احیا در شب های قدر (مفاتیح الجنان)
اعمال مخصوصه ماه رمضان: اعمالی که در هر سه شب قدر باید انجام داد؛ ششم- احیا بدارد این شبها را همانا روایت شده هر که احیا کند شب قدر را گناهان او آمرزیده شود هر چند به عدد ستارگان آسمان و سنگینى کوه ها و کیل دریاها باشد
احیا در شب های قدر (زاد المعاد)
اعمال ماه رمضان؛ شب های قدر؛ در حدیث معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام منقول است که هرکه احیا کند شب قدر را گناهان او آمرزیده شود هرچند به عدد ستاره‌هاى آسمان و سنگینى کوه‌ها و کیل دریاها باشد [1]
[1] ) مستدرک الوسائل: ج 7 ، ص 457، ح 7.
احیا در شب های قدر (فضایل الاشهر الثلاثه)
حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَى رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْخَیْرِ صَالِحُ بْنُ أَبِی حَمَّادٍ قَالَ:
صالح بن ابی حماد می گوید:
کَتَبْتُ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَسْأَلُهُ عَنِ الْغُسْلِ فِی لَیَالِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَکَتَبَ ع إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَغْتَسِلَ لَیْلَهَ سَبْعَهَ عَشْرَهَ وَ لَیْلَهَ تِسْعَ عَشْرَهَ وَ لَیْلَهَ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ وَ لَیْلَهَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ فَافْعَلْ فَإِنَّ فِیهَا تُرْجَى لَیْلَهُ الْقَدْرِ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرْ عَلَى إِحْیَائِهَا فَلَا یفَوُتَنَّکَ إِحْیَاءُ لَیْلَهِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ
نامه ای به حضرت عسکری علیه السلام نوشتم و از آن حضرت درباره غسل در شب های ماه رمضان سوال نمودم. امام علیه السلام در پاسخ من نوشت: اگر می توانی در شب هفدهم و نوزدهم و شب بیست و یکم و شب بیست و سوم غسل کن. همانا در این شب ها امید شب قدر می رود و اگر نتوانستی همه این شب ها را احیا بگیری مواظبت کن که احیای شب بیست و سوم از تو فوت نشود.
حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْبُنْدَارُ الشَّافِعِیُّ بِفَرْغَانَهَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَاضِی أَبُو عَلِیٍّ التَّمَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُسْتَفَاضُ الْفِرْیَانِیُّ الْقَاضِی قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْأَعْلَى بْنُ حَمَّادٍ الْبُرْسِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْیَانُ بْنُ عُیَیْنَهَ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ أَبِی سَلَمَهَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص
ابوهریره می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
مَنْ قَامَ لَیْلَهَ الْقَدْرِ إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ
هر کس شب قدر را از روی ایمان و خلوص به عبادت سپری کند گناهان گذشته او بخشیده خواهد شد.
وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُحْیِیهِ وَ لَا یَخْتِمُه
او می گوید: رسول خدا همیشه شب قدر را احیا می گرفت، لکن به پایان نمی رساند.
احیا در شب های قدر (اقبال الاعمال)
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب الثالث و العشرون فیما نذکره من زیادات و دعوات و صلوات فی اللیله التاسعه عشر منه و یومها
جلد اول، باب های احکام ماه رمضان؛ باب بیست و سوم اعمال و دعاهای وارد شده در روایات در شب و روز نوزدهم ماه:
وَ مِنَ الْکِتَابِ کنز الیواقیت تألیف أبی الفضل بن محمد الهرویعَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ
نیز در کتاب «کنز الیواقیت» تألیف «ابو الفضل بن محمّد هروى» آمده است که رسول اکرم-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-فرمود:
مَنْ أَحْیَا لَیْلَهَ الْقَدْرِ حُوِّلَ عَنْهُ الْعَذَابُ إِلَى السَّنَهِ الْقَابِلَهِ
«هر کس شب قدر را احیا کند، تا سال آینده عذاب از او برداشته می‌شود.»
