلد اول، شروع ذکرهای اعمال ماه های سه گانه، یعنی شوال، ذی القعده و ذی الحجه از کتاب اقبال الاعمال، باب سوم، فوائد ماه ذی الحجه، در ادامه فصل نوزدهم، دو رکعت نماز پیش از خروج از منزل براى قرائت دعاهاى عرفه (نماز دوم در روز عرفه) و پاسخ به یک سوال: آیا در روز عرفه شرکت در دعاهای گروهی افضل است یا انفرادی؟
وَ رُوِیَ عَنْ مَوْلَانَا- الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع أَنَّهُ قَالَ
در حدیثى از مولایمان حضرت جعفر بن محمد صادق-علیهما السّلام-نقل شده است که فرمود:
مَنْ صَلَّى یَوْمَ عَرَفَهَ قَبْلَ أَنْ یَخْرُجَ إِلَى الدُّعَاءِ فِی ذَلِکَ وَ یَکُونُ بَارِزاً تَحْتَ السَّمَاءِ رَکْعَتَیْنِ وَ اعْتَرَفَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِذُنُوبِهِ
«هرکس در روز عرفه، پیش از آنکه براى دعا از منزل خارج شود و در فضاى باز زیر آسمان به دعا مشغول گردد، دو رکعت نماز بخواند و در پیشگاه خداوند -عزّ و جلّ-به گناهان و اشتباهات خود اعتراف کند،
وَ أَقَرَّ لَهُ بِخَطَایَاهُ نَالَ مَا نَالَ الْوَاقِفُونَ بِعَرَفَهَ مِنَ الْفَوْزِ وَ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ
به کامیابى‌هایى که وقوف‌کنندگان در عرفات بدان نایل می‌گردند، می‌رسد و تمام گناهان گذشته و آینده‌ى او آمرزیده می‌شود.»
أقول و أما هل الاجتماع یوم عرفه أفضل أو الانفراد فاعلم أن الأحادیث وردت أن اجتماع أربعین فی الدعوات و قضاء الحاجات یقتضی تعجیل الإجابات و تفریج الکربات و وردت أحادیث أن الدعاء فی السر أفضل الدعاء و أبلغ فی الظفر بالرجاء و إذا کانت الأخبار على هذه السبیل فینبغی أن یکون على نفسه بصیره فی کل کثیر و قلیل فإن عرف من نفسه أن اجتماعه بالناس لا یشغله عن مولاه و أنه یکون أقرب له إلى رضاه فالاجتماع لمثل هذه القوی من العباد أفضل من الانفراد و إن کان یعلم من نفسه أن الاجتماع بالعباد یشغله عن سلطان المعاد فهذا ینبغی له أن یعمل على الانفراد و جمله الأمور أن المراد من العبد المبالغه فی إخلاص الأعمال فکیف قدر على الظفر بهذه الحال فلیبادر إلیها و یعتمد علیها
در پاسخ این سؤال که آیا در روز عرفه، شرکت در دعاهاى گروهى افضل است یا دعاى انفرادى؟ باید گفت: مقتضاى احادیثى که در رابطه با اجتماع چهل نفر در دعا براى برآورده شدن حوایج وارد شده، این است که دعاى گروهى زودتر به اجابت رسیده و موجب برطرف شدن ناراحتى می‌شود. از سوى دیگر احادیثى نیز در این‌باره وارد شده است که دعاى پنهانى، بافضیلت‌ترین دعا است و زودتر موجب کامیابى و اجابت می‌شود. اکنون که روایات، مختلف است، شایسته است انسان در هر امر بزرگ و کوچک به حال خود توجه کند؛ اگر دید شرکت در اجتماع مردم او را از توجه به مولاى خود به خود مشغول نمی‌کند و بیشتر موجب خشنودى خدا است، براى این‌گونه از بندگان که داراى ایمان قوى هستند، شرکت در اجتماع بهتر از دعاى انفرادى است، ولى اگر دید شرکت در اجتماع مردم او را از خداى خود که پادشاه آخرت است به خود مشغول می‌کند، شایسته است به تنهایى به دعا بپردازد. خلاصه این‌که آنچه از بنده خواسته شده است، کوشش در اخلاص عمل است. بنابراین، به هر صورت که توانایى نیل به حال اخلاص را داشته باشد، به سوى آن بشتابد و براساس آن عمل کند.