وَ مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ
هم‌چنین در کتاب مذکور به نقل از پیامبر اکرم-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-آمده است:
قَالَ مُوسَى ع إِلَهِی أُرِیدُ قُرْبَکَ قَالَ قُرْبِی لِمَنْ یَسْتَیْقِظُ [اسْتَیْقَظَ] لَیْلَهَ الْقَدْرِ
حضرت موسى به پیشگاه خداوند عرض کرد: معبودا، قرب و نزدیکى به تو را می‌خواهم. خداوند فرمود: قرب من براى کسى است که شب قدر را بیدار بماند.
قَالَ إِلَهِی أُرِیدُ رَحْمَتَکَ قَالَ رَحْمَتِی لِمَنْ رَحِمَ الْمَسَاکِینَ لَیْلَهَ الْقَدْرِ
عرض کرد: معبودا، رحمتت را می‌خواهم. فرمود: رحمت من براى کسى است که در شب قدر به بیچارگان مهربانى کند.
قَالَ إِلَهِی أُرِیدُ الْجَوَازَ عَلَى الصِّرَاطِ قَالَ ذَلِکَ لِمَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَهٍ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ
عرض کرد: معبودا، گذر از [پل]صراط را می‌خواهم. فرمود: این براى کسى است که در شب قدر صدقه بدهد.
قَالَ إِلَهِی أُرِیدُ مِنْ أَشْجَارِ الْجَنَّهِ وَ ثِمَارِهَا قَالَ ذَلِکَ لِمَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَهً فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ
عرض کرد: معبودا، می‌خواهم از درختان و میوه‌هاى بهشتى برخوردار گردم. فرمود: این براى کسى است که در شب قدر [حد اقل]یک بار تسبیح بگوید.
قَالَ إِلَهِی أُرِیدُ النَّجَاهَ قَالَ النَّجَاهُ مِنَ النَّارِ قَالَ نَعَمْ قَالَ ذَلِکَ لِمَنِ اسْتَغْفَرَ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ
عرض کرد: معبودا، نجات از آتش جهنّم را می‌خواهم. فرمود: این براى کسى است که در شب قدر استغفار کند.
قَالَ إِلَهِی أُرِیدُ رِضَاکَ قَالَ رِضَائِی لِمَنْ صَلَّى رَکْعَتَیْنِ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ
عرض کرد: معبودا، خشنودى تو را می‌خواهم. فرمود: این براى کسى است که در شب قدر دو رکعت نماز بخواند.
وَ مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ
نیز در کتاب یادشده آمده است که پیامبر اکرم-صلّى اللّه علیه و آله و سلّم-فرمود:
تُفَتَّحُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ [السَّمَاوَاتِ] فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ فَمَا مِنْ عَبْدٍ یُصَلِّی فِیهَا إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَى لَهُ بِکُلِّ سَجْدَهٍ شَجَرَهً فِی الْجَنَّهِ
درهاى آسمان [ها]در شب قدر گشوده می‌گردد و هر بنده‌اى در آن نماز بخواند، خداوند متعال در برابر هر سجده، یک درخت در بهشت براى او می‌نویسد،
لَوْ یَسِیرُ الرَّاکِبُ فِی ظِلِّهَا مِائَهَ عَامٍ لَا یَقْطَعُهَا وَ بِکُلِّ رَکْعَهٍ بَیْتاً فِی الْجَنَّهِ مِنْ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ وَ زَبَرْجَدٍ وَ لُؤْلُؤٍ
به‌گونه‌اى که اگر شخص سواره صد سال در سایه‌ى آن حرکت کند، نمی‌تواند آن را طى کند و خداوند در برابر هر رکعت، یک خانه از مروارید و یاقوت و زبرجد و گوهر در بهشت
وَ بِکُلِّ آیَهٍ تَاجاً مِنْ تِیجَانِ الْجَنَّهِ وَ بِکُلِّ تَسْبِیحَهٍ طَائِراً مِنَ النُّجُبِ وَ بِکُلِّ جَلْسَهٍ دَرَجَهً مِنْ دَرَجَاتِ الْجَنَّهِ