فصل فیما نذکره من الاستعداد لدعاء یوم عرفه أین کان من البلاد
آمادگی برای دعا در روز عرفه در هر مکان
أقول قد قدمنا فی الجزء الأول من کتاب المهمات و التتمات شروطا للدعوات المقبولات و عیوبا فی الدعاء تمنع من الإجابات فإن قدرت على نظر ما هناک من التفصیل فاعمل علیه فإنه واضح البرهان و الدلیل و إن تعذر علیک حضور ذلک الکتاب وقت هذه الدعوات و لم تکن ممن یعرف شروط الإجابه و لا عیوب العباده فاعلم أنه ینبغی أن تلقى الله جل جلاله وقت الحضور لمناجاته و أنت طاهر من کل ما یقتضی استحقاقک لعقوباته أو معاتباته کما أن العقل یشهد أنک إذا أردت دخول حضرت ملک من ملوک الزمان أو لقاء النبی ص أو أحد أئمتک العظمی الشأن فإنک تستعد للدخول علیهم بکل ما یقربک إلیهم و مهما عرفت أنهم یؤثرون أن یکون علیک من الکسوات أو تکون علیه من الصفات أو یرتضونه من ألفاظ التسلیم علیهم أو القیام أو الجلوس بین یدیهم فإنک تجتهد فی العمل على مرادهم بغایه اجتهادک مع علمک بأنهم لا یطلعون على ضمیرک و فؤادک فکیف یجوز ألا تکون مع سلطان دنیاک و معادک على هذه الصفات و هو مطلع على الخفیات و حاجتک إلیه أعظم من حاجتک إلى کل من تحضر بین یدیه فإذا تطهرت و غسلت عقلک بماء سحائب الإقبال على مولاک و غسلت قلبک بدموع الخشوع و الخضوع لمالک دنیاک و أخراک فاغتسل الغسل المأمور به فی عرفه فإنه من المهمات و لتکن نیتک فی ذلک الغسل الموصوف و لکل غسل تحتاج إلیه فی ذلک الیوم المعروف فتغتسل غسل التوبه عسى أن یکون قد بقی علیک شیء من عیوب القلوب و أدواء الذنوب و غسل یوم عرفه و غسل الحاجه و غسل قبول الدعوات فإننا وجدناه فی الروایات و غسل الاستخارات عسى تحتاج إلى شیء من المشاورات و کل غسل یمکن فی ذلک النهار و اقتد بأهل الاحتیاط و الاستظهار و لیکن غسلک قبل الظهرین بقلیل لعلک تصلی و تدعو و أنت على ذلک الحال الجمیل ثم تصلی الظهرین بنوافلهما على التمام فی المراقبات و الدعوات
در جلد نخست از کتاب «المهمات و التتمات».[1] شرایط قبولى دعا و موانع و کاستى‌هایى را که موجب عدم استجابت دعا می‌شود، یادآور شدیم.[2] اگر توانستى به مباحث مفصلى که در آنجا ذکر کرده‌ایم نگاه کنى، براساس همان عمل کن، که سخن ما در آنجا مبرهن و مستدلّ است، ولى اگر هنگام خواندن دعاهاى روز عرفه، آن کتاب را در اختیار نداشتى و از شرایط اجابت دعا و موانع عبادات آگاه نبودى، بدان که شایسته است هنگام حضور در محضر حضرت حق براى مناجات با او، از تمام چیزهایى که تو را مستحق عقوبت یا سرزنش او می‌کند، پاکیزه باشى؛ زیرا عقل گواهى می‌دهد که هرگاه انسان خواست در نزد پادشاهى حضور یابد، یا به محضر پیامبر اکرم-صلوات اللّه علیه و آله-یا یکى از امامان عظیم الشأن برسد، با تمام آنچه موجب قرب انسان در نزد او می‌شود، خود را آماده‌ى ورود به محضرشان می‌کند و با تمام توان می‌کوشد که در نوع لباس، صفات اخلاقى، نحوه‌ى سلام گفتن، ایستادن و نشستن در حضورشان، براساس خواسته‌ى آنان و آنچه می‌پسندند، عمل کند. با وجود این‌که پادشاهان از دل و ضمیر تو آگاهى ندارند. از اینجا معلوم می‌شود که تو با وجود اتصاف به صفات نکوهیده، با پادشاه دنیا و آخرت چگونه باید رفتار کنى، در حالى که او بر تمام نهانى‌ها آگاه است و نیاز تو به او، از نیاز تو به تمام کسانى که به پیشگاهشان می‌روى، بیشتر است. بر این پایه، هرگاه عقل خود را با آب ابرهاى اقبال بر مولایت پاکیزه نموده و شست‌وشو دادى و دلت را با اشک خشوع و فروتنى در برابر مالک دنیا و آخرتت شستى، غسلى را که در روز عرفه به انجام آن مأمور هستى به‌جا آور، زیرا انجام غسل از اعمال مهم این روز است و هنگام به‌جا آوردن آن، تمام غسل‌هایى را که بدان نیاز پیدا می‌کنى، نیت کن. مانند غسل توبه-زیرا ممکن است برخى از عیب‌هاى قلبى و بیمارى‌هاى گناهان هنوز در تو وجود داشته باشد-و غسل روز عرفه، و غسل براى درخواست حاجت، و غسل براى قبولى دعاها-چنان‌که در برخى روایات آمده است -و غسل استخاره-زیرا ممکن است در بعضى از امور به مشورت با خدا نیاز پیدا کنى -و دیگر غسل‌هایى که ممکن است در نظر گرفته شود و در هر حال، از کسانى که در انجام عبادات، احتیاط را رعایت می‌کنند، پیروى کن و اندکى پیش از انجام نماز ظهر و عصر، غسل کن تا با این حال نیک، به نماز و دعا بپردازى، سپس نماز ظهر و عصر و نافله‌هاى آن دو را به همراه دعاهاى آن‌ها، با مراقبه‌ى تامّ به‌جا آور.
[1]) مقصود از جلد اول دوره کتاب‌هاى «المهمات و التتمات» ، «فلاح السائل» است. براى توضیح بیشتر به مقدمه‌ى جلد اول کتاب حاضر رجوع شود.
[2]) ر. ک: فلاح السائل، ص 31-39.