و در برابر هر آیه، تاجى از تاج‌هاى بهشت و در مقابل هر تسبیح، یک مرکب پرنده و در برابر هر بار نشستن، درجه‌اى از درجات بهشت
وَ بِکُلِّ تَشَهُّدٍ غُرْفَهً مِنْ غُرُفَاتِ الْجَنَّهِ وَ بِکُلِّ تَسْلِیمَهٍ حُلَّهً مِنْ حُلَلِ الْجَنَّهِ
و در مقابل هر تشهّد، یک طبقه‌ى بالا از خانه‌هاى بلند بهشت و در برابر هر سلام، یک لباس کامل از لباس‌هاى کامل بهشتى براى او می‌نویسد
فَإِذَا انْفَجَرَ عَمُودُ الصُّبْحِ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْکَوَاعِبِ الْمُآلِفَاتِ وَ الْجَوَارِی الْمُهَذَّبَاتِ وَ الْغِلْمَانِ الْمُخَلَّدِینَ وَ النَّجَائِبِ الْمُطَیَّرَاتِ
و هنگامی که سپیده‌ى ستون‌وار صبح شکافته می‌شود، خداوند از دختران داراى سینه‌هاى برجسته و خوگر و کنیزان پاکیزه و غلامان جاوید و مرکب‌هاى پرنده
وَ الرَّیَاحِینِ الْمُعَطَّرَاتِ وَ الْأَنْهَارِ الْجَارِیَاتِ وَ النَّعِیمِ الرَّاضِیَاتِ وَ التُّحَفِ وَ الْهَدِیَّاتِ وَ الْخِلَعِ وَ الْکَرَامَاتِ وَ مَا تَشْتَهِی (الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ وَ أَنْتُمْ فِیها خالِدُونَ)[1]
و گل‌هاى خوشبو و جوى‌هاى روان و نعمت‌هاى مورد پسند و تحفه‌ها و هدایا و خلعت‌ها و کرامت‌ها و آنچه جان‌ها جویاى آن‌اند و چشم‌ها از آن لذّت می‌برند، به او عطا می‌کند و جاودانه در آنجا خواهد بود.
وَ مِنْ هَذَا الْکِتَابِ عَنِ الْبَاقِرِ ع
هم‌چنین در آن کتاب به نقل از امام باقر-علیه السّلام-آمده است:
مَنْ أَحْیَا لَیْلَهَ الْقَدْرِ غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ لَوْ کَانَتْ ذُنُوبُهُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ مَثَاقِیلِ الْجِبَالِ وَ مَکَایِیلِ الْبِحَار
«هرکس شب قدر را احیا کند، گناهانش آمرزیده می‌شود، اگرچه به شماره‌ى ستارگان آسمان و هم‌وزن کوه‌ها و به پیمانه‌ى دریاها باشد.»
الباب السابع و العشرون فیما نذکره من زیادات و دعوات فی اللیله الثالثه و العشرین منه و یومها، و مما نذکره من فضل إحیاء لیله القدر
باب بیست و هفتم اعمال و دعاهای وارد شده در روایات در شب و روز بیست و سوم ماه، و از فضیلت احیای شب قدر
مَا ذَکَرَهُ الشَّیْخُ الْفَاضِلُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدٍ الدُّورْیَسْتِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِ الْحُسْنَى-: قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَکِّلِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیُّ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْحَرِیشِ الرَّازِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْبَاقِرِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ع قَالَ
«احمد بن عباس بن محمد دوریستى» -رحمه اللّه-در کتاب «الحسنى» آورده است: در روایتى از امام جواد به روایت از پدران بزرگوارش از امام باقر-علیهم السّلام-آمده است:
مَنْ أَحْیَا لَیْلَهَ الْقَدْرِ غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ لَوْ کَانَتْ ذُنُوبُهُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ مَثَاقِیلِ الْجِبَالِ وَ مَکَایِیلِ الْبِحَارِ
«هرکس شب قدر را احیا کند، گناهان او آمرزیده می‌شود اگرچه به شماره‌ى ستارگان آسمان و هم‌وزن کوه‌ها و به پیمانه‌ى دریاها باشد.»
وَ مِنْ کِتَابِ الْحُسْنَى الْمَذْکُورِ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ السَّکُونِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زَکَرِیَّا الْجَوْهَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَارَهَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ ع قَالَ
نیز در همان کتاب آمده است: امام باقر-علیه السّلام-فرمود:
مَنْ أَحْیَا لَیْلَهَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ صَلَّى فِیهَا مِائَهَ رَکْعَهٍ وَسَّعَ اللَّهُ عَلَیْهِ مَعِیشَتَهُ فِی الدُّنْیَا
هرکس شب بیست و سوّم ماه رمضان را احیا نموده و صد رکعت نماز در آن بخواند، خداوند روزى او را در دنیا گسترده نموده
وَ کَفَاهُ أَمْرَ مَنْ یُعَادِیهِ وَ أَعَاذَهُ مِنَ الْغَرَقِ وَ الْهَدْمِ وَ الشَّرْقِ وَ مِنْ شَرِّ السِّبَاعِ وَ دَفَعَ عَنْهُ هَوْلَ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ
و از شرّ دشمنانش کفایت می‌کند و نیز او را از غرق و منهدم شدن خانه و فروریختن سقف آن بر سر او و به سرقت رفتن کالایش و از شرّ درندگان به پناه خود درمی‌آورد و بیم دو فرشته‌ى نکیر و منکر را از او بازمی‌دارد
وَ خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ وَ نُورُهُ یَتَلَأْلَأُ لِأَهْلِ الْجَمْعِ وَ یُعْطَى کِتَابُهُ بِیَمِینِهِ وَ یُکْتَبُ لَهُ بَرَاءَهً مِنَ النَّارِ وَ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ وَ أَمَاناً مِنَ الْعَذَابِ
و درحالى‌که نور او براى جمعیت می‌درخشد از قبر بیرون می‌آید و نامه‌ى عملش به دست راستش داده شده و براى او، دورى از آتش جهنّم و گذشتن از [پل]صراط و ایمنى از عذاب نوشته و مقرّر می‌شود
وَ یَدْخُلُ الْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ یُجْعَلُ فِیهَا مِنْ رُفَقَاءِ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً
و بدون حسابرسى وارد بهشت می‌گردد و در آنجا از همدمان پیامبران و صدّیقان و گواهان [اعمال]و شایستگان می‌گردد و چه همدمان خوبى!»
و أن تحیی بالعباده کما قدمناه
و یکى دیگر از اعمال این شب آن است که با انجام عبادت احیا شود، چنان‌که پیش از این بدان اشاره کردیم.
وَ مِمَّا رَوَیْنَاهُ فِی تَعْظِیمِ فَضْلِهَا وَ إِحْیَائِهَا أَیْضاً: مَا رَوَاهُ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ وَ هِشَامٍ وَ حَفْصٍ قَالُوا
افزون بر آن، در تعظیم فضیلت و احیاى این شب در روایت آمده است:
مَرِضَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَرَضاً شَدِیداً فَلَمَّا کَانَ لَیْلَهُ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ أَمَرَ مَوَالِیهِ فَحَمَلُوهُ إِلَى الْمَسْجِدِ وَ کَانَ فِیهِ لَیْلَتُه
«زمانى امام صادق-علیه السّلام-سخت بیمار شد. وقتى شب بیست و سوّم فرارسید، به غلامان خود دستور داد که او را به مسجد ببرند و آن شب را در مسجد بیتوته نمود.»
[1]) سوره الزخرف، ایه 